Τουρκογέφυρο στο "Δομοκό".

Ένα ιστορικό γεφύρι στο Βιδιάκι Γορτυνίας

"...το εγχείρημα των εχθρών να περάσουν στη Γορτυνία απέτυχε, γιατί στο γεφύρι του Βιδιακίου τους πολέμησαν οι Έλληνες...τους εχτύπησαν φονεύσαντες 25, συνέλαβαν και τρείς ζώντας και δύο άτια...Έλληνες εφονεύθηκαν τρείς. Το σχέδιόν τους κατά της Πέρα μεριάς εματαιώθη…"

Το γεφύρι στο “Δομοκό” αποτελεί συνέχεια του εις την ίδια θέση υπάρχοντος προγενέστερου (ή προγενέστερων) γεφυριού, του “Τουρκογέφυρου”, που βρισκόταν πέντε μέτρα νότια και εξυπηρετούσε άμεσα τις ανάγκες των περιοχών των δύο πλευρών του Ερύμανθου μέχρι το τέλος της Τουρκοκρατίας και ίσως ακόμη πιο πέρα. Σώζεται το δυτικό βάθρο του και διακρίνονται ίχνη του ανατολικού.

“...αλλά, πέντε μέτρα πιο κάτω από το γεφύρι (του “Δομοκού”) υπάρχει πόδι άλλο, του παλαιότερου γεφυριού, που υπήρχε από πριν...παλιά...το “Τουρκογιόφυρο”, όπως το λέγανε. Διακρίνονται τα θεμέλια του παλιού, του “Δυτικού”, που εξυπηρετούσε άμεσα τις ανάγκες της εποχής εκείνης. Της Θελπουσίας από τη μεριά της Γορτυνίας και της Ακρωρείας (Ακρώρεια ονομαζόταν κατά την αρχαιότητα η περιοχή μεταξύ του Σανταμεριάνικου βουνού και του όρους Αστράς, δηλαδή η περιοχή γενικά της σημερινής Λαμπείας και Πηνείας, η ορεινή χώρα -άκρα-όρος - με σπουδαιότερη πόλη τη Λασσιώνα =περιοχή πυκνή σε δάση και δένδρα, στο οροπέδιο της Φολόης στην Κάπελη, ερείπια της οποίας διακρίνονται στη θέση Κούτι-Παλαιόκαστρο κοντά στο χωριό Κούμανι αλλά και τις πολίχνες Θραιστός, Άλιον, Ευπάγιον και Οπούντα. (Η Ακρώρεια εκτεινόταν από το οροπέδιο της Φολόης μέχρι το κάτω τμήμα του τ. δήμου Λαμπείας και ίσως να έφτανε μέχρι του δήμου Τριταίας  του νομού Αχαΐας ) από τη μεριά της Ηλείας. Εκεί έγινε μάχη φονική το 1827, τον Ιούλιο, μεταξύ του στρατού του Ιμπραήμ με τον Ντελή Αχμέτ και των Ελλήνων με τον Γενναίο Κολοκοτρώνη κλπ...με τους Έλληνες να έχουν τους Τούρκους σε απόσταση ενός “τήρου” τουφεκιάς...τήρος είναι το βεληνεκές του τουφεκιού...(από το τηράω, βλέπω).Το γεφύρι ονομαζόταν “Τουρκογιόφυρο” γιατί μάλλον χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας...δεν ξέρουμε...μπορεί να ήταν και παλιότερο...της Βυζαντινής εποχής...διότι υπήρχε εκεί στη Βυζαντινή εποχή γεφύρι...υπήρχε και στον Πελοποννησιακό πόλεμο...πέρασαν από το σημείο εκείνο, όπως λέει ο Διόδωρος, οι Σπαρτιάτες και εβάδισαν κατά της Ηλείας κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο...”(1)

Το Δυτικό βάθρο του Τουρκογέφυρου. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

Στον Αρκαδο – Ηλειακό πόλεμο (365 – 364 πχ), οι Αρκάδες μέσω του γεφυριού αυτού (2) σπεύδουν προς την περιοχή της Λασσιώνας (Λάσιος, πυκνός από δέντρα τόπος, το σημερινό δρυοδάσος της “Κάπελης”) και καταδιώκουν τους Ηλείους προς την Ολυμπία, καταλαμβάνοντάς την καθώς και τις άλλες πόλεις της, Θραιστόν, Άλιον, Ευπάγιον και Οπούντα, ενώ κατά τον Συμμαχικό πόλεμο (220 -217 πχ) το γεφύρι είναι το αμφίδρομο πέρασμα των Μακεδόνων του βασιλειά Φιλίππου του Ε', προς Στράτο, Λασσιώνα, Ολυμπία.

“...το μέρος ένθα Φίλιππος διέβη τον Ερύμανθον, μεταβαίνων από Λασσιώνα (Λασσιώνα από το λάσιος=πυκνός) προς Στράτον, δεν γνωρίζωμεν, δια το αδύνατον της διαβάσεως του ποταμού εν χειμώνι, υπό στρατού. Συμπεραίνομεν ότι υπήρχε γέφυρα τις, κάτωθι του χωρίου Βιδιακίου, δι' ης διέβη τούτον...”(3).
Επιπλέον κατά την πολιορκία της σπουδαίας πόλης Ψωφίδας αναφέρεται ότι ο Φίλιππος επειδή δίσταζε λόγω της οχυρής θέσης της να πραγματοποιήση απ' ευθείας επίθεση "...δια τούτο αυτήν την γνώμην ακολουθήσας διεταξε τους Μακεδόνας λίαν πρωί όλοι να προγευματίσουν και διασκορπισμένοι να είναι έτοιμοι. Μετά ταύτα, αφού διέβη την επί του Ερυμάνθου γέφυραν, χωρίς να τον εμποδίσει κανείς δια το ανέλπιστον της επιθέσεως. Έφθασε πλησίον αυτής της πόλεως μετά δραστηριότητος και καταπληκτικότητος". (4)

Χρήση της γέφυρας γίνεται από τους Γότθους του Αλάριχου (4ος αιώνας μχ), τους Φράγκους ιππότες της βαρονίας της Άκοβας, τους Βυζαντινούς και τους κλέφτες και αρματολούς κατά την Τουρκοκρατία.

Το 1792, τετρακόσιοι ρουμελιώτες του καπετάν – Ανδρούτσου, με τη βοήθεια του ονομαστού καπετάνιου της περιοχής Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη, περνούν από το γεφύρι του Βιδιακίου για τη Βοστίτσα(Αίγιο) κυνηγημένοι από τους Τούρκους ενώ με τη λειτουργία των μπαρουτόμυλων της Δίβρης (Λαμπεία), το νυχτερινό πέρασμα των Ελλήνων επαναστατών είναι συχνότατο.

Το 1809,”οι Λαλαίοι – ανιχνευτικό απόσπασμα πρώτα και ικανή δύναμη την επομένην - πέρασαν από το χωριό μας, άρπαξαν ότι μπόρεσαν και αγγάρεψαν χωρικούς για το Πέτα...Εκείθεν δια Δομοκού, έφθασαν αθέατοι στην Κάτω Μονή Δίβρης. Καλόγερος, ή τυχαίος διαβάτης, τους αντελήφθη και με φωνές ειδοποίησε τους Διβριώτες, οι οποίοι έσπευσαν πάνοπλοι και ανάγκασαν τους εχθρούς να τραπούν εις φυγήν, αφού προηγουμένως έκαψαν την Μονήν”.(5).

Το 1827, 21 Ιουλίου, επτά χιλιάδες Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ Πασά υπό τον Ντελή – Αχμέτ και μαζί τους πολλοί τουρκοπροσκυνημένοι υπό τον περιβόητο Νενέκο, που ήσαν στρατοπεδευμένοι στην περιοχή “Διβραίικα Αμπέλια”, απέναντι στην πλευρά της Ηλείας, επιχειρούν να περάσουν στη Γορτυνία, το προπύργιο του Θ. Κολοκοτρώνη, από το γεφύρι. Ο γιός του Κολοκοτρώνη, Γενναίος(Ιωάννης), καταφθάνει από Λιβάρτζι – Τριπόταμα(Ψωφίδα) και με 2.500 άνδρες πιάνει τα απέναντι χωριά Παραλογγοί και Βιδιάκι και επιτίθεται στο εχθρικό τμήμα, που κατηφορίζει προς το γεφύρι. Τους στρίμωξαν στη στενοκοπιά του γεφυριού και μετά από σκληρή μάχη οι Τούρκοι “τσακίζουν” και οπισθοχωρούν καταδιωκόμενοι προς “Ρούτελη”, “Αη – Γιαννάκη και “Μάρμαρα”. Ο Γενναίος Κολοκοτρώνης την επομένη, 22 Ιουλίου 1827, γράφει στον πατέρα του: “...το εγχείρημα των εχθρών να περάσουν στη Γορτυνία απέτυχε, γιατί στο γεφύρι του Βιδιακίου τους πολέμησαν οι Έλληνες...τους εχτύπησαν φονεύσαντες 25, συνέλαβαν και τρείς ζώντας και δύο άτια...Έλληνες εφονεύθηκαν τρείς. Το σχέδιόν τους κατά της Πέρα μεριάς εματαιώθη.”

Το Ανατολικό βάθρο. (Φωτο: ΑΓΠ)

Μετά τη μάχη στο γεφύρι του “Δομοκού”, οι Έλληνες με τους γνώστες του τόπου Βιδιακίτες, από Δομοκό και Ντάλομη, πέρασαν απέναντι κατά των υποχωρούντων εχθρών και...λέει στα απομνημονεύματά του ο Γενναίος Κολοκοτρώνης. “...η εμπροσθοφυλακή μου έφθασεν εις Νεμούταν την οποίαν καύσαντες οι εχθροί, ηθέλησαν να περάσουν από το γεφύρι της Νεμούτας (Σειντάγα) αλλ' ευρεθέντες οι Νεμοτιάνοι και ο Παπαγεωργάκης (Καπετάνιος από το Μοναστηράκι), παρ' εμού απεσταλμένος εις τα εκεί, τους εκτύπησεν και οπισθοδρόμησαν”.(6)

Οι μαρτυρίες αυτές είναι σημαντικές γιατί μας λένε ότι το 1827 το γεφύρι υπήρχε. Άγνωστο είναι πότε γκρεμίστηκε. Δεν μας είναι γνωστό επίσης πως ήταν το γεφύρι σ΄ όλες του τις φάσεις. Κάποιοι γεροντότεροι, από μαρτυρίες των παππούδων τους, λένε ότι ήταν ξυλογέφυρο, με πέτρινα βάθρα, όπως ακριβώς ένα εξ αυτών υπάρχει σήμερα.

Σημειώσεις - Βιβλιογραφία

(1).  Αφήγηση στον γράφοντα από Κ.Ι. Κηπουρό.

(2).  Ξενοφών. «Ελληνικά». Ζ 4-12

(3).  Γ. Παπανδρέου Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. "Αζανιάς". Εν Πύργω εκ του τυπογραφείου της εφημ. Ηλείας. Σελ. 32. 1986

(4).  Αθανασίου Θεοδ. Λέλου. Ιστορία Αρχαίας  Ψωφίδος και Λειβαρτζίου. Αθήναι 1953. Σελ.48
 (5)Γ. Χρυσανθακόπουλος. «Η Ηλεία επί τουρκοκρατίας» σελ. 135

(6).  Κ.Ι. Κηπουρός. «Βιδιάκιον Γορτυνίας. Η γενέτειρά μου». Αθήνα 1988.