" ... μια νεράιδα κατοικούσε στα θεμέλια
του γεφυριού και δεν άκουσε το θόρυβο
από το κατέβασμα του Ευρώτα, το οποίο
την έπνιξε. Από τότε το γεφύρι έμεινε
έτσι και δεν το έφτιαξε κανένας. Λένε
ακόμη, πως τις άγριες νύχτες ακούγονται
βογκητά και ότι αυτά είναι το κλάμα της
νεράιδας, που δεν πρόλαβε να στηρίξει
τα θεμέλια και να γλυτώσει το γεφύρι.
Τις γλυκές όμως νύχτες με φεγγάρι
ακούγεται το γλυκό τραγούδι της νεράιδας,
που θυμάται τις περασμένες όμορφες
στιγμές του γεφυριού..."
Ο ποταμός Ευρώτας (αρχ. Ίρης) πηγάζει από το Αρκαδικό οροπέδιο, νότια της Μαντινείας, κοντά στη Μεγαλόπολη και διαμέσου Ταυγέτου και Πάρνωνα εκβάλλει στο λακωνικό κόλπο. Οι κυριότερες πηγές του είναι η πηγή “Αναχούχλα” στη Βλαχοκερασιά, η “Βλεμινάτιδα” (κεφαλάρι του Λογαρά) και η πηγή “Βιβάρι” (Διβάρι).
Ο ποταμός Ευρώτας (αρχ. Ίρης) πηγάζει από το Αρκαδικό οροπέδιο, νότια της Μαντινείας, κοντά στη Μεγαλόπολη και διαμέσου Ταυγέτου και Πάρνωνα εκβάλλει στο λακωνικό κόλπο. Οι κυριότερες πηγές του είναι η πηγή “Αναχούχλα” στη Βλαχοκερασιά, η “Βλεμινάτιδα” (κεφαλάρι του Λογαρά) και η πηγή “Βιβάρι” (Διβάρι).
Λέγεται και γεφύρι του Ίρη.
Χτίστηκε το 1749 (κατ' αλλους το 1730, Loring,
Pritchett ή και ακόμη πιο πριν αν λάβουμε υπόψη τη μαρτυρία του
Marin Michiel, που τελείωσε την περιήγησή του το 1691 και αναφέρεται στο γεφύρι), επί τουρκοκρατίας. Λέγεται
και επίσης γεφύρι “του Κοπανίτσα”.
Είχε ένα κεντρικό μεγάλο τόξο και δύο
πλευρικά ημικυκλικά ανακουφιστικά
ανοίγματα, με το μικρότερο στο δυτικό βάθρο, αριστερά από κατάντη και το μεγαλύτερο στο ανατολικό (το μόνο μέρος του γεφυριού που σώζεται, δεξιά από κατάντη) που δεν άνοιγαν ως την κοίτη,
καθώς επίσης και δύο μικρά ανοίγματα
ψηλότερα εκατέρωθεν της κεντρικής
καμάρας. Τα δύο πλευρικά ανακουφιστικά ανοίγματα του δίνουν την εντύπωση, χωρίς να είναι, τρίτοξου γεφυριού.
Ονομάστηκε έτσι από τον πρωτομάστορα
που το έχτισε, όπως αναφέρεται από τον
Π. Δούκα (1): “ ...εκτίσθη το 1749 και έχει
λάβει το όνομα εκ του αρχιεργάτου, ως
εφαίνετο εκ της επιγραφής (1749 Ιωάννης
Κόπανος Αρχιμάστορας)...”
1. |
Ο πρωτομάστορας Ιωάννης Κόπανος, που ο τόπος καταγωγής του είναι άγνωστος, για κάποιους δεν είναι ιστορικό πρόσωπο αλλά τοπωνυμία ή συμβολίζει κάτι άλλο. Η αρχιτεκτονική, πολιτιστική και οικονομική αξία του γεφυριού είναι δεδομένη. Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη ίσως αξία είναι ότι βρισκόταν πάνω στο βασικό δρόμο των περιηγητών από την Ευρώπη, που επισκέπτονταν τη Σπάρτη και το Μυστρά συμβάλλοντας έτσι στην ανακάλυψη της νεότερης Ελλάδας.
Όπως αναφέρει ο Γάλλος φιλέλληνας,
περιηγητής και συγγραφέας Francois
Rene de Chateaubriand (2) “...αφήσαμε το χάνι
κατά τις τρεις το μεσημέρι και κατά τις
πέντε φτάσαμε σε μια βουνοκορφή, απ'
όπου αντικρίσαμε τον Ταύγετο...κατεβήκαμε
στην κοιλάδα από μια σκάλα λαξεμένη σε
βράχο...και σε λίγο είδαμε μια μικρή,
αλλά κομψή γέφυρα, μονότοξη, ριγμένη
απ' άνω από ένα ρυάκι, που ένωνε δύο
ψηλούς λόφους...το ποτάμι αυτό ήταν ο
Ευρώτας, τον περάσαμε χωρίς να το ξέρω.”
O William Mure, Βρετανός
πανεπιστημιακός από το Εδιμβούργο,
αναφέρει: (3) “...αποτελείται από μια
πλατιά αψίδα στο κέντρο με δυο μικρότερου
μεγέθους η μια πάνω στην άλλη σε κάθε
πλευρά. Το επιστέγασμα της κεντρικής
αψίδας ορθώνεται σε μεγάλο ύψος πάνω
από το επίπεδο του δρόμου σε κάθε άκρη,
έτσι ώστε να καθιστά την διάβαση απότομη.”
2. |
Ο Henri Belle, Γάλλος
περιηγητής, πολιτικός και διπλωμάτης
σε έργο του αναφέρει: (4) “...κατηφορίζουμε
την απότομη πλαγιά και φτάνουμε στην
κοιλάδα όπου διασχίζουμε τον Ευρώτα
από μια ψηλή γέφυρα βυζαντινής κατασκευής
με μια αψίδα...”
O Gustave Flaubert, Γάλλος
λογοτέχνης και συγγραφέας γράφει
(5): “...περνάμε μια γέφυρα σε σχήμα
σαμαριού, πολύ ψηλή, πολύ λεπτή, πολύ
κομψή. Για να περνάνε τα νερά έχουν
διαμορφώσει – αντίθετα προς την έννοια
της συμμετρίας – δυο καμάρες δεξιά και
μόνο μία αριστερά...”
3. |
Αναφέρεται επίσης από τον Wilhelm
Vischer, (1808-1874, Ελβετός
περιηγητής και καθηγητής της αρχαίας
Ελληνικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της
Βασιλείας), στο έργο του
“Μνήμες και εντυπώσεις
από την Ελλάδα”, ως εξής: “...ήδη μετά
από ένα τέταρτο της ώρας πάνω από τη
γέφυρα του Κόπανου (Kopanusbrucke
bemerkt) παρατηρούμε ένα μικρό πυργίσκο
και μισή ώρα πιο μετά τείχη αποκόπτουν
το δρόμο που είχαν φτιαχτεί για την
προστασία του περάσματος...”(6)
Επίσης ο Conrad Bursian
(1830-1883), Γερμανός
περιηγητής, αρχαιολόγος και πανεπιστημιακός
φιλόλογος, επισκέφτηκε την περιοχή της
αρχαίας Πελλάνας (Πελλήνη των αρχαίων)
και λέει: “...μισή ώρα νοτιότερα βρίσκονται
τα ίχνη αρχαίων τειχών, τα οποία διασχίζουν
κάθετα το δρόμο και επομένως ανήκουν
μάλλον σε ένα δρόμο που τερματίζει σε
οχυρό, ενώ τα ερείπια ενός δεύτερου
οχυρού μικροτέρων διαστάσεων υπάρχουν
μισή ώρα πιο νότια κοντά στη νεότερη
γέφυρα του Ευρώτα, που απέχει μια ώρα
από τη Σπάρτη, που πάνω της περνά ο
κεντρικός δρόμος από τον Ευρώτα προς
την κοιλάδα του Οινούντα και μετά προς
την νοτιοανατολική Αρκαδία...” (7)
4. |
Και ο Πουκεβίλ γράφει: “...Το χάνι
όπου καταλύσαμε ήταν πρωτόγονης
κατασκευής ...καθώς έλειπαν τα πάντα απ'
αυτό το σπίτι, η εκεί διανυκτέρευση ήταν
κάθε άλλο παρά ευχάριστη, γι' αυτό και
βιαστήκαμε να φύγουμε μόλις η ημέρα
άρχισε να φωτίζει την κοιλάδα του
Ευρώτα...αποθαυμάζοντας το μεγαλείο
ενός τέτοιου θεάματος, φτάσαμε στο
γεφύρι πάνω από το οποίο περνάει κανείς
στην αντικρινή όχθη του Ευρώτα. Ο
Βασιλοπόταμος, όπως τον έχουν βαφτίσει
οι σύγχρονοι...” (8)
Ο Mure γράφει: “...Η
πιο αξιοσέβαστη σύγχρονη Ελληνική
κατασκευή στην κατηγορία αυτή απ' ότι
έχω δει και είναι κάπως παρόμοια στο
στυλ, αν και κατά πολύ μικρότερη στο
μέγεθος και το σκελετό, με την ponte
della Maddelena, κοντά στα λουτρά της Λούκα
(Ιταλία). Αποτελείται από μια πλατιά
αψίδα στο κέντρο με μια μικρότερου
μεγέθους η μια πάνω στην άλλη, σε κάθε
πλευρά. Το επιστέγασμα της κεντρικής
αψίδας ορθώνεται σε μεγάλο ύψος πάνω
από το επίπεδο του δρόμου σε κάθε άκρη,
έτσι έστω να καθιστά τη διάβαση ενοχλητικά
απότομη. Οι βράχοι της αριστερής όχθης
του ποταμού, ακριβώς κάτω από το γεφύρι,
δίνουν καταφανή τεκμήρια λατομικής
χρήσης τους, όντας κομμένα σε κάθετα
μέτωπα, κατά τον ίδιο τρόπο με τα σημάδια
λάξευσης στην Πεντέλη”.(9)
Ο Puckler λέει:
“...βρήκαμε τον Ευρώτα τόσο φουσκωμένο
που έπρεπε να πάρουμε ένα παρακαμπτήριο
για να φτάσουμε στην ψηλής αψίδας γέφυρα
στην αγριότερη βραχοπεριοχή, όπου εδώ
όχι μακριά κινιόταν εκεί ψηλά ένας
μύλος. Ο ποταμός στο μέρος αυτό είναι
στενός και αρκετά βαθύς.” (10)
Και ο Κινέ επίσης γράφει: “...την
στιγμή που διασχίζαμε τον Ευρώτα πάνω
σε μια μονοκάμαρη γέφυρα, οι οξείς ήχοι
μιας φλογέρας αντείχισεν από την άλλη
όχθη. Κάμποσοι άνθρωποι ήταν ξαπλωμένοι
πάνω σε προβιές, με τα ντουφέκια πλάι
τους και τα δισάκια και τα φλασκιά
μαζεμένα ένα σωρό. Απέναντι κάμποσες
γυναίκες με μαντίλια κάθονταν πάνω στα
βράχια. Μια ομάδα κοπελιές χόρευαν σε
χορταριασμένη απλωσιά, κρατημένες χέρι
χέρι...Εδώ, το απομονωμένο μέρος, οι ψηλές
βουνοκορφές που σου κόβουν τη θέα, οι
κατσίκες μισοκρυμμένες στα κοιλώματα
αυτών των βουνοκορφών, ο ποταμός που
έκλεισε αυτόν τον πίνακα μέσα σ' ένα
πλαίσιο από καλάμια και σκιάς τους
έδιναν μια απροσδιόριστη χάρη. Του
Πολύβιου του άρεσε να περιγράφει αυτό
το ίδιο μέρος που υπήρξε ένας από τους
καταυλισμούς του Φιλίππου”. (11)
Υπάρχει επίσης και η ανέκδοτη περιγραφή του Μοριά από τον
Marin Michiel, η περιήγηση του οποίου είχε ολοκληρωθεί πριν από το 1691 και μας διασώζει περιγραφές για τρία πετρογέφυρα της Πελοποννήσου. Κάνει λόγο για το πέτρινο γεφύρι της Καρύταινας με τα πολλά τόξα, για το ωραίο και πλατύ πετρογέφυρο στα όρια της περιοχής του Καφυάτη με το Φενεό επί του ποταμού Τράγου πριν σμίξει με τα νερά του Λάδωνα, και, τέλος, ερχόμενος
από την Αράχωβα Λακωνίας και περνώντας
τον Ευρώτα με κατεύθυνση το Μυστρά περνά
ένα πολύ ψηλό πέτρινο γεφύρι με τρία
τόξα. Το γεφύρι αυτό
μπορούμε να το ταυτίσουμε με του Κόπανου
το γεφύρι, που έχει κατασκευαστικές
ομοιότητες με την υδατογέφυρα του
υδραγωγείου των Κήπων του Βαλτετσίου
κοντά στην Τριπολιτσά και διασώζει επιγραφή του 1730, και αν τελικά η προτεινόμενη ταύτιση είναι ακριβής, τότε μπορούμε να πούμε ότι η χρονολογική επιγραφή είναι επιγραφή ανακατασκευής και όχι αρχικής θεμελίωσης. (12)
Από την αφήγηση
του Ambroise-Filmin
Didot, για τη
Λακωνία και τον Ευρώτα που ζωγράφισε
και δημοσίευσε ο Πουκεβίλ στο βιβλίο
του ( Voyage
dans la Grece. Παρίσι:
1820-1821 5ος τόμος) διαβάζουμε: “ Ο δίσκος
της σελήνης χρύσιζε με τις ακτίνες του
τις άκρες ενός διχτυού από λευκά σύννεφα
που είχαν συγκεντρωθεί γύρω από τις
κορυφές του Ταΰγετου και το πρώτο φως
του ήλιου μας αποκάλυψε τις πανέμορφες
γραμμές του που άρχιζαν να ζωγραφίζονται
με κοκκινωπά χρώματα. Ατενίζοντας το
μεγαλείο αυτού του θεάματος, φτάσαμε
στο γεφύρι πάνω από το οποίο περνάει
κανείς τον Ευρώτα. Ο Βασιλοπόταμος, όπως
τον λένε οι σύγχρονοι, κάλυπτε τότε με
τα νερά του όλο το πλάτος της κοίτης”.
6. |
Στις 17 Ιουνίου 1829 ομάδων Γάλλων με επί κεφαλής τον Bory de Saint-Vincent, ερχόμενη από την Τριπολιτσά με κατεύθυνση πρός το Μυστρά, μέσω των χανιών Κρεβατά και Βουρλιά περνούν το γεφύρι του Κόπανου περιγράφοντας τη διαδρομή. Ως μέλος της επιστημονικής αυτής επιτροπής συμμετείχε ο Prosper Baccuet (1797-1854), που μας έδωσε το χαρακτικό της γέφυρας, δημοσιευμένο το 1835 στον Άτλαντα της Expedition scientifique de Moree. Πάρα πολλοί ακόμη περιηγητές, στρατιωτικοί, φωτογράφοι, και απλοί επισκέπτες έγραψαν και σχεδίασαν το γεφύρι. Πρόκειται, δοθείσης και του σεβασμού όλων αυτών για την ιστορία της Σπάρτης, του Ευρώτα, του Μυστρά, κλπ, για το περισσότερο σχολιασμένο και σχεδιασμένο μνημείο της περιοχής.
Το γεφύρι
φωτογράφησε ο Γάλλοελβετός Boissonas
το 1902, αμέσως
μετά το γκρέμισμά του καθώς επίσης το
ζωγράφησε και ο Stackelberg
το 1813 και από
εκεί το κατέγραψε στο βιβλίο του, the
Morea London 1958, ο
λογοτέχνης Robert
Liddell (1908-1992) κ.α.
7. |
Το γεφύρι του Κόπανου ήταν
σημαντικό γιατί συνέδεε τον μοναδικό
καρόδρομο που πήγαινε από τον Μυστρά
στην Τεγέα. Η κύρια καμάρα του, εκτιμώντας
τις μαρτυρίες των περιηγητών και των
φωτογραφιών του όταν γκρεμίστηκε, έφτανε
περίπου τα 20 μέτρα ύψος. Είχε στηθαία
και το πλάτος της τομής του ξεπερνούσε κατά πολύ τα
3 μέτρα, ενώ τα δύο πλάγια μικρότερα τόξα
δεν έφταναν χαμηλά στον ποταμό.
Βρισκόταν
δύο χιλιόμετρα δεξιά όπως κατεβαίνουμε
από το δρόμο Τρίπολης – Σπάρτης, στο
ύψος του Κλαδά, 250 μέτρα περίπου
βόρεια από το σημείο που καταλήγει το
ρέμα Μπραστού – Μπακάλη Σκάλα, που
έρχεται από τους Βουτιάνους, στην στην
περιοχή της Σελλασίας και συνέδεε, όπως
αναφέρθηκε, τον Μυστρά με την Τεγέα και
την Τρίπολη. Ο πρωτομάστορας διάλεξε το στενότερο σημείο του Ευρώτα στην συγκεκριμένη περιοχή για να πετύχει την καλλίτερη θεμελίωση του γεφυριού. Με τη χάραξη και τη διάνοιξη του καινούργιου δρόμου Σπάρτης-Σελλασίας η σημασία της χρήσης του γεφυριού μειώθηκε με τη χρήση των αυτοκινήτων. Δεν έπαυσε όμως να χρησιμοποιείται από τους οδοιπόρους λόγο της πιο σύντομης διαδρομής του.
Το χειμώνα του 1902, μετά από μεγάλο
κατέβασμα του Ευρώτα, κορμοί ξεριζωμένων
και παρασυρμένων δέντρων έφραξαν την
κεντρική καμάρα και η πίεση του νερού
γκρέμισε το σπουδαίο αυτό γεφύρι.
Ελάχιστα ίχνη της σώζονται σήμερα προς τη μεριά του
Κλαδά.
Όπως αναφέρει η Μαρία Μπακοδήμου (Αρχιτέκτων Μηχανικός, στην παρουσίασή της στην ημερίδα για την ανάδειξη του γεφυριού στη Σπάρτη 07/11/2015 με τίτλο: "Γεφύρι Κόπανου-Γεφύρι Πλάκας: η κατάρρευση δύο πέτρινων γεφυριών με 100 χρόνια διαφορά. Σύγκριση και συμπεράσματα") "Μια υπόθεση για τους λόγους κατάρρευσης είναι ότι το θεμέλιο του βάθρου κάτω από το ανακουφιστικό τόξο στην δυτική πλευρά, δεν εδραζόταν σε αρκετά στερεό έδαφος και υποσκάφθηκε από την ορμή του νερού έχοντας ως αποτέλεσμα την υποχώρησή του και στη συνέχεια την πτώση του γεφυριού. Όπως φαίνεται είναι σχεδόν μέσα στην κοίτη του Ευρώτα, όταν το ποτάμι κατεβάζει νερό γι' αυτό και πιθανότατα κατασκεύασαν το δεύτερο τόξο. Αντιθέτως στην ανατολική πλευρά όπου η έδραση γίνεται σε πιο σταθερό και βραχώδες έδαφος δεν υπήρξε η ανάγκη κατασκευής άλλου τόξου, παρά μόνο ανακουφιστικών για την ελάφρυνση των φορτίων της υπερκείμενης κατασκευής.
Στην ίδια εκδήλωση ο ιστορικός Παρασκευάς Ματάλας γνωστοποιησε τους περιηγητές του ποταμού Ευρώτα, παρουσιάζοντας μια σπουδαία εργασία για όσους αναφέρθηκαν ή ζωγράφισαν το γεφύρι και πρόβαλε ανέκδοτα και άλλα σχέδια, γκραβούρες, αναφορές, εικόνες, κείμενα, απεικονίσεις και μαρτυρίες, έργο πολύχρονης έρευνας.
Η περιοχή λεγόταν και λέγεται
“του Μπακάλη η Σκάλα”, λόγω του
μικροεμπορίου των τροφίμων από κάποιον
(πιθανώς μπακάλη) παντοπώλη, που γινόταν
στο πέρασμα. Κάποτε έφιππος καθώς πήγαινε
σκόνταψε το άλογο, έπεσε και σκοτώθηκε.
Από τότε η περιοχή πήρε το παραπάνω
όνομα. Στη φωτογραφία και τις διάφορες απεικονίσεις η περιοχή γύρω από το γεφύρι εμφανίζεται γυμνή από δένδρα και χόρτα. Δεν δικαιολογείται για παρόχθια περιοχή. Λέγεται ότι τα βοοειδή δεν άφησαν τίποτα. Βέβαια το έργο τους συνεχίζεται σήμερα με τη χρήση της νέας τεχνολογίας, χορτοκοπτικά, κλπ.
8. |
Από εδώ πέρασαν πολλοί
περιηγητές. Εδώ δολοφονήθηκε το Νοέμβριο
του 1822 ο γερουσιαστής και προεστός
Παναγιώτης Κρεββατάς από τη μανιάτικη
οικογένεια των Γιατράκων.
Ας δούμε μια παραστατικότατη μαρτυρία για τη δολοφονία του Παναγιώτη Κρεββατά, που έγινε στις 16/11/1822: "Ο Παναγιώτης Κρεββατάς με την πατριωτική του στάση στις 9/20 Ιουλίου 1822 στη σύσκεψη του Αγά στον Αχλαδόκαμπο, υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τη συμμετοχή του στις μάχες εναντίον του Δράμαλη, προκάλεσε το φθόνο και το μίσος των Αγγλόφιλων προεστών που δεν μπορούσαν να του συγχωρήσουν, ότι εγκατέλειψε την τάξη τους και εντάχθηκε στην παράταξη των στρατιωτικών...Στις 16 Νοεμβρίου ο Κρεββατάς αναχωρεί από το Μυστρά για την Ερμιόνη, με τα χρήματα της Επαρχίας που προορίζονταν για τα νησιά. Μαζί του ως συνοδεία, είχε πάρει μόνο οκτώ άνδρες. Η προσωπική του φρουρά η οποία μεταξύ άλλων αποτελείτο και από αρκετούς Πισινοχωρίτες παρέμεινε στην επαρχία λόγω καθυστέρησης της μισθοδοσίας τους. Οι άνθρωποι του Παναγιώτη Γιατράκου, με κύριο οργανωτή τον αδελφό του Γεώργιο, έστησαν ενέδρα στον Κρεββατά στην περιοχή Κυανή Σκάλα κοντά στην γέφυρα Κόπανου και τον δολοφόνησαν. Ένας από τους δολοφόνους πιάστηκε και ομολόγησε στην Τριπολιτσά, αλλά η Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου όχι μόνο τους άφησε ατιμώρητους, αλλά και προήγαγε το Γεώργιο Γιατράκο στις 23/1/1823 στο βαθμό του Αντιστράτηγου και στις 2/6/1823 στο βαθμό του Στρατηγού. Ο Θ. Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος στον Κρεββατά είπε: Ο Κρεββατάς ήτον άνθρωπος με νου και πολλά ωφέλιμος για την Πατρίδα|". (13)
Ο Φωτάκος γι' αυτό ονομάζει την περιοχή αυτή “κακή σκάλα”, ο δε Κανέλλος Δεληγιάννης “του Κρεββατά το γεφύρι”. Το όνομα όμως είναι πιθανόν να οφείλεται και στο “χάνι του Κρεββατά”, που ήταν χτισμένο λίγο βορειοανατολικότερα του Βουρλιά (Σελλασία) και ήταν ο τελευταίος σταθμός των ταξιδιωτών από Τρίπολη για Μυστρά, πριν περάσουν το γεφύρι.
Από εδώ πέρασε και ο Ιμπραήμ στις 31 Αυγούστου του 1825 και βάδισε κατά του Μυστρά, αφού διανυκτέρευσε γύρω και στο χάνι. (14)
Μία ακόμη παραστατικότατη μαρτυρία της δολοφονίας του Παναγιώτη Κρεββατά στον γεφύρι του Κόπανου, από τους Γιατράκους μας δίνει ο Δ. Φωτιάδης: "Κοτζάμπασης του Μυστρά ήταν τότε ο πάμπλουτος Παναγιώτης Κρεββατάς. Ξεχώριζε από τους άλλους προύχοντες του Μοριά για τη μόρφωσή του...Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τον Σωτηράκη Χαραλάμπη...Όταν γίνηκε ο σηκωμός ρίχτηκε από τους πρώτους στον αγώνα...Στην αρχή βρέθηκε κι αυτός στο ίδιο ταξικό στρατόπεδο με τους άλλους προύχοντες του Μοριά...Μα καθώς καθώς ήταν όχι μονάχα άνθρωπος μορφωμένος παρά και τίμιος, δεν άργησε να δει σε ποιο κίνδυνο ρίχνανε την πατρίδα τα συμφέροντα και τα πάθη των αρχόντων...Από τότε με όρκον εσυμφώνησαν να είναι (με τον Κολοκοτρώνη) πάντοτε φίλοι πιστοί και την φιλίαν των αυτήν μόνον εξεχώρησεν ο θάνατος...Καπετάνιος των αρμάτων του Μυστρά ήταν ο Παναγιώτης Γιατράκος. Έντεχνα του παριστάνουν πως κινδύνευε να χάσει το καπετανλίκι του γιατί ο Κρεββατάς, από φιλία προς τον Κολοκοτρώνη, θα έβαζε στο πόστο του τον Νικηταρά. Κι ο Γιατράκος παίρνει την απόφαση να ξεπαστρέψει τον άρχοντα...Στις 16 του Νοέμβρη ο Κρεββατάς ξεκινά από το Μυστρά για την Ερμιόνη, έχοντας μαζί του οχτώ νοματαίους. Όταν έπειτα από μιάμιση ώρα δρόμο έφτασε στο γεφύρι του Κόπανου, πάνω στον Ευρώτα, έπεσε σε χωσιά που του είχαν στήσει ο Γρηγοράκης, ανεψιός του Παν Γιατράκου κι ο Π. Μαλαβαζάκης, τσαούσης του Γιώργη Γιατράκου, μαζί με κάμποσους άλλους. Χτυπήθηκε θανάσιμα και σωριάστηκε από τ' άλογο. Και δεν έφθασεν τούτο εις αυτούς, αλλά τον έγδυσαν κατάσαρκα και τον ετουφέκιζον, καθώς έγραφε τότε, 29 Νοέμβρη 1822, από την Τριπολιτσά ο Παπαφλέσσας στον Νικηταρά". (15)
Ας δούμε μια παραστατικότατη μαρτυρία για τη δολοφονία του Παναγιώτη Κρεββατά, που έγινε στις 16/11/1822: "Ο Παναγιώτης Κρεββατάς με την πατριωτική του στάση στις 9/20 Ιουλίου 1822 στη σύσκεψη του Αγά στον Αχλαδόκαμπο, υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τη συμμετοχή του στις μάχες εναντίον του Δράμαλη, προκάλεσε το φθόνο και το μίσος των Αγγλόφιλων προεστών που δεν μπορούσαν να του συγχωρήσουν, ότι εγκατέλειψε την τάξη τους και εντάχθηκε στην παράταξη των στρατιωτικών...Στις 16 Νοεμβρίου ο Κρεββατάς αναχωρεί από το Μυστρά για την Ερμιόνη, με τα χρήματα της Επαρχίας που προορίζονταν για τα νησιά. Μαζί του ως συνοδεία, είχε πάρει μόνο οκτώ άνδρες. Η προσωπική του φρουρά η οποία μεταξύ άλλων αποτελείτο και από αρκετούς Πισινοχωρίτες παρέμεινε στην επαρχία λόγω καθυστέρησης της μισθοδοσίας τους. Οι άνθρωποι του Παναγιώτη Γιατράκου, με κύριο οργανωτή τον αδελφό του Γεώργιο, έστησαν ενέδρα στον Κρεββατά στην περιοχή Κυανή Σκάλα κοντά στην γέφυρα Κόπανου και τον δολοφόνησαν. Ένας από τους δολοφόνους πιάστηκε και ομολόγησε στην Τριπολιτσά, αλλά η Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου όχι μόνο τους άφησε ατιμώρητους, αλλά και προήγαγε το Γεώργιο Γιατράκο στις 23/1/1823 στο βαθμό του Αντιστράτηγου και στις 2/6/1823 στο βαθμό του Στρατηγού. Ο Θ. Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος στον Κρεββατά είπε: Ο Κρεββατάς ήτον άνθρωπος με νου και πολλά ωφέλιμος για την Πατρίδα|". (13)
9. |
Ο Φωτάκος γι' αυτό ονομάζει την περιοχή αυτή “κακή σκάλα”, ο δε Κανέλλος Δεληγιάννης “του Κρεββατά το γεφύρι”. Το όνομα όμως είναι πιθανόν να οφείλεται και στο “χάνι του Κρεββατά”, που ήταν χτισμένο λίγο βορειοανατολικότερα του Βουρλιά (Σελλασία) και ήταν ο τελευταίος σταθμός των ταξιδιωτών από Τρίπολη για Μυστρά, πριν περάσουν το γεφύρι.
10. |
Από εδώ πέρασε και ο Ιμπραήμ στις 31 Αυγούστου του 1825 και βάδισε κατά του Μυστρά, αφού διανυκτέρευσε γύρω και στο χάνι. (14)
Μία ακόμη παραστατικότατη μαρτυρία της δολοφονίας του Παναγιώτη Κρεββατά στον γεφύρι του Κόπανου, από τους Γιατράκους μας δίνει ο Δ. Φωτιάδης: "Κοτζάμπασης του Μυστρά ήταν τότε ο πάμπλουτος Παναγιώτης Κρεββατάς. Ξεχώριζε από τους άλλους προύχοντες του Μοριά για τη μόρφωσή του...Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τον Σωτηράκη Χαραλάμπη...Όταν γίνηκε ο σηκωμός ρίχτηκε από τους πρώτους στον αγώνα...Στην αρχή βρέθηκε κι αυτός στο ίδιο ταξικό στρατόπεδο με τους άλλους προύχοντες του Μοριά...Μα καθώς καθώς ήταν όχι μονάχα άνθρωπος μορφωμένος παρά και τίμιος, δεν άργησε να δει σε ποιο κίνδυνο ρίχνανε την πατρίδα τα συμφέροντα και τα πάθη των αρχόντων...Από τότε με όρκον εσυμφώνησαν να είναι (με τον Κολοκοτρώνη) πάντοτε φίλοι πιστοί και την φιλίαν των αυτήν μόνον εξεχώρησεν ο θάνατος...Καπετάνιος των αρμάτων του Μυστρά ήταν ο Παναγιώτης Γιατράκος. Έντεχνα του παριστάνουν πως κινδύνευε να χάσει το καπετανλίκι του γιατί ο Κρεββατάς, από φιλία προς τον Κολοκοτρώνη, θα έβαζε στο πόστο του τον Νικηταρά. Κι ο Γιατράκος παίρνει την απόφαση να ξεπαστρέψει τον άρχοντα...Στις 16 του Νοέμβρη ο Κρεββατάς ξεκινά από το Μυστρά για την Ερμιόνη, έχοντας μαζί του οχτώ νοματαίους. Όταν έπειτα από μιάμιση ώρα δρόμο έφτασε στο γεφύρι του Κόπανου, πάνω στον Ευρώτα, έπεσε σε χωσιά που του είχαν στήσει ο Γρηγοράκης, ανεψιός του Παν Γιατράκου κι ο Π. Μαλαβαζάκης, τσαούσης του Γιώργη Γιατράκου, μαζί με κάμποσους άλλους. Χτυπήθηκε θανάσιμα και σωριάστηκε από τ' άλογο. Και δεν έφθασεν τούτο εις αυτούς, αλλά τον έγδυσαν κατάσαρκα και τον ετουφέκιζον, καθώς έγραφε τότε, 29 Νοέμβρη 1822, από την Τριπολιτσά ο Παπαφλέσσας στον Νικηταρά". (15)
Υπάρχει και ένας θρύλος, που λέει
ότι μια νεράιδα κατοικούσε στα θεμέλια
του γεφυριού και δεν άκουσε το θόρυβο
από το κατέβασμα του Ευρώτα, το οποίο
την έπνιξε. Από τότε το γεφύρι έμεινε
έτσι και δεν το έφτιαξε κανένας. Λένε
ακόμη, πως τις άγριες νύχτες ακούγονται
βογκητά και ότι αυτά είναι το κλάμα της
νεράιδας, που δεν πρόλαβε να στηρίξει
τα θεμέλια και να γλυτώσει το γεφύρι.
Τις γλυκές όμως νύχτες με φεγγάρι
ακούγεται το γλυκό τραγούδι της νεράιδας,
που θυμάται τις περασμένες όμορφες
στιγμές του γεφυριού.
Υπάρχει και μια αμφιλεγόμενη μαρτυρία για την ύπαρξη κάποιου άλλου γεφυριού στην ίδια περιοχή σε κάποιο χειρόγραφο που γράφτηκε στη Μολδοβλαχία από κάποιον που είχε ακολουθήσει το 1715 τον τούρκικο στρατό, στην προσπάθειά του να ανακαταλάβει την Πελοπόννησο από τους Ενετούς. Η μαρτυρία για τα χαρακτηριστικά του γεφυριού ταιριάζουν με αυτό του Κόπανου και αν δεν πρόκειται για κάποιες πιθανές λαθεμένες εκτιμήσεις, ίσως να βρισκόμαστε σε μια πιθανότητα ύπαρξης πριν από το 1749 (ή 1730) άλλου γεφυριού ή και το πιθανότερο ίσως το γεφύρι του Κόπανου να χτίστηκε στην ίδια θέση με το παλιότερο αναφερόμενο ή ακόμη και να απετέλεσε την προγενέστερη φάση του ίδιου γεφυριού. Λίγο δύσκολο όμως να πρόκειται για άλλο γεφύρι στην ίδια θέση, χωρίς κάποια άλλη μαρτυρία και χωρίς την ύπαρξη κάποιων ιχνών παλιάς γέφυρας, αφού και το χρονικό διάστημα μεταξύ της ύπαρξης του υποτιθέμενου δεύτερου γεφυριού και του σημερινού, του Κόπανου είναι μικρός.
Στην προαναφερόμενη ημερίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά ο Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Γιάννης Πίκουλας ανέπτυξε επίσης κάποιες πτυχές της ιστορίας του γεφυριού, διορθώνοντας μέσα από την έρευνά του και κατά την εκτίμησή του κάποιες ανακρίβειες της βιβλιογραφίας, όσον αφορά το έτος κατασκευής και την ονοματοδοσία του.Θεωρεί ότι χτίστηκε, κατά τις έρευνές του, το 1730 και ότι το όνομα "κατά τους γηγενείς οφείλεται στο ότι εδώ-ακριβώς λόγω της βραχώδους όχθης- έπλεναν οι γυναίκες τα ρούχα, και ως γνωστόν κύριο εργαλείο τους στο πλύσιμο ήταν ο ξύλινος κόπανος:"
Όλα τα παραπάνω έχουν καταγραφεί στα πρακτικά της ημερίδας που εκδόθηκαν από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Καραβά το 2017.
11. |
Η
εγκατάλειψή του και η αδιαφορία για την
ανάδειξη, έστω των λιγοστών ερειπίων,
από τους υπεύθυνους και τους τοπικούς
φορείς είναι ολοφάνερη, αφού δέντρα και
βλάστηση καλύπτουν τα λίγα υπολείμματα
του ιστορικού αυτού γεφυριού.
Πρόσφατα
με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου
Καραβά, καθαρίστηκε και στο μέτρο του
δυνατού αναδείχθηκε. Επίσης από τον Σύλλογο διοργανώθηκε στις 07/11/2015 ημερίδα με τον τίτλο "Το Γεφύρι του Κόπανου, αναδεικνύοντας το σπουδαιότερο μνημείο του Ευρώτα" με μεγάλη επιτυχία και το σαφέστατο μήνυμα της δραστηριοποίησης και της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας και των φορέων της στην ανάδειξη του πολιτισμού και στην συγκεκριμένη περίπτωση την προστασία και την περαιτέρω ανάδειξη του μνημείου, ώστε το ιστορικό γεφύρι του Ευρώτα να καταστεί επισκέψιμο και να μπει στους αρχαιολογικούς και άρα επισκέψιμους χώρους του τόπου μας.
Σε πολλές χώρες, κυρίως στην Ευρώπη, οι παλιές πέτρινες γέφυρες θεωρούνται και είναι πολιτιστικά μνημεία. Πόλεις και χώρες ακόμη τις έχουν σαν σύμβολο πάνω στα χαρτονομίσματά τους (με πρώτη την Ευρωπαϊκή Ένωση) και τους δίνουν την σημασία και αξία που πρέπει. Δυστυχώς όμως στον τόπο μας αυτή η πραγματικότητα είναι κάτι άγνωστο. Για το λόγο αυτό αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στους ιθύνοντες του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά για την πρωτοβουλίες τους και την συνεχή αναζήτηση καινούργιων μεθόδων και πρακτικών για την ανάδειξη αυτού σπουδαίου μνημείου της περιοχήςς τους. Μακάρι οι προσπάθειές τους αυτές να βρουν και άλλους μιμητές στη χώρα μας.
12. |
Δίπλα στο γεφύρι υπάρχει ο μικρός
βυζαντινός ναός του Αγίου Δημητρίου,
καλυμμένος και αυτός από οργιώδη
βλάστηση.
Τα τέσσερα γεφύρια του Μοριά,
Αλφειού στην Καρύταινα, Βαλύρας
(Μαυροζούμενας) στη Μεσσηνία, Ρασίνας
(Ελληνιστικό γεφύρι) στη Λακωνία και
Κόπανου στον Ευρώτα σχολιάστηκαν και
σχεδιάστηκαν περισσότερο απ' όλα τ' άλλα
από τους ιστορικούς και τους περιηγητές.
Βιβλιογραφία
– παρατηρήσεις
- Π. Δούκας. “ Η Σπάρτη δια μέσου των αιώνων” 1922, σελ. 20
- F.R. De Chateaubriand. “ Ταξίδι στην Ελλάδα” 1806 Εκδόσεις ΔΟΛ 2010
- William Mure. “Journal of tour in Greece and the Ionian islands” 1842
- Henri Belle. “Voyage en Grece. Trois annes au Grece” 1881
- Gustave Flaubert. “Ταξίδι στην Ελλάδα”. 1850. Εκδόσεις ΔΟΛ 2010
- Conrad Bursian. Geographie von Griechenland, Leipzig 1872, εκδ. Teubner, τόμος 2, σελ. 114
- Πουκεβίλ. Ταξίδι στην Ελλάδα. Πελοπόννησος, σελ 325,326. Εκδόσεις ΣΥΛΛΟΓΗ Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1995
- Κ.Π.Δάρμος. Οι αρχαίοι ποταμοί της Πελοποννήσου. Σελ.133, 134 Εκδόσεις ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ. Αθήνα 2007
- Ομοίως, σελ.134
- Ομοίως, σελ. 134
- Βασίλειος Σιακωτός. “Έργα γεφυροποιίας, υδραγωγεία, οικοδομικά συνεργεία και συντεχνίες οικοδόμων στη Βενετοκρατούμενη Πελοπόννησο (1687-1715). Η επισκευή της Γέφυρας της Μονεμβασιάς στα 1700”. “Περί Πετρογέφυρων-Μαστόροι και Γεφύρια”. Γ' Επιστημονική Συνάντηση ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ. Αθήνα 2009. σελ. 21
- 13.Ηλία Αθ. Λαζάρου, Σμηνάρχου (Τ.Υ.Ε.) ε.α. "ΟΠΙΣΘΕΝ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ" Β΄ ΕΚΔΟΣΗ Τόμος Α΄ Καλαμάτα Ιούλιος 2018
- 14. Κ.Π.Δάρμος. Οι αρχαίοι ποταμοί της Πελοποννήσου. Σελ.133 Εκδόσεις ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ. Αθήνα 2007
- 15. Δημήτρης Φωτιάδης. Η Επανάσταση του 21. ΄Εκδότης Νίκος Βότσης, 1977. Σελ. 298 και 299.
- 16. Φωτογραφία του Ηλία Περγαντή από την αναπαράσταση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Επιστημονικής Ημερίδας Ιστορίας με θέμα: "Ο ρόλος και η συμβολή του Παναγιώτη Κρεββατά στην Επανάσταση: ... ἦτον ἄνθρωπος μὲ νοῦ καὶ πολλὰ ὠφέλιμος γιὰ τὴν Πατρίδα". Σπάρτη 30.03.2024. (Από το f/b του Νικολάου Ιωάννου Καρμοίρη).
Λιθογραφίες
– Φωτογραφίες – Σχέδια - Χάρτες.
- 1.Otto Magnus von Stackelberg ( La Grece. Vues Pittoresque et Topographiques. Desinees par O.M. Baron de Stackelberg. Paris 1834). Σχέδιο. Κ.Π.Δάρμος σελ. 132
- Tollenaar. Κ.Π.Δάρμος σελ. 133
- Andre de Sinety 1847 (Ζωγράφος) για το ταξίδι του δούκα του Montpensier (Paris 1847) Κ.Π. Δάρμος σελ. 133
- H. Belle 1874. Σχέδιο. Κ.Π.Δάρμος σελ. 133
- F. Boissonas (μετά την κατάρρευση του 1902) Φωτογράφος – περιηγητής. Φωτογραφία του 1903. Κ.Π.Δάρμος σελ. 133
- Χαρακτικό Prosper Baccuet
- Χάρτης Γαλλικής επιστημονικής αποστολής.
- Η μοναδική φωτογραφία του γεφυριού πριν γκρεμιστεί. Δημοσιεύτηκε στο Ernst Reisinger. Schilderungen deutscher reisender. Leipzig. Insel-Verlag,1923. Στην κορυφή του τόξου διακρίνεται η θέση της κτητορικής επιγραφής.
- Σχέδιο William Mure. Journal of a Tour in Greece and the Ionian islands, 1842.
- Murray. London 1819. The works of Lord Byron.
- Χαρακτικό του Christofer Wordsworth. Greece, Descriptive and Historical. London 1839.
- Χαρακτικό του Penny Magazine, 03/08/1833.
- Louis-Francois Cassas. Λούβρο, Παρίσι. Σχέδια των γεφυριών της Άρτας και του Κόπανου.
- Χαρακτικό του J. Langlume, 1850.
- Χάρτης της Β. Λακωνίας του 1841 με τη θέση του γεφυριού του Κόπανου. Reisen und Reiseroyten durch Griechenland Dr. Ludwig Ross.
- Xάρτης της Β. Λακαιδέμονος με τα χάνια Κρύας Βρύσης, Κοκκινόλουτσας, Κρεβατά και Βουρλά όπως και τη θέση του γεφυριού του Κόπανου: Johanes Krompayer Antike schlachtfelder. Bausteine zu einer antiken kriegsgeschichte
- Από Λακωνική Βιβλιοθήκη. Σχέδιο Pierre Henry Prosper Baccuet. Γάλλος τοπογράφος και στρατιωτικός της Γαλλικής αποστολής στον Μοριά το 1829.
- Σκίτσο του Χριστόφορου Μελλίδη.
Δείτε τα παρακάτω videos για την ανάδειξη του γεφυριού του Κόπανου: