Γεφύρι Αγγίστας στον ποταμό Αγγίτη. Σέρρες.

 Η ιστορία ενός ... παμπάλαιου γεφυριού.

  Γεφύρωνε και γεφυρώνει τον ποταμό Αγγίτη, παραπόταμο του Στρυμόνα, μήκους 75 χιλιομέτρων που έχει τις κυριότερες πηγές του  στην Αγία Βαρβάρα Δράμας, στα Τεμένη Φιλίππων και το χωριό Αγγίτης Δράμας.

  Μετά από μια πορεία μέσω του χωριού Συμβολή Σερρών και μια αντίστοιχη πανέμορφη μέσω του ομώνυμου φαραγγιού κοντά στην Αλιστράτη, περνά κοντά από το φημισμένο σπήλαιο και μετά μέσω μαιάνδρων φτάνει στον σιδηροδρομικό σταθμό Αγγίστας, όπου συναντάμε και το πέτρινο γεφύρι. Από εκεί μέσω της πεδιάδας της Φυλλίδας ενώνεται με τον Στρυμόνα κοντά στο χωριό Μύρκινος.

Το γεφύρι από ανάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

  Πρόκειται για ένα πεντάτοξο πέτρινο εντυπωσιακό γεφύρι, μια σειρά θολίτες, οξυκόρυφα τόξα με μεγάλα ανοίγματα κυρίως του μεγάλου, ελαφρώς ανηφορική, μεγάλου πλάτους και καλντεριμωτή αν και σε πολλά σημεία κατεστραμμένη επιφάνεια διάβασης και ίχνη υπερμεγεθών στηθαίων, σε πολλά σημεία εξαφανισμένων.

 Σήμερα φαίνονται τα 4 τόξα με το μεσαίο να  είναι το μεγαλύτερο και τα υπόλοιπα εκατέρωθεν αυτού να μικραίνουν σταδιακά, λόγω των φερτών υλικών.

Από κατάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

 Πολλοί θεωρούν ότι η αρχική τουλάχιστον κατασκευή ανάγεται στα αρχαία χρόνια με την χάραξή του να γίνεται στα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου και η χρήση της συνεχίστηκε επί ρωμαιοκρατίας. Λέγεται επιπλέον από κάποιους ότι παλιά ήταν ξύλινη. Η τελευταία φάση κατασκευής ή ανακατασκευής  του αναφέρεται στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Και αυτό γιατί το υλικό δόμησής του μοιάζει με αυτό του Μακεδονικού τάφου Β΄, που βρίσκεται σε απόσταση 500 μ.

Το φαράγγι του Αγγίτη. Φώτο: Aqkistro action

  Το ύψος του μεγάλου (του τρίτου από βορρά προς νότο) τόξου ανεβαίνει στα 5,90 μέτρα, το μήκος φτάνει τα 60 και το καθαρό πλάτος απλώνεται στα 4,6 μέτρα, αρκετά φαρδύ για την περίοδο κατασκευής του. Αυτό βεβαίως δικαιολογείται από την χρήση του, που λόγω της σπουδαίας θέσης του εξυπηρετούσε κυρίως στρατιωτικούς λόγους των τότε κρατούντων (Μακεδόνων, Ρωμαίων, Οθωμανών, κλπ).

  Το γεφύρι βρίσκεται σε μια σπουδαία γεωγραφική θέση, που αυτό μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής και συνέδεε την εύφορη κοιλάδα από Νότο προς το Παγγαίο στα βορειοδυτικά και την σπουδαία πόλη των Φιλίππων.

 

  Πολλές φορές κινδύνεψε από τα «κατεβάσματα» του Αγγίτη, αφού τα φερτά υλικά μπλοκάρουν την διέξοδο του νερού από τα τόξα και ο κίνδυνος καταστροφής του θησαυρού αυτού της λαϊκής μας αρχιτεκτονικής της γεφυροποιίας υπαρκτός.

  Απαιτείται άμεση επισκευή και συντήρησή του, κυρίως στην επιφάνεια διάβασής του αλλά και στα βάθρα, γιατί η κατάστασή του δεν είναι η καλλίτερη δυνατή λόγω ακριβώς της ταλαιπωρίας του από τις υπερχειλίσεις του Αγγίτη.

Ο παλιός σταθμός Αγγίστας. Φώτο: Aqkistro action

              Η επιφάνεια διάβασης. 

 Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

  Όπως αναφέρει ο Αθανάσιος Τιλκίδης  «...Το γεφύρι αποτελείται από τέσσερα τόξα και έχει κατεύθυνση από βορρά προς νότο, ενώ το ποτάμι του Αγγίτη, ο ρους του, έχει κατεύθυνση από την ανατολή προς δύση. Τα τόξα είναι οξυκόρυφα και οι διαστάσεις τους από βορρά προς νότο είναι οι εξής: Το πρώτο  έχει άνοιγμα 5 μ. και η επιφάνεια του νερού από το κατάστρωμα του γεφυριού απέχει 2,05 μ. Το δεύτερο έχει άνοιγμα 7,90 μ. και το νερό απέχει από το κατάστρωμα 2,80 μ. Του τρίτου το άνοιγμα φτάνει τα 10 μ. –είναι το μεγαλύτερο τόξο του γεφυριού- με απόσταση εδώ επιφάνειας νερού και καταστρώματος 4,10 μ. Τέλος το τέταρτο τόξο έχει άνοιγμα 0,80 μ. και το νερό από το κατάστρωμα απέχει 3 μέτρα. Η όλη κατασκευή είναι χτισμένη με πελεκητούς πορόλιθους. Ειδικά τα κλειδιά από τους θολίτες έχουν διαστάσεις 0,50 μ. ύψος και 0,15 μ. πλάτος. Πάνω στον διάδρομο διάβασης υπάρχει λιθόστρωτο και  στα άκρα του γεφυριού αντί για αρκάδες βλέπουμε μεγάλες λιθόπλακες  διαστάσεων 1,20 μ. μήκους και 0,50 μ. πλάτους, οι οποίες στα άκρα προεξέχουν της υπόλοιπης τοιχοποιίας κατά 5 ή 10 πόντους.  Αυτή η εξοχή προστατεύει τους αρμούς  των θολιτών από τα νερά της βροχής. Ειδικά σε περίπτωση διείσδυσης του νερού στους αρμούς των θολιτών,σε συνδυασμό με την παγωνιά, μπορούν να δημιουργηθούν ρωγμές, με συνέπεια ακόμα και την κατάρρευση του γεφυριού. Το πλάτος  του διαδρόμου διάβασης φτάνει τα 5,65 μ. Ένα ιδιαίτερο  χαρακτηριστικό του γεφυριού είναι ο πρωτότυπος  τρόπος κατασκευής του. Δεν  τον έχουμε συναντήσει αλλού μέχρι σήμερα. Συνήθως, ξέρουμε, ότι το σώμα ανάμεσα στις καμάρες καλύπτεται με τοιχοποιία που φτάνει μέχρι τα τόξα, καθιστώντας τον διάδρομο διάβασης ομαλό για το πέρασμα ανθρώπων, αμαξών και κάρων. Στο συγκεκριμένο γεφύρι ανάμεσα στις καμάρες υπάρχουν τρεις παράλληλοι τοίχοι που ενώνονται με δύο αρμούς πάχους 50 εκατοστών ο καθένας που στο κατάστρωμα καλύπτονται με λιθόπλακες. Με αυτόν τον τρόπο κατασκευής έχουν αποσυμφορήσει τους θολίτες και το γεφύρι μπορούσε να αντέξει μεγαλύτερα φορτία βάρους, όπως τις φορτωμένες εκείνης της εποχής άμαξες». (1)

Β΄Επιστημονική Συνάντηση ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ.

  Φαίνεται ότι επί τουρκοκρατίας το γεφύρι επεκτάθηκε και οι Τούρκοι το απέκλειαν  με αλυσίδα για να ελέγχουν το πέρασμα, όπως μας λέει ο Αθ. Τιλκίδης. «...και πάμε στο στοιχείο έκπληξη του γεφυριού. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας του έγινε επέκταση με προσθήκη στη νότια πλευρά μιας διόδου η οποία διευκόλυνε τη ροή του ποταμού. Κυριολεκτικά αποσυμφόρησε την πίεση που ασκούσε στα τέσσερα τόξα ενώ παράλληλα βοήθησε τους Τούρκους στο να ελέγχουν καλύτερα το πέρασμα. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Αγγίτης κατεβάζει πολύ νερό και είναι αδιάβατος ακόμη και τους καλοκαιρινούς μήνες. Η νέα δίοδος που κατασκεύασαν είχε συνολικό μήκος 4 μ., με αποτέλεσμα το πέρασμα του ποταμού να είναι πια αδύνατο. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα, πως πάνω στη δίοδο πρέπει να κατασκεύασαν ξύλινο κατάστρωμα που θα στηριζόταν με αλυσίδες. Την ημέρα θα κατέβαινε για όσους ήθελαν να περάσουν στην απέναντι όχθη, ενώ τη νύχτα, αλλά και στις πολεμικές επιχειρήσεις, θα το σήκωναν καθιστώντας αδύνατη τη διέλευση. Σήμερα επάνω στη δίοδο έχουν τοποθετήσει μερικές ράγες από την παρακείμενη σιδηροδρομική γραμμή που παροπλίστηκε, ώστε η διάβαση της γέφυρας να είναι δυνατή». (2) 

Ο παλιός επιβλητικός νερόμυλος στο σπήλαιο του Αγγίτη.

  Το γεφύρι της Άγγιστας είχε γίνει σπουδαίο πέρασμα των κλεφτοαρματολών της Μακεδονίας και του Ολύμπου την προεπαναστατική περίοδο όπως αυτή του κλεφταρματολού της Ελασσώνας  Νικοτσάρα, γιου του καπετάν Πάνου Τσάρα,  που όταν καταδιωκόμενος από τον Αλή της Ηπείρου αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς τη Μακεδονία και από εκεί για Σκιάθο και Σκόπελο, που εκείνη την εποχή αυτοδιοικούνταν.

Η δίοδος με την ξύλινη μετακινουμενη κατασκευή με την αλυσίδα. Φώτο: ΑΓΠ.

 

 Διαβάζουμε μια  περιγραφή για την πορεία του Νικοτσάρα και το πέρασμα της γέφυρας της Άγγιστας: «...στις 23 Ιούλη (1807) οι 550 άντρες του Νικοτσάρα μπήκανε σε καΐκια κ’ έβαλαν πανιά για την Κατερίνα του Ολύμπου. Βγήκαν την άλλη μέρα χωρίς να βρουν εμπόδιο. ...πέρασαν τα γεφύρια του Αλιάκμονα, Καραμσάκ και Αξιού και βάδιζαν προς βορά. Απέξω όμως από τη Θεσσαλονίκη ο Τούρκος πασάς έστειλε αποσπάσματα και τον σταμάτησε...έστειλε τον σερδάρη (3) του...και πολιόρκησε τα Χάνια του Κουϊμετσέ όπου έμειναν ο Νικοτσάρας με τους άντρες του. Έγινε μάχη, οι Τούρκοι νικήθηκαν και αφού διαλύθηκαν, ο Νικοτσάρας προχώρησε και κατέλαβε το Κονιαροχώρι (4). Την άλλη μέρα προχώρησαν, πέρασαν το Στρυμόνα και έφτασαν στο Ντεμίρ Χισάρ (5). Εκεί όμως βρήκαν αντίσταση γιατί τους περίμεναν πολλοί Τούρκοι. Μα και αυτή τη φορά κατόρθωσε να τους νικήσει και να τραβήξει για το Νευροκόπι. Απεκεί και πέρα όμως δεν μπόρεσε να προχωρήσει γιατί υπήρχε πολύς τουρκικός στρατός. Αναγκάστηκε να υποχωρήσει στη Τσέρνοβα...γύρω του ήταν 4.000 Τούρκοι που τον είχαν ζώσει. Τρία ημερόνυχτα αγωνίστηκε ν’ ανοίξει δρόμο. Με τα πολλά τα κατάφερε να σπάσει τον μπλόκο και να βαδίσει προς τη Ζίχνα. Μα και εκεί έφτασαν 5.000 Τούρκοι, ωστόσο μπόρεσε και μπήκε στη Ζίχνα...πολέμησε πολλές μέρες και έχασε πολλούς άνδρες. Αναγκάστηκε τότε με όσους του έμειναν να πάει στο Πράβι(6), με σκοπό να βγει στις Ελευθερές για να βρει το ρωσικό στόλο. Πριν όμως φτάσει στο Πράβι οι Τούρκοι φύλαγαν το γεφύρι του Αγγίστα, το αλυσόδεσαν και έστειλαν ισχυρή φρουρά. Μα και πάλι κατόρθωσε να περάσει με τους συντρόφους του και να φτάσει στο Πράβι....η εκστρατεία αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να χαθούν 350 άντρες και ο ίδιος να πεθάνει από τις πληγές του στις 20 Σ/βρη». (7)

Οι παλαιότερες καταστροφές στην επιφάνεια διάβασης. Φώτο: Αθ. Τιλκίδης.

 Για όλα τα παραπάνω, κάποιο το ονομάζουν και γεφύρι του Νικοτσάρα.

Και η λαϊκή μούσα δεν έμεινε ανεπηρέαστη από τα κατορθώματα του Νικοτσάρα και το πέρασμα του γεφυριού της Άγγιστας και για το λόγο αυτό διαβάζουμε ότι «Άλλο πάλι τραγούδι υμνούσε το κατόρθωμα του Νικοτσάρα να περάσει τον ποταμό Αγγίστα που τον φύλαγαν πολλοί Τούρκοι και είχαν κλείσει το γεφύρι με αλυσίδες:

Ένα πουλάκι ξέβγαινε ‘πο μέσα απ’ τη Βέρροια

ράχη σε ράχη περπατεί λημέρι σε λημέρι

κι’ κλέφτες το ερώταγαν κι’ οι κλέφτες το ρωτάνε

-Πουλάκι μ’ πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις?

-Από τη Βέρροια έρχομαι στ’ Άγραφα κατεβαίνω,

πάω να βρω το Νικολό να σμίξω το Σταμάτη,

να πω τα χαιρετίσματα από το Νικοτσάρα,

τρεις μέρες κάνει πόλεμο, τρις μέρες και τρεις νύχτες

πέρα στο Ξερολείβαδο (8) στους πάγους και στα χιόνια.

Ακούστε παλικάρια μου φωνάζει ο Νικοτσάρας,

βάλτε τσελίκι  (9) στην καρδιά και σίδερα στα πόδια

γιουρούσι για να κάνουμε να φτάσουμε στο Πράβι,

τον άλυσσον να κόψουμε και πέρα να ριχτούμε,

ζερβά (10) μεριά τον ποταμό να πάρουμε παιδιά μου

να βρούμε τα Λαζόπουλα (11), τον καπετάν Λαμπράκη.

Το δρόμο επήραν σύνταχα κι’ εφτάσαν στο γεφύρι

και με το δαμασκί σπαθί ο Νικοτσάρας κόφτει

τον άλυσσον του γιοφυριού και ρίχνεται στους Τούρκους

φεύγουν οι άπιστ’ σαν τραγιά πίσω το Πράβι αφίνουν». (12)

Το μεγάλο τόξο. Φώτο: Αθ. Τιλκίδης.

 Καταγράφουμε και μια άλλη παραλλαγή του γεφυριού:

«Ο Νικοτσάρας πολεμά με τρία βιλαέτια, τη Ζίχνα και το Χάντακα, το έρημο το Πράβι

Τρεις μέρες κάμει πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες.

Χιόν' έτρωγαν, χιόν' έπιναν, και τη φωτιά βαστούσαν.

Τα παλικάρια φώναξε στις τέσσερις ο Νίκος

-Ακούστε, παλικάρια μου, ολίγα και αντρειωμένα,

σίδερο βάλτε στην καρδία και χάλκωμα στα στήθη.

Αύριο πόλεμο κακόν έχομεν με τους Τούρκους.

Αύριο να πατήσουμε, να πάρουμε το Πράβι.

Το δρόμο πήραν σύνταχα κι έφθασαν στο γιοφύρι.

Ο Νίκος με το δαμασκί τον άλυσο του κόφτει.

Φεύγουν οι Τούρκοι σαν τραγιά, πίσω το Πράβι αφήνουν».

 

 Οι φθορές στην επιφάνεια διάβασης. 

                Φώτο: ΑΓΠ.

 

 Όπως μας λέει επιπλέον ο Αθ. Τιλκίδης «...για το σπάσιμο των αλυσίδων όμως κάνει μνεία και ο Κασομούλης, γράφοντας πως η θραύσις της αλύσεως του Αγγίτου εγένετο για πελέκεως, ενώ ο Πέτρος Πέννας πληροφορεί ότι η γέφυρα αυτή ήτο πλάτους χιλίων βημάτων, είχε δε εις τας δύο άκρας αυτής πυλώνας αλυσοδέτους, φυλασσομένας υπό πολυαρίθμου στρατού. Το ανασυρόμενο αυτό γεφύρι μας θυμίζει τις πύλες των μεσαιωνικών κάστρων που ήταν συγχρόνως και γέφυρες κάτω από τις οποίες –και γύρω από τα κάστρα- υπήρχε τάφρος με νερό που ενίσχυε την άμυνα σε διάφορες επιθέσεις. Ίσως την ιδές να την εμπνεύστηκαν από τια πύλες των μεσαιωνικών κάστρων. Μία τέτοια πύλη-γέφυρα συναντάμε στο κάστρο της μεσαιωνικής πόλης του τάγματος των Ιωαννιτών στην Ρόδο με την ονομασία πύλη του Αμπουάζ». (13)

Το σκεπασμένο γεφύρι στον Αγγίτη. Φώτο του 1930. (14)

   Επί του ποταμού Αγγίτη, κοντά στο χωριό Αγγίστα επίσης, υπήρχε άλλο μικρότερο πέτρινο γεφύρι, μονότοξο που τώρα είναι σκεπασμένο.

 

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

1.       1. Αθανάσιος Τιλκίδης. Το πέτρινο γεφύρι του σιδηροδρομικού σταθμού της  Αγγίστας στο ποτάμι του Αγγίτη. Β΄Επιστημονική Συνάντηση ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ. (Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών). Περί Πετρογέφυρων-Γεφυριών Ιστορίες. Σελ. 372-374.

2.    2. Ομοίως, σελ. 374-375.

3.      3.  Χριστιανός οπλοφόρος  επί τουρκοκρατίας  που φρουρούσε τα περάσματα.

4.      4. Η περιοχή των Σερβίων Κοζάνης.

5.    5. Σιδηρόκαστρο.

6.       6. Ελευθερούπολη Καβάλας.

7.       7. Γ. Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, Νεώτερη Α’. Εκδόσεις 20^ος αιώνας. Σελ. 477-478

8.       8. Ορεινό χωριό της Ημαθίας.

9.      9. .Καθετί σκληρό σαν ατσάλι.

10  10. Αριστερή μεριά.

11  11.   Γόνοι ξακουστών κλεφταρματολών του Ολύμπου και των Πιερίων. Τόπος καταγωγής τους η Πάνω Μηλιά Πιερίας, συνεργάτες του Νικοτσάρα.

12 12.  Γ. Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, Νεώτερη Α’. Εκδόσεις 20^ος αιώνας . Σελ. 479.

13 13.  Αθανάσιος Τιλκίδης. Το πέτρινο γεφύρι του σιδηροδρομικού σταθμού της  Αγγίστας στο ποτάμι του Αγγίτη. Β΄Επιστημονική Συνάντηση ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ. (Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών). Περί Πετρογέφυρων-Γεφυριών Ιστορίες. Σελ. 376.

14 14.  Η φωτογραφία του μικρού πέτρινου γεφυριού είναι του 1930 και μου στάλθηκε από τον Χριστόφορο Μελίδη. Τον ευχαριστώ.

 ΔΔείτε το παρακάτω video για το γεφύρι της Αγγίστας: