Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου
Πετρογέφυρα: διαδρομές...της φύσης τα καμώματα...δημιουργήματα...μνήμες...αναφορές...βιώματα

Τιμή στους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση.
Ας γνωρίσουμε αυτούς και τα έργα τους.

Τρίτη 12 Αυγούστου 2014

Γεφύρι Στάρας

" Το γεφύρι αυτό είναι ο Παρθενώνας για την περιοχή μας, σηματοδοτεί τον πολιτισμό   της Έξω Προσηλιακής Μάνης... συνέδεε τα χωριά της Πέρα Ρίζας και της Δώθε Ρίζας του ποταμού Σμήνου...  χαρακτηριστικά αναφέρω μόνο ότι έχει περάσει ο Ιμπραήμ στην πορεία του προς το Πολυάραβο, όπου έγινε η μάχη του Πολυάραβου, στην οποία μετά από δύο χρόνια λεηλασιών κατανικήθηκε και απεχώρησε και έτσι σώθηκε όλος ο αγώνας του '21 για την ελευθερία".

Το ιστορικό και χρησιμότατο για την περιοχή αυτή γεφύρι της Στάρας ενώνει της δύο όχθες του ποταμού Σμήνου σ' ένα από τα στενότερα σημεία του, στην ομώνυμη περιοχή, στο ύψος του χωριού Μέλισσα (Μαλτσίνα) του δήμου Ανατολικής Μάνης, το πρώτο “συνοριακό” χωριό μετά το τούρκικο τελωνείο-φυλάκιο του γεφυριού.
Γεφύρι Στάρας. (Φωτο: ΑΓΠ)
  Σημαντικότατο και πανέμορφο γεφύρι, έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο και αποτελείται από ένα μεγάλο τόξο και εκατέρωθεν αυτού από άλλα δύο μικρότερα και ανισομεγέθη, που λειτουργούν και σαν ανακουφιστικά ανοίγματα με τα ακρόβαθρά τους να ακουμπάνε σε βραχώδη έδαφος. Το αριστερό μεσόβαθρο, από κατάντη, πατάει πάνω σε συμπαγή βράχο ενώ το δεξιό μέσα στην κοίτη της ροής του ποταμού. Έχει καλντεριμωτή επιφάνεια, μια σειρά καμαρολιθιών, ενώ τα στηθαία του έχουν φθαρεί αρκετά και εξ αυτού του γεγονότος έχουν χαμηλώσει πολύ.
Το γεφύρι και το φυλάκιο. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Φθαρμένο από το χρόνο και λαβωμένο από τα συχνά “κατεβάσματα” του ποταμού, με τελευταίο αυτό των αρχών του Δεκεμβρίου του 2013, χρειάζεται την άμεση παρέμβαση των ειδικών. (1)
   Δίπλα από το γεφύρι υπάρχει κτίσμα οθωμανικής τεχνοτροπίας, που χρησίμευε σαν τελωνείο-φυλάκιο των Τούρκων της τουρκοκρατούμενης περιοχής ενώ στην απέναντι όχθη υπήρχε ο μύλος του Γράφου, που με τη σειρά του ήταν στην ουσία το αντίστοιχο Ελληνικό φυλάκιο και ο οποίος όπως λέγεται από τους ντόπιους είχε δοθεί ως εγγύηση για καταβολή λουφέδων στον στρατηγό Μακρυγιάννη.
   Ο ποταμός Σμήνος ή Μπαρδουνοπόταμος, ή Μακρύ ποτάμι ή ποτάμι Μπαρδούνιας ή ποτάμι Άρνας με νερό όλο το χρόνο, παρά την υπέρμετρη αφαίμαξη που του γίνεται για πότισμα δένδρων και χωραφιών κυρίως την καλοκαιρινή περίοδο, έχει τις πηγές του κοντά  στο εξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας της Τοπικής Κοινότητα Άρνας, γι' αυτό λέγεται και ποτάμι της Αγίας Μαρίνας και εκβάλλει στον Λακωνικό κόλπο, στον κάμπο Μαυροβουνίου.
Ο νερόμυλος του Γράφου. (Φωτο: ΑΓΠ)
  Ο ντόπιος, από τη Μέλισσα, Αριστείδης Γραφάκος απόγονος του κάτοχου του διπλανού νερόμυλου Γράφου, γνώστης όσο κανείς άλλος των πολιτιστικών και ιστορικών δεδομένων της περιοχής, ίσως και μοναδικός γνήσιος μελετητής και ερευνητής του χώρου της Ανατολικής Μάνης, της Έξω Προσηλιακής Μάνης όπως λέει, με τεράστια προσφορά στη διάδοση και κυρίως διάσωση του πλουσιότατου πολιτισμού της περιοχής του Σμήνου και των χωριών του, ο άνθρωπος που έμαθε όλους να μιλούν για το Σμήνο, μας δίνει τα παρακάτω σημαντικά στοιχεία για το γεφύρι και το Σμήνο. (2)
   “Βρισκόμαστε επί της κοίτης του ποταμού Σμήνου, του ιστορικού ποταμού Σμήνου. Είμαστε λίγα μέτρα από το γεφύρι της Στάρας, στην περιοχή που ονομάζεται Στάρα. Το γεφύρι αυτό όπως το βλέπετε, πετρόχτιστο, τρίτοξο, καλαίσθητο, ανθεκτικό είναι το γεφύρι που συνέδεε τα χωριά της Πέρα Ρίζας και της Δώθε Ρίζας του ποταμού Σμήνου. Είναι το ποτάμι συγκοινωνίας, διέλευσης και χαρακτηριστικά αναφέρω μόνο ότι έχει περάσει ο Ιμπραήμ στην πορεία του προς το Πολυάραβο, όπου έγινε η μάχη του Πολυάραβου (3), στην οποία μετά από δύο χρόνια λεηλασιών κατανικήθηκε και απεχώρησε και έτσι σώθηκε όλος ο αγώνας του '21 για την ελευθερία. Εδώ βέβαια θα αναφέρω ότι στο βυρό που δημιουργούσε η ορμητική ροή των υδάτων, κάτω από το γεφύρι δημιουργούσε έναν βυρό βάθους περίπου τριών μέτρων, στον οποίο όλοι εδώ οι νεαροί των πέριξ χωριών μαθαίνανε, κάνανε τα πρώτα τους μπάνια και μαθαίνανε να κολυμπάνε. Εδώ τα καλοκαίρια εκείνα ήτανε καθημερινά 20-30 νεαροί και στο ζεστό καιρό δροσιζόντουσαν και αναπτύσσανε την κοινωνικότητά τους. 
   Αυτό το γεφύρι κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς πότε χτίστηκε, δεν υπάρχουν πληροφορίες γιατί είναι παλιό γεφύρι βέβαια, όμως οι ενδείξεις είναι ότι είναι τουλάχιστον 400-500 χρόνων γεφύρι. Βέβαια εγώ θα έλεγα ότι εάν δεν είναι το ίδιο, οπωσδήποτε στη θέση αυτή ή κάποια κοντινή θέση θα υπήρχε γεφύρι από τα αρχαία χρόνια, διότι η περιοχή αυτή είναι περιοχή συνδεδεμένη με τον αγωγό που οδηγούσε το νερό του Σμήνου στο αρχαίο Γύθειο, την εποχή της ακμής του.
   Δεξιά, όπως βλέπετε, υπάρχει ένα μονοκάμαρο χτίσμα, πετρόχτιστο, το οποίο όπως δείχνει είναι οθωμανικής κατασκευής και έχει όλα τα στοιχεία, αν πάμε κοντά και το δούμε, θα δούμε ότι έχει και τουφεκότρυπες αλλά και τρύπες, ειδικές σχισμές για να περνάει γιαταγάνι, δηλαδή έχουμε εκεί και τρύπες για τουφεκισμό αλλά και για εμβολισμό με γιαταγάνι. Ήταν το τούρκικο φυλάκιο και είναι φανερό ότι θέλει άμεση επέμβαση συντήρησης και προστασίας για να μην καταστραφεί. 
Αριστείδης Γραφάκος. (Φωτο: ΑΓΠ)
   Αφού είπαμε γι' αυτά δεν πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι ο Σμήνος είναι το φυσικό όριο, είναι το σύνορο της ελεύθερης Μάνης και της τουρκοκρατούμενης Λακεδαίμονος και Ελλάδας πλέον. Εδώ αυτό το ποτάμι είναι το σύνορο της Μάνης, της ελεύθερης και της τουρκοκρατούμενης περιοχής. Από τη μια μεριά του γεφυριού ήτανε αυτό το φυλάκιο που βλέπουμε και από την άλλη από δω είναι ο μύλος του Γράφου, ο ιστορικός μύλος του Γράφου, ο οποίος και αυτός λειτουργούσε ως φυλάκιο για την παρεμπόδιση διέλευσης των Τούρκων και Τουρκαλβανών στην ελεύθερη ζώνη της Μάνης.
   Το γεφύρι, ενώ επί αιώνες έμεινε αγέρωχο και άφθαρτο, φέτος στην κατεβασιά που έγινε στις 1-2 Δεκεμβρίου του '13 προφανώς από παρεμπόδιση της ροής των υδάτων από κορμούς και κλαδιά δέντρων που παρέσυρε η μεγάλη νεροποντή, πραγματικά έγινε μια μεγάλη νεροποντή τότε, ήτανε η εποχή ακριβώς που πλημμύρισε και το Άργος την ίδια μέρα. Έγινε λοιπόν μια μεγάλη κατεβασιά, φράξανε απ' ότι φαίνεται τα στενώματα του Σμήνου, δημιουργήθηκε μεγάλη κατεβασιά, ανέβηκε το νερό πάνω από το γεφύρι να καταλάβετε και κινδύνεψε πραγματικά. Ήδη έχουμε πρόσφατες καταστροφές του προστατευτικού τοιχίου επί της διαδρομής του γεφυριού και θέλει άμεση προστασία.
   Το γεφύρι αυτό είναι ο Παρθενώνας για την περιοχή μας, σηματοδοτεί τον πολιτισμό της Έξω Προσηλιακής Μάνης. Εδώ η περιοχή είναι η Έξω Μάνη και αυτό το γεφύρι σηματοδοτεί, μαζί με όλα τα παρεπόμενα και τα παρόχθια σημαντικά στοιχεία που έχει ο Σμήνος, σηματοδοτεί και την πολιτιστική του κληρονομιά”.



Βιβλιογραφία-σημειώσεις
Ηλίας Καραγιάννης. (Φωτο: ΑΓΠ)

  1. Συνοδοιπόρος στην προσπάθεια μελέτης και καταγραφής των πέτρινων γεφυριών της Μάνης και της Λακωνίας γενικότερα, είναι ο καταξιωμένος επιχειρηματίας Ηλίας Καραγιάννης από το Γύθειο, ένας γνήσιος εραστής της ερασιτεχνικής δημιουργίας και της διάσωσης του πλούσιου πολιτισμού της περιοχής και που μέσα από την ζωγραφική του δείχνει περίτρανα τις άριστες δυνατότητες ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου του. Τον ευχαριστώ.
  2. Η βοήθεια του Αριστείδη Γραφάκου στην καταγραφή των πετρογέφυρων στην περιοχή του Σμήνου ήταν και είναι σημαντικότατη. Η εκτίμησή μου και οι ευχαριστίες μου είναι δεδομένες και απεριόριστες.
  3. Ο Πολυάραβος είναι εγκαταλελειμμένος οικισμός της περιοχής, όπου στις 28/08/1826 οι Μανιάτες κατανίκησαν τον Ιμπραήμ και τους 6.000 Τουρκοαιγυπτίους του, στη γνωστή μάχη του Πολυάραβου. Mια παραστατικότατη και πλήρως εμπεριστατωμένη ανάλυση της μάχης του Πολυάραβου (ή Πολιτσάραβου) μας δίνει ο Σμήναρχος ε.α. Ηλίας Αθ. Λάζαρος, από την Αρτεμισία (Τσερνίτσα), στο άκρως ενδιαφέρον βιβλίο του "ΟΠΙΣΘΕΝ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ", (Β΄ έκδοση, Τόμος Α', Καλαμάτα Ιούλιος 2018). Ένα εκτεταμένο κομμάτι μεταφέρουμε εδώ: "...στις 8 το πρωί της τρίτης μέρας, ο Ιμπραήμ επιτίθεται μετωπικά, πλευρικά και με το πυροβολικό να βάλει από τη θέση Λάκκα του Στεφανάκου. Κατά τις 11.00 η ώρα οι Τουρκοαιγύπτιοι πλησίασαν τους Έλληνες σε απόσταση βολής και άρχισαν να πυροβολούν καθηλωμένοι όμως στο ίδιο σημείο μέχρι τις 2 η ώρα, λόγω των συνεχών βολών των αμυνομένων. Οι Έλληνες αφού είδαν, ότι οι Άραβες ήσαν σε αυτή την κατάσταση και πολύ κουρασμένοι, βγήκαν από τα ταμπούρια τους και τους επιτέθηκαν με απανωτούς πυροβολισμούς και κραυγές αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν, κυνηγώντας τους μέχρι την πρώτη θέση άμυνας, κοντά στον Προφήτη Ηλία έξω από το χωριό. Κάποιο τάγμα που επιχειρούσε πλευρική επίθεση από τα βουνά, μόλις έμαθαν ότι οι υπόλοιποι καταδιώχθηκαν, διαλύθηκε και οι άνδρες του έφυγαν προς διάφορες κατευθύνσεις για να σωθούν. Μερικές μεμονωμένες διεισδύσεις που έγιναν στο χωριό και ιδιαίτερα προς την πηγή για νερό αντιμετωπίσθηκαν χωρίς πρόβλημα. Κατά την τριήμερη μάχη του Πολυάραβου οι Τουρκοαιγύπτιοι υπέστησαν μεγάλη ταπεινωτική ήττα. Οι απώλειες τους ήταν 1.100 νεκροί και 1.400 περίπου τραυματίες. Των δε Ελλήνων 28 νεκροί και 75 τραυματίες από τους οποίους 5 γυναίκες. Ο Ιμπραήμ μετά τις πρόσφατες οδυνηρές εμπειρίες του, συγκέντρωσε τα στρατεύματά του και επανεκτίμησε τη γενική και ειδική κατάσταση που αντιμετώπιζε. Από τη μελέτη που έκανε αντιλήφθηκε ότι η πολεμική αξία των Επαναστατημένων Ελλήνων σε συνδυασμό με την ιδιαιτερότητα του ορεινού και δύσβατου εδάφους της Μάνης, διέγραφε για τον στρατό του πολύ σοβαρό κίνδυνο για την ανάληψη παρόμοιων επιχειρήσεων και αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Μάνη. Η φιλόδοξη εκστρατεία του, δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα και η Μάνη έμεινε για μια ακόμα φορά αδούλωτη".
Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι της Στάρας: