Πετρογέφυρα: διαδρομές...της φύσης τα καμώματα...δημιουργήματα...μνήμες...αναφορές...βιώματα
Τιμή στους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση. Ας γνωρίσουμε αυτούς και τα έργα τους.
Το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου πιστό
στο ραντεβού με την πολιτιστική και λαογραφική παράδοση συμμετέχει στο ΠΑΝΟΡΑΜΑ
2020 με την παρουσίαση του Α΄ μέρους των Πετρογέφυρων της Ηλείας.
Στο φετεινό ΗΛΕΙΑΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ μπορείτε
να διαβάσετε για τα παρακάτω γεφύρια του νομού μας:
1.Γεφύρι στο κάστρο
της Γλαρέντζας
2.Βορδολιός (Δίβρη)
3.Μεγάλο Πετραλέϊκο
γεφύρι ή γεφύρι στο μύλο Κουτσόπουλου (Δίβρη)
4.Γεφύρι Ντουάνας στον
Πηνειό
5.Γεφύρι στο Πετρωτό
(Κακοτάρι)
6.Κακοταραίϊκο γεφύρι
(Κακοτάρι)
7.Γεφύρι στου «Λατίφι»
(Καρδαμάς).
Όλα τα παραπάνω και ακόμη περισσότερα
πετρογέφυρα της Ηλείας και των άλλων
νομών της Πελοποννήσου μπορείτε να τα βρείτε στα παρακάτω:
Την περιοχή της Κομοτηνής και κυρίως την ορεινή, που βρίσκονται κυρίως Πομάκικα χωριά, πέτρινα γεφύρια απαραίτητα
για την επικοινωνία των ντόπιωνγεφυρώνουν ρέματα,χείμαρρους και
ποτάμια. Αρκετά από αυτά μισογκρεμισμένα, άλλα εξαφανισμένα και άλλα συντηρούνται,
όχι πάντα με τον κατάλληλο τρόπο. Τα λιθόχτιστα αυτά γεφύρια, μονότοξα τα πιο πολλά, λιγότερα δίτοξα και ακόμη πιο λιγότερα πολύτοξα, διάσπαρτα στην περιοχή, πανέμορφα, αναπόσπαστα κομμάτια του τεχνικού πολιτισμού και του τοπίου, συνδυάζονται αρμονικά με τη φύση και προσδίδουν ιδιαίτερη γραφικότητα στα ποτάμια, στα ρέματα και τους χειμάρρους, πάνω από τα οποία στέκονται αγέρωχα. (1) Δυστυχώς, κατά την θεομηνία που έπληξε βαρύτατα την περιοχή το 1996, όπως και την περιοχή της Ξάνθης, βρέχοντας ασταμάτητα για τέσσερα ημερόνυχτα, κάποια γεφύρια κατέρρευσαν ενώ κάποια άλλα πληγώθηκαν βαρύτατα και περιμένουν την αποκατάστασή τους. Ας γνωρίσουμε κάποια απ' αυτά. Γεφύρι
Βοσκού.
Το συναντάμε λίγο πιο κάτω από το οχυρό Νυμφαία, στην
ορεινή Ελληνική Ροδόπη.
¨Βοσκού¨από κατάντη. (Φώτο: ΑΓΠ)
Μονότοξο, ημικυκλικό, με μια σειρά θολίτες, επίπεδη επιφάνεια διάβασης, χωρίς στηθαία και τα
δυο του βάθρα να πατάνε σε σαθρό έδαφος.
Γεφύρι της Μικρής Άδας
Την ονομασία
του πήρε από το ομώνυμο κοντινό αλλά εγκαταλελειμμένο χωριό, που πριν 60 χρόνια
ζούσαν εκεί 10-15 οικογένειες.
Το συναντάμε
επί του ποταμού των Συμβόλων και ένωνε την Μικρή Άδαμε τα Σύμβολα.
Μικρή Άδα. Το βάθρο. (Φώτο: ΑΓΠ)
Πάνω του
είχαν τοποθετηθεί μεγάλες χοντρές μεταλλικές ράγες και πάνω σ’ αυτές σανίδες
για τη διέλευση πεζών και ζώων.
Άγνωστο πότε
κατασκευάστηκε και ποιος είναι ο κατασκευαστής του.
Βρίσκεται σε
μια άγρια, πανέμορφη και καταπράσινη περιοχή, τόπο αναψυχής των κατοίκων των
κοντινών χωριών και της Κομοτηνής.
Κατά
μαρτυρίες των ντόπιων:
«Έτσι το
βρήκαμε, 60 χρόνια τώρα. Δεν γνωρίζουμε εάν υπήρχε παλιά καμάρα. Κατέβαζαν
ξύλα, χοντρούς κορμούς καρυδιάς, με τις καμήλες πριν 60-70 χρόνια. Από την Άδα
έφυγαν οι κάτοικοι και ήλθαν στο χωριό μας, τα Σύμβολα. Την πέτρα την έπαιρναν
από το ποτάμι, γύρω-γύρω. Είχε νταμάρι εδώ κοντά και ασβέστη».
Γεφύρι στα Πάτερμα
Δίτοξο,
εντυπωσιακό, με στηθαία, επίπεδη επιφάνεια διάβασης, μια σειρά θολίτες, βάθρα που πατάνε σε βράχους και
πανέμορφο, λίγο έξω και ΒΔ από το
ομώνυμο χωριό προς Μύτικα και πάνω στον παλιό καμηλόδρομο Κομοτηνή - Τυχερό-Πάτερμα-Μεγάλη Άδα.
Κατά
μαρτυρίες των ντόπιων έφτανε μέχρι την Αδριανούπολη και τα χωριά της Βουλγαρίας
στα βόρεια.
Έχει μήκος
25,50 μέτρα, πλάτος 3, ενώ το μεγάλο τόξο έχει άνοιγμα 7,5 και το μικρό 4,20 μ.
Η επιφάνεια διάβασης. (Φώτο: ΑΓΠ)
Το ποτάμι,
που οι ντόπιοι το λένε Tsatak-tsai, έρχεται από το ορεινό χωριό Μύτικας, κάποια
χιλιόμετρα βορειότερα και ψηλότερα και χύνεται στο φράγμα της Ερατινής, λίγα
χιλιόμετρα πιο κάτω.
Οι ντόποιοι
το λένε Kemerkopru (Καμαρογέφυρο). Κατά τον ντόπιο φίλο Hasan Hasan, όπως είχε ακουστά, "το γεφύρι χτίστηκε από κάποιον Τοκάτση, που μάζευε λεφτά με το ζόρι από τους ανθρώπους για το σκοπό αυτό. Κοντά στο γεφύρι υπάρχει και μια παλιά εκκλησία βυζαντινή χωρίς όνομα, του 11ου ή 13ου αιώνα, που έχει μείνει μόνο το πάτωμά της, όπως επίσης και ένα σπήλαιο, που το λένε Σουπατζίν Ινε".
Γεφύρι Συμβόλων
Γκρεμισμένο γεφύρι, κοντά στο ομώνυμο
χωριό και το ομώνυμο ποτάμι, που κατά μαρτυρίες των ντόπιων γκρεμίστηκε την
ίδια περίοδο, που πιθανόν σταμάτησε και τη λειτουργία του και ο νερόμυλος που
υπήρχε εκεί.
Το παλιό βάθρο. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
Κατά τους ντόπιους αυτό έγινε την περίοδο 1940-45.
Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για τον
πρωτομάστορα και τον χρόνο κατασκευής του.
Στα διασωθέντα βάθρα, μετά από
συντήρησή τους, κατασκευάστηκε η τωρινή τσιμεντένια γέφυρα στην είσοδο του
χωριού.
Γεφύρι στο Μύτικα
Βρίσκεται
λίγο πριν την είσοδο του μισοεγκαταλελειμμένου ορεινού χωριού Μύτικας, με
καλντεριμωτή και ανηφορική βάση, μονότοξο, χωρίς στηθαία επί του ποταμιού Tsatak-tsai, όπως μας είπαν οι ντόπιοι.
Από κατάντη. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
Δίπλα του
υπάρχει εγκαταλελειμμένος και μισογκρεμισμένος νερόμυλος.
Οι κάτοικοι
του χωριού πηγαινοέρχονται καθημερινά, μέσω δύσκολης πρόσβασης, για τις
κτηνοτροφικές κυρίως αλλά και αγροτικές εργασίες την χειμερινή περίοδο, ενώ
κάποιοι επανέρχονται κατά την καλοκαιρινή περίοδο.
Γεφύρι Τυχερού
Το βλέπαμε
έξω από το χωριό Τυχερό, στον καμηλόδρομο που ένωνε παλιά τα χωριά
Τυχερό-Πάτερμα-Σαρακινή-Μεγάλη Άδα με τα χωριά της Βουλγαρίας.
Ήταν ένα
πανέμορφο, δίτοξο γεφύρι, χωρίς στηθαία, μια σειρά θολίτες. καλντεριμωτή και ανηφορική επιφάνεια διάβασης, που παρασύρθηκε από το ποτάμι και γκρεμίστηκε πριν 10-12 χρόνια (2006).
Το ποτάμι
που γεφύρωνε ονομάζεται Τυχερόρεμα.
Γεφύρι στο φυτώριο του δήμου Κομοτηνής
Μονότοξο,
καταβιβασμένο, μικρό αλλά πανέμορφο, με στηθαία, μια σειρά θολίτες και
ανηφορικό-καλντεριμωτό επίπεδο διάβασης.
Το γεφύρι στο φυτώριο. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
Βρίσκεται στο φυτώριο
του δήμου Κομοτηνής, ένα χιλιόμετρο περίπου έξω από την πόλη, στο δρόμο προς το
Σιδηροχώρι.
Παλιά περνούσε ρέμα
από την περιοχή, που γεφυρωνόταν από το γεφύρι, αλλά συν το χρόνο και με την
τελική διαμόρφωση της περιοχής, το γεφύρι έμεινε σαν ξερογέφυρο. Γεφύρι Πολύανθου Ο Κομψάτος ποταμός, μήκους περίπου 68 χιλιομέτρων, πηγάζει από την οροσειρά της Ροδόπης, κοντά στην περιοχή Διάσπαρτο και μετά από μια πορεία μέσα από τα πομακοχώρια του νομού Ξάνθης και το ανατολικό τμήμα του νομού Ροδόπης, χύνεται στην λίμνη Βιστωνίδα κοντά στο Πόρτο Λάγος.
Το γεφύρι από κατάντη. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
Η γέφυρα του Πολύανθου, όπως λέγεται (μεταξύ των χωριών της Ροδόπης Πολύανθος και Ίασμος), με τα ακρόβαθρά του να πατάνε σε στέρεο έδαφος και τα τρία ημικυκλικά τόξα του, ενώνει τις δυο όχθες του Κομψάτου σ' ένα από τα πιο στενότερα σημεία του. Το συναντάμε βόρεια του παλιού δημόσιου δρόμου Ξάνθης-Κομοτηνής, κοντά στην έξοδό του από την οροσειρά της Ροδόπης προς την πεδιάδα της Θράκης.
Ανακουφιστικό παράθυρο και πρόβολος. (Φώτο: ΑΓΠ)
Το μεγαλύτερο κεντρικό τόξο έχει άνοιγμα 21,80 και ύψος από την κοίτη 12 μέτρα ενώ το ανατολικό ανοίγει στα 17 μέτρα. Το τρίτο δυτικό τόξο είναι κομμένο από την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Έχει προβόλους για τη μείωση της έντασης της ροής του νερού κατά την περίοδο των μεγάλων και συχνών κατεβασμάτων στην περιοχή και τρία ανακουφιστικά και ημικυκλικά ανοίγματα μεταξύ των τόξων (βοηθητικά παράθυρα) με κάθετα τα πλαϊνά τους. Η επιφάνεια διάβασης είναι ανισόπεδη και καλντεριμωτή τωρινού μήκους 62 μέτρων, δεν έχει στηθαία και αποτελείται από μια σειρά θολίτες στα τόξα και τα ανακουφιστικά παράθυρα. Σχετικά πρόσφατα ανακαινισμένο, κυρίως στην επιφάνεια διάβασής του, δεν έχει καταφέρει να αποφύγει και αυτό την καταστροφική επίθεση των σύγχρονων χρυσοθήρων στην δεξιά πλευρά της επιφάνειας διάβασης, από κατάντη. Θεωρείται ότι είναι Βυζαντινή κατασκευή του 15ου αιώνα, ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι χτίστηκε επί οθωμανικής περιόδου τον 17ο-18ο αιώνα από τους φημισμένους Ηπειρώτες μαστόρους της πέτρας.
Το αποτέλεσμα του Κατσαπλιαδισμού. (Φώτο: ΑΓΠ)
Δίτοξο στον Κομψάτο
Το συναντάμε αρκετά χιλιόμετρα πάνω από αυτό του Πολύανθου να γεφυρώνει με τα δυο άνισα και ημικυκλικά τόξα του τον Κομψάτο.
Δίτοξο στον Κομψάτο.
Άγνωστο στους πολλούς λόγω της δύσκολης πρόσβασής του, που συγχρόνως αποτελεί συγχρόνως και πλεονέκτημα, αν σκεφτεί κανείς την κακοποίηση που έχουν υποστεί τα άλλα εύκολα προσβάσημα. Το επίπεδο διάβασής του είναι ανηφορικό και καλντεριμωτό, με προβόλους, μια σειρά θολίτες και χωρίς στηθαία, όπως σε αρκετά γεφύρια της περιοχής.
Γεφύρι Χλόης Μονότοξο, ημικυκλικό, χωρίς στηθαία, μια σειρά θολίτες και ανηφορικό και καλντεριμωτό επίπεδο διάβασης, που το
Γεφύρι Χλόης.
συναντάμε στα γεωγραφικά όρια του Τοπικού διαμερίσματος Χλόης.
Σημειώσεις-παρατηρήσεις. (1). Συνοδοιπόροι
στην καταγραφή και συλλογή στοιχείων για τα γεφύρια της περιοχής ήταν οι
Γιάννης Μπάρμπας, καθηγητής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και ο ντόπιος
Γιώργος Σταμπολής. Τους ευχαριστώ.
Δείτε τα παρακάτω videos για τα γεφύρια στην Κομοτηνή:
Μικρό
μονότοξο πέτρινο γεφύρι στη Δίβρη, με μια σειρά θολίτες, στηθαία, επίπεδη και
καλντεριμωτή επιφάνεια διάβασης, ημικυκλικό, πρόσφατα ανακαινισμένο, που το
συναντάμε στη γειτονιά της πολιτικής οικογένειας Πετραλιά.
Μικρό Πετραλαίϊκο, από κατάντη. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)
Γεφυρώνει
το ρέμα Βαμβακάς, που έρχεται από το Μεσοπόταμο και αποτελεί κομμάτι του
Διβραίϊκου ρέματος ή ρέμα Κλομποκής.
Κατά
μαρτυρίες των ντόπιων χτίστηκε το 1880-1890, με χρήματα του κρατικού
προϋπολογισμού πιθανώς από τους φημισμένους λαγκαδινούς μαστόρους.
Οι
διαστάσεις του είναι:
Το γεφύρι και ο ντόπιος Σωτήρης Σωτηρόπουλος. (Φώτο: ΑΓΠ)
Άνοιγμα καμάρας: 5,10 μ
Ύψος:3,40 μ
Πλάτος:3 μ
Μήκος:10,60 μ
Πλάτος Θολιτών: 0,40 μ.Ύψος στηθαίου: 0,65 μ
Ο
ντόπιος γιατρός και φίλος Σωτήρης Σωτηρόπουλος, μας λέει για το γεφύρι αυτό:
“Το
γεφύρι αυτό είναι το μικρό Πετραλαίϊκο που λέμε, που ένωνε παλιά τα δύο
αρχοντικά, το αρχοντικό του Αγγελή Πετραλιά και αυτό του Αντώνη Πετραλιά, το
οποίο αυτή τη στιγμή όπως είπαμε εγκαινιάστηκε το μουσείο αρχοντικού Πετραλιά,
δηλαδή το μουσείο Πολιτισμού και Περιβάλλοντος Δίβρης και πρέπει να ήτανε και
αυτό χτισμένο πριν το μεγάλο Πετραλαίϊκο γεφύρι, για να περάσει ο δρόμος, όπως
είπαμε, να ενώσει την Ηλεία με την επαρχία Καλαβρύτων. Ενδεχομένως να είναι πιο
παλιό από το άλλο, δηλαδή να είναι της εποχής 1880-1900. Αυτό το ρέμα λέγεται
Βαμβακάς, μάλιστα τα παλιά δημοσιεύματα το λέγανε Λευκανίας διότι το χειμώνα οι
πηγές του παραπάνω αφρίζανε, βγάζανε αφρό λευκό και το ονόμασαν σκωπτικά έτσι.
Πάντως εμείς το βρήκαμε γραμμένο Λευκανίας. Σήμερα το λέμε Βαμβακάς, που σχεδόν
οι λέξεις ταιριάζουν. Αυτό έρχεται από το μεσοπόταμο όπως λέγεται και είναι
μεταξύ των βουνών Αϊ-Κωνσταντίνος και Αϊ- Ζαχαριάς, που σύμφωνα με αρχαίους
συγγραφείς ήτανε η αρχαία Φολόη. Δηλαδή η Φολόη τοποθετείται από τους αρχαίους
και από τους νεότερους ιστορικούς, όπως τον Χρήστο Κορύλλο τον περιηγητή των
Πατρών, χωροθετείται στα Λάμπεια όρη, δηλαδή κάπου εδώ και όχι στο δάσος της
Φολόης, το οποίο εκ των υστέρων βέβαια έχει καθιερωθεί να λέγεται δάσος της
Φολόης και δάσος των Κενταύρων.”
Από κατάντη. (Φώτο: ΑΓΠ)
Όπως αναφέρει ο Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου,
«το κύριον όρος της Ηλείας είναι ο Ερύμανθος, το γνωστόν παρ’ Ομήρω ασπάσιον
ενδιαίτημα της Αρτέμιδος (και του Πανός), όστις σφόδρα εκτεταμένος διαπλούται
εν Ηλεία και Αχαία και Καλαβρύτοις. Το εν Ηλεία δε διαμέρισμα αυτού διαπλούται
εν τω βορείω και βορειοανατολικώ τμήματι του δήμου Λαμπείας (Λάμπεια=όρος λευκόν και λάμπον ως εκ της ψιλότητας από δένδρων εν τη κορυφή αυτού) και μεταξύ μεν της
Διβρης και Βερβινής και Νουσάς εκαλείτο ιδιαιτέρως παρ’αρχαίοις και Λάμπεια (ουχί Λαμπία) έχους κορυφήν
την Διβρεϊκήν Ανάληψιν, κατά δε τον μεσαίωνα εκαλείτο Αστερίων και νυν
καλείται Αστράς. Η δε υψηλοτέρα κορυφή του Ερυμάνθου προς Δ. Της
Βερβινής καλείται ωυν Ωλονός και έχει ύψος 2224 γαλ. Μέτρα υπέρ την θάλασσαν
και διατηρεί εν ταις παρά την κορυφήν χαράδραις αυτού χιόνας και κατ’ αυτό το
θέρος, κατά δε τας λοιπάς ώρας του έτους είναι πάλλευκον εξ αυτών, εκ ταύτης δε
της λευκότητας των χιόνων εκλήθησαν πιθανώς παρ’ αρχαίοις και η Λάμπεια(-λάμπειν) και ο Αστερίων (ή Αστράς – αστήρ).
(1)
Σημειώσεις – παρατηρήσεις.
1. Γεωργίου
Παπανδρέου. Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων.Αμαλιάδα 2010σελ.19.
