Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου
Πετρογέφυρα: διαδρομές...της φύσης τα καμώματα...δημιουργήματα...μνήμες...αναφορές...βιώματα

Τιμή στους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση.
Ας γνωρίσουμε αυτούς και τα έργα τους.

Σάββατο 16 Φεβρουαρίου 2013

Καταρρέει δίτοξο Μυκηναϊκό γεφύρι στο Αρκαδικό Αργολίδας



Ένα ακόμη μυκηναϊκό γεφύρι οδεύει ολοταχώς προς την...εξαφάνιση!!!

Πρόκειται για το δίτοξο γεφύρι στο χωριό Αρκαδικό, του δήμου Επιδαύρου στην Αργολίδα, το οποίο μετά από ένα δυνατό κατέβασμα του ρέματος, που διασχίζει το χωριό, έπαθε τεράστιες ζημιές και κινδυνεύει να διαλυθεί ολοκληρωτικά.

Είναι το δεύτερο γεφύρι μυκηναϊκής εποχής που βαδίζει προς αφανισμό, μετά το γκρέμισμα από τον ίδιο λόγο ενός άλλου στο ίδιο χωριό και το αποτελείωμά του ήρθε όταν οι πέτρες έγιναν αντικείμενο πλιάτσικου για τους...ειδικούς του είδους, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για...υλικά οικοδομών.
Δίτοξο μυκηναϊκό γεφύρι στο Αρκαδικό. (Φωτο: ΑΓΠ)


Ήδη, το κακό είχε ξεκινήσει από τη θεομηνία (βροχή μαζί με σφοδρή χαλαζόπτωση) της 2ας Ιουλίου 2001, όταν από την αριστερή πλευρά, από κατάντη, είχαν αποκολληθεί πέτρες και παρά τις ενέργειες των τοπικών φορέων προς τους αρμόδιους δεν έγινε τίποτα, τότε που η επερχόμενη καταστροφή ήταν στο αρχικό στάδιο.

Δεν καθαρίστηκε και δεν διαμορφώθηκε η κοίτη του ρέματος και σιγά-σιγά τα φερτά υλικά (χώμα, πέτρες, ξύλα κλπ) κάλυψαν από ανάντη τα τόξα και γενικά όλο το γεφύρι. Έτσι το νερό μη έχοντας διάξοδο μέσω των τόξων περνούσε πάνω από το γεφύρι, προξενώντας του ζημιές που με το χρόνο μεγάλωναν.

Παρ' όλα αυτά, σωζόταν σε σχετικά καλή κατάσταση μέχρι τον Αύγουστο του 2012, παρά τον βαρύ τραυματισμό του στο αριστερό του μέρος.
Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)


Η χαριστική βολή δόθηκε το Σάββατο, 11 Αυγούστου 2012, καθυστερημένη κατά 11 χρόνια, όταν ένα δυνατό κατέβασμα του ρέματος γκρέμισε και παρέσυρε το ήδη προβληματικό τμήμα του αριστερού μέρους, από κατάντη, του γεφυριού μαζί με το αριστερό του τόξο.

Ο Δήμαρχος Επιδαύρου Κων/νος Γκάτζιος, στις 13 Αυγούστου 2012 απέστειλε έγγραφο στην Δ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων στο Ναύπλιο, όπου ενημέρωνε τους αρμόδιους για το πρόβλημα και τους παρακαλούσε για τις δικές τους ενέργειες.

Δυστυχώς, όπως γίνεται συνήθως σ' αυτές τις περιπτώσεις, η γραφειοκρατεία και η απραξία αποδεικνύεται πιο δυνατή και αποτελεσματική από την ευαισθησία κάποιων τοπικών φορέων και από την ιστορική μνήμη.

Το συγκεκριμένο γεφύρι πρόκειται για μια πρωτοπόρα και μοναδική περίπτωση δίτοξης κατασκευής στην περιοχή, αναφέρεται στην Μυκηναϊκή περίοδο και είναι χτισμένο μ' αυτή την τεχνική (χρήση ογκολίθων, εκφορικό σύστημα κατασκευής, κλπ) ενώ η αιτία που χάνεται είναι η συστηματική αμέλεια του ανθρώπινου παράγοντα.
Από κατάντη.( Φωτο: ΑΓΠ)


Βρίσκεται επί του αρχαίου μονοπατιού (δρόμου) που οδηγούσε από τις Μυκήνες και την Τίρυνθα στην Επίδαυρο, όπου σε μικρή απόσταση συναντάμε και τα άλλα δύο γεφύρια της περιοχής, “Καζάρμα” και “Γιαλούση”. Το μήκος του είναι 22 και το πλάτος 4,20 μέτρα.

Το γεφύρι βρίσκεται σε απελπιστικά άσχημη κατάσταση και σε ενδεχόμενη θεομηνία κινδυνεύει να αφανιστεί εντελώς, διαλυόμενο εις τα εξ ων συνετέθη. Ίσως, τότε μόνο, κάποιοι θα τρέχουν (αν τρέχουν) και...δεν θα φτάνουν, για να διορθώσουν ή μάλλον για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα της δικής τους ολιγωρίας. Αν βεβαίως προλάβουν το επερχόμενο...πλιάτσικο.

Μόνο μια εκτεταμένη επισκευή, κατόπιν σοβαρής μελέτης από ειδικούς μπορεί να το σώσει και να το αναδείξει, εντασσόμενο σε μια ενότητα Μυκηναϊκής Κατασκευαστικής Τεχνοτροπίας μαζί με τα άλλα δύο της ίδιας τεχνικής και επί του ιδίου μονοπατιού ( Καζάρμας και Γιαλούση).

Δύσκολη ομολογουμένως περίπτωση, αλλά ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για τους κρατούντες στον Πολιτισμό, προκειμένου να διασωθεί και να αναδειχθεί ένα τόσο σπουδαίο μνημείο λαϊκής αρχιτεκτονικής, 3.500 και πλέον χιλιάδων χρόνων, που αναφέρεται σε μια τόσο παλιά και ένδοξη ιστορική περίοδο της χώρας.
Ότι έχει απομείνει από το δίτοξο μυκηναϊκό γεφύρι. Φωτο: ΑΓΠ)


Διαφορετικά, θα απομείνει μόνο η ταμπέλα “Μυκηναϊκή γέφυρα” (και ξενόγλωσση παρακαλώ), που θα θυμίζει στις επόμενες γενιές ότι εδώ υπήρξε κάποτε μια σπουδαία πέτρινη μυκηναϊκή γέφυρα που εξαφανίστηκε όχι από τη δύναμη της φύσης, αλλά την αναλγησία του ανθρώπου και που θα δικαιώνει απόλυτα τους καραδοκούντες θιασιώτες της άποψης “άσημοι απόγονοι ενδόξων προγόνων”.

Δείτε το σχετικό video στο: You Tube.com/agpelop
 

Τετάρτη 6 Φεβρουαρίου 2013

Γεφύρι Τσερχοτάμπεη στο Λάδωνα


...Βρήκε θησαυρό και τον παρέδωσε στον Σουλτάνο. Έγινε Μπέης και “μέγας σημαιοφόρος της Ελλάδας”...

Γεφύρι "Τσερχοτάμπεη". (Φωτο: ΑΓΠ)
Το γεφύρι του Τσερχοτάμπεη ή Τσερνοτάμπεη ή Τσοροτά ή Τσορωτά ή Τσιορωτά ή Τσερνωτά ή γεφύρι στά Φιλαίϊκα ή Φιλέϊκα ή γεφύρι στα Φίλια ή Φιλέϊκο γεφύρι, γεφυρώνει τον Λάδωνα λίγο μετά την ένωσή του με τον Τράγο (αφού προηγουμένως έχει σμίξει με τον Αροάνιο), κοντά στην διασταύρωση του δρόμου “111” με τον δρόμο προς Κάτω Κλειτορία (Μαζέϊκα), στην κατεύθυνση Πάτρας-Ολυμπίας-Πύργου.



Είναι μονότοξο με δύο ισομεγέθη ανακουφιστικά ανοίγματα δεξιά και αριστερά, καμαρωτά και με κάθετα τα πλαϊνά τους. Τα στηθαία είναι χτισμένα σχετικά πρόσφατα με τσιμεντόλιθους ενώ η βάση του είναι καλυμμένη με τσιμέντο, προφανώς από τους ντόπιους για την διευκόλυνση διάβασης των αγροτικών μηχανημάτων τους.

Είναι από τα πιο όμορφα, γραφικά και σχετικά παλιότερα της Αχαΐας στην περιοχή των Καλαβρύτων, που στέκει αγέρωχα πάνω από τον πλούσιο όλο το χρόνο σε νερά και παμπάλαιη ιστορία Λάδωνα.

Χτίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα με έξοδα του Γεωργίου Τσορωτά ή Τσερνωτά ή Τσερνοτά ή Τσιορωτά και βρίσκεται κοντά στη θέση Φιλαίϊκα ή Φιλέϊκα καλύβια Καλαβρύτων, κοντά στα σύνορα Αχαΐας και Αρκαδίας, προκειμένου να συνδέει τα Φίλια με το Θεόκτιστο (Τοπόριστα ή Τοπόστα). Η περιοχή ονομάστηκε έτσι από το πλησιέστερο χωριό Φίλια (1 χιλ.). 
Ακόμη είναι σε χρήση. (Φωτο: ΑΓΠ)


Ο Γεώργιος Τσερχωτάς λέγεται ότι γεννήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα στην ευρύτερη περιοχή του Λευκασίου (Κλειτορία) Καλαβρύτων. Ήταν χριστιανός, άγνωστης όμως καταγωγής (Έλληνας, Αλβανός ή Σλάβος), που κάποια μέρα σκάβοντας ένα χτήμα της Ι.Μ. Αγίου Αθανασίου στα Φίλια (ή κατ' άλλους στα κτήματά του στον Πύργο, στην συνοικία Νιοχώρι όπου βρισκόταν -πριν το εξαφανίσει ο πολιτισμός- και το περίφημο πηγάδι του Τσερνοτά  και μάλιστα υπάρχει και το γνωστό "όποιος πιει νερό του Τσερνοτά, τον Πύργο πια δεν τον ξεχνά" ) βρήκε ένα θησαυρό του αρχαίου Κλείτορα, πιθανώς θαμμένο από το φόβο των Γότθων του Αλάριχου, τον οποίο λόγω και του όγκου του είχε την πονηράδα να παραδώσει στο Σουλτάνο Σελίμ τον Α' τον Σκληρό (1512-1520). Με τα χρήματα αυτά ο Σουλτάνος κατέχτησε το 1517 την Αίγυπτο (1), με τη συμμετοχή του Τσερνωτά ως επικεφαλής 2500 χριστιανών σπαχήδων (ιππέων).
Τσερχοτάμπεη ή Φιλαίικο γεφύρι. (Φωτο: ΑΓΠ)



Ο Τσερχωτάς με τη δύναμη που του έδινε η εύνοια του Σουλτάνου απέτρεψε τους Τούρκους από το να λεηλατήσουν τη μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά κατά την εκστρατεία στην Αίγυπτο και γι' αυτό οι μοναχοί του απένειμαν τον τίτλο του “Μεγάλου Σημαιοφόρου της Ελλάδας”, σύμφωνα με χειρόγραφο της μονής.

Επιπλέον, για τις γενικότερες υπηρεσίες του στο Σουλτάνο, κατά τον πόλεμο των Μαμελούκων στην Αίγυπτο, χρίστηκε Μπέης και απέκτησε χτήματα στα Καλάβρυτα, Αιγιαλεία, Κορινθία, Ηλεία και Μεσσηνία. Έδωσε το όνομά του στο χωριό Τσερνωτά ή Τσορωτά (Λευκάσιο) στην περιοχή των Καλαβρύτων και ακόμη έχτισε μοναστήρια, πύργους και έκανε διάφορα κοινωφελή έργα, μεταξύ των οποίων την αναστήλωση της μονής Ταξιαρχών Αιγιαλείας, όπως αναφέρεται στο ρητορικό της μονής, που είχε καεί το 1500. (2) 

Το στηθαίο από τσιμεντόπλινθους. (Φωτο: ΑΓΠ)
 

Λέγεται ότι η πόλη του Πύργου της Ηλείας πήρε το όνομά της από έναν δικό του πύργο, που έχτισε το 1512 στη θέση “Επαρχείο”. Πέθανε την Πέμπτη 15/3/1535 στη μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού, την οποία ο ίδιος ίδρυσε.
 Μια άλλη διάσταση του θέματος αυτού μα δίνει ο Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου γράφοντας κατά την δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, από τον Πύργο όπου υπηρέτησε: "Ως προς τον Πύργον ιδία παρά πολλών μάλιστα δε παρά του Σταθοπούλου (θείου των νυν εν Πύργω Χρονοπούλων), έμαθον τα εξής: Ο εν τω χωρίω Τσορωτά των Καλαβρύτων Γεώρ. Τσορωτάς ή Τσερνοτάς εύρεν εντός φρέατος παρά το Νεοχώρι του Πύργου (μέχρι τινος εσώζετο εκεί του Τσερνοτά το πηγάδι) ή (το αληθέστερον) παρά την θέσιν Τρούπαν της Κοκκόβης των Καλαβρύτων πληθύν αρχαίων νομισμάτων, α μεταβάς εις Κων)πολιν έδωκε τω σουλτάνω Σελήμ τω 1512 και έλαβεν ως αντιτίμημα τον τίτλον του μπέη (Τσερνοτάμπεης) και απείρους εκτάσεις γαιών πέριξ του Πύργου ακατοικήτου τότε όντος. Εν αυταίς λοιπόν έκτισεν πύργον, από του οποίου εδέσποζε των πέριξ. Αλλ' εξαφανισθείσης της οικογενείας αυτού άνευ απογόνων περιήλθον αι κτήσεις αυτού κατά το οθωμανικόν δίκαιον εις το κράτος, ο δε τότε σουλτάνος εχάρισεν αυτάς εις την βασιλομήτορα, υπό την προστασίαν της οποίας έκτοτε διέμενε το διαμέρισμα ως τόπος ιερός, δι' ο και δεν επατείτο υπό των Τούρκων, Λαλαίων και λοιπών, αλλά τοσούτον επροστατεύετο, ΄στε από Αγουλινίτσης μέχρι Χανακίων (των υπό το Αλποχώριον) έπρεπε κατερχόμενοι των ίππων των οι διερχόμενοι Τούρκοι να ξεκαλιγώνωσι τους ίππους των ως πατούντες τόπον ιερόν (τοιαύτη παράδοσις ξεκαλιγώματος υπάρχει και αλλαχού, ως εν Δουμενοίς Καλαβρύτων)...Εκ του ρηθέντος δε Τσορωτάμπεη εκλήθη και το νυν χωρίον Τσορωτά εν Καλαβρύτοις, περί ων όλων ίδε και εμήν Καλαβρυτινήν επετηρίδα (σελ. 279), εν η μνημονεύεται μεταξύ των έργων αυτού και το εν Πύργω φρέαρ και ο εν Σκουροχωρίω ναός και πύργος του Τσερνοτά και θέσις παρ' αυτώ μετά γεφύρας έτι σωζόμενα".(3).
Επί πλέον ο ίδιος μας λέει στην "Αζανιάδα" του ότι "Η διάβαση του ποταμού Λάδωνα (στο δρόμο που πέρασε ο Παυσανίας βαδίζοντας από τις Καφυές προς την χώρα των Ψωφιδίων δια μέσου της περιοχής της Κλειτορίας), ήταν χωρίς αμφιβολία κοντά στα τωρινά πανδοχεία (χάνια) στην πεδιάδα του Φίλια. Σήμερα εκεί είναι γέφυρα και ο ένας κοντά στον άλλο στο μέρος εκείνο συμβάλλουν τρεις ποταμοί. Μαλοίτας, Λάδωνας και Αροάνιος". (4)
Σύμφωνα με την Βασιλική Καρατζά, αναφερόμενη σε μία έκδοση της εφημερίδας Αυγή του Πύργου που ονομάζεται "Οδηγός Πόλεως Πύργου-Η Ιστορία του τόπου", με επιμέλεια-σύνταξη του Αύγουστου Καπογιάννη, λέει ότι "Στην επόμενη περιγραφή για τα πηγάδια και τις βρύσες της πόλης, ξεκινώντας από το περίφημο πηγάδι του Τσερνοτά, και μνημονεύοντας το δίστιχο, όποιος πιει νερό του Τσερνοτά, τον Πύργο πια δεν τον ξεχνά, δεν λησμονεί τη δημοσιογραφική του ιδιότητα και παρουσιάζει μια σύντομη έρευνα για τα νερά του Πύργου.(5)
Σύμφωνα με το χρονικό του Γαλαξειδίου, κάποιος Ιωάννης Τσερχοτάμπεης (γιος ή εγγονός του Τσερχοτάμπεη), μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, επαναστάτησε κατά των Τούρκων στη Β. Πελοπόννησο και τη Ρούμελη. Πιάστηκε όμως και γδάρθηκε ζωντανός. Η οικογένειά του πέφτοντας σε δυσμένεια αναγκάστηκε να περάσει στα Επτάνησα.
Το πηγάδι του Τσερνοτά. (6)



Κατά την τοπική παράδοση το δημοτικό τραγούδι της Λάμπρως

...σαράντα δυο τουρκόπουλα, την Λάμπρω κυνηγάνε.

Κι η Λάμπρω από το φόβο της, στον Αη Γιώργη πάει.

Άγιε μου Γιώργη γλύτωμε απ' των Τουρκών τα χέρια...”

αναφέρεται σε κάποια κόρη του Τσερχοτάμπεη, η οποία προσπαθώντας να γλυτώσει από τη σφαγή, έτρεξε να κρυφτεί στη μονή Αγίου Γεωργίου στο Φενεό της ορεινής Κορινθίας, όπου, όπως λέγεται, ήταν θαμμένος ο Τσερνωτάς (κατ' άλλους τάφηκε στη μονή Ταξιαρχών Αιγιαλείας).
  Υπάρχει και μια Ρουμελιώτικη παραλλαγή όπου τα "τουρκόπουλα" αντικαταστάθηκαν από τα "κλεφτόπουλα", πράγμα καθόλου περίεργο γιατί, όπως είναι γνωστό από άλλα τραγούδια αλλά και την ιστορική πραγματικότητα, η ζωή των κλεφτών, οι δυσκολίες της και ο τραχύς βίος τους ανάγκαζαν να πραγματοποιούν και επιδρομές και αιχμαλωσίες ζητώντας λύτρα και διάφορα υλικά πρώτης ανάγκης από τους προύχοντες της τότε εποχής, αγάδες και κοτζαμπάσηδες.
 Η Ρουμελιώτικη αυτή παραλλαγή λέει:

"Σαράντα δυο κλεφτόπουλα τη Λάμπρω κυνηγάνε
κι η Λάμπρω ήτανε φρόνιμη, στον Άη Γιώργη πάει.
Άγιε μου Γιώργη γλύτωμε απ' των κλεφτών τα χέρια.
να φέρω λίτρες το κερί κι οκάδες το λιβάνι
και με βουβαλοτόμαρα να κουβαλάω το λάδι
 Ανοίξαν τ' άγια μάρμαρα και μπήκε η Λάμπρω μέσα".
      
Μια πιο εμπεριστατωμένη περιγραφή της ιστορίας του Τσερχοτάμπεη σε σχέση με την χορηγία για την κατασκευή του γεφυριού μας δίνει ο Γεώργιος Παπανδρέου λέγοντας ότι, "Ούτος εύρε περί το 1512 μ.χ. κατά την Τρούπαν της Κοκκόβης και παρά τους πρόποδας του εκεί βουνού Αγ. Αθανασίου άφθονα χρήματα (ή αρχαία νομίσματα, διότι εκεί πιθανώς ήτο προάστειον του Κλείτορος, ως εύρε τοιαύτα πολλά προ ετών εν Παλαιοκατούνη ο εκ Μοστιτσίου Παν. Οικονομόπουλος, ή πιθανώτερον βυζαντινά νομίσματα κρυβέντα ίσως εκεί υπό Έλληνος μεγιστάνος της Πελοποννήσου κατά την τω 1460 εισβολήν των Τούρκων επί τη ελπίδι του μέλλοντος και είτα φονευθέντος, χωρίς να τα μαρτυρήση). Τούτων την εύρεσιν ανήγγειλεν (εκ φόβου πιθανώτατα) εις τον Σουλτάνον Σελήμ Α΄ τον Άκαμπτον (1512-1520) και, αφού τα παρέλαβον απεσταλμένοι του Σουλτάνου δια πολλών φορτηγών, έλαβεν ο Τσερνοτάμπεης ως αμοιβήν πολλάς εκτάσεις γαιών (αναγραφομένας εν Καλαβ.επετ.) και τον τίτλον του μπέη, εν αις και την εν Στρεζόβη θέσιν Βούτην, γενόμενος ούτω μέγας γαιοκτήμων, καίπερ χριστιανός ων. Ότε δ' ο Σελήμ τω 1517 εκστρατεύσας εις Αίγυπτον εκυρίευσεν αυτήν από των Μαμελούκων, ήτο και ο Γεωρ. Τσερνοτάμπεης εκεί ως οπλαρχηγός χριστιανικού σώματος εκ Καλαβρυτινών και των πέριξ, διότι και εξ άλλων Πελοποννησίων είχε στρατολογήσει χριστιανούς Έλληνας ο Σελήμ, αφού ο Μωρέας είχε τότε ολίγους Τούρκους, οι δε Χριστιανοί οπλαρχηγοί εκαλούντο σπαήδες. Πολεμών λοιπόν ο Τσερνοτάμπεης έφθασεν εις Κάϊρον, όπου κατά την συνοικίαν Τσουβανίαν ήτο μετόχιον της μονής του Σινά και οι εν αυτώ Σιναίται μοναχοί, εν οις και πολλοί Πελοποννήσιοι, εκρύπτοντο αναμένοντες εκ μέρους του κατακτητού τον θάνατον. Τούτους ανελπίστως ευρών εκεί ο Τσερνοτάμπεης,  χριστιανούς και ελληνιστί ομιλούντας, επροστάτευσε και εφρούρησε δια χριστιανών οπαδών του μέχρι της λήξεως του πολέμου, ότε τους ενεφάνισεν εις τον Σελήμ ως Χριστιανούς Σιναίτας και έχοντας ιδιόχειρον  την (γνωστήν) διαθήκην του Μωάμεθ, δι' ης διετάσσετο η προστασία και ασυδοσία της μονής του Σινά. Ο Σελήμ εχάρη δια το γράμμα τούτο, περί ου ήτο γνωστόν ότι υπήρχεν, αλλά δεν εγνώριζον πού, και το εκράτησε, δους εις αυτούς επίσημον αντίγραφον, τα δε προνόμια και μετόχια της μονής και αυτήν την μονήν και την ασυλίαν αυτών επεκύρωσε και αυτός, ως και οι πρότεροι καλίφαι και σουλτάνοι δι' ειδικού φιρμανίου. Εις τον Τσερνοτάμπεην αποδίδει η παράδοσις ότι έκτισεν ιδία δαπάνη και τη επί του Λάδωνος προς Ν. του Φίλια στερεάν γέφυραν την ήδη σωζομένην και ότι, επειδή το ρεύμα του ποταμού ήλλαξε κοιτην, έκτισεν ευθύς κατόπιν την εγγύς γέφυραν, την και νυν σωζομένην και επ' ίσης στερεωτάτην και εν χρήσει πλέον εν τη πεδιάδι του Φίλια και λεγομένην Φιλέϊκο γιοφύρι, υφ' ην διέρχεται ο Λάδων". (7).  Και παρακάτω αναφέρει ότι "Τα δε προ τριακονταετίας κατεσκευασμένα επί της οδού Καλαβρύτων-Τριπόλεως μικρά αμαξιτά τμήματα Μαζείκων-Μπονέσι (παρά τα Φίλια), Χελωνοσπηλιάς-Γεφύρας Καλογήρου-Μαζείκων μέχρι τινός εν δεξιά Αροανίου και τέλος από Φιλεϊκής γεφύρας μέχρι μύλου Καμπά, μικράν χρησιμότητα παρέχουσιν, αφού δεν είναι ηνωμέναι με κεντρικάς αμαξιτάς οδούς και είναι εκ τούτου ημελημέναι και κατεστραμμέναι". (8) Και λίγο πιο κάτω "...δια δε του παραλαδωνείου Φιλεϊκού κάμπου και του Φιλεϊκού γεφυριού και των Φιλεϊκών χανίων διέρχεται η μεγάλη οδός Ηλείας-Τριποτάμων-Ντάρα-Τριπόλεως." (9)

 Ο ποταμός Λάδωνας πηγάζει από μια σειρά μεγάλων πηγών, που βρίσκονται ΝΔ του χωριού Λυκούρια, των οποίων τα νερά έρχονται υπόγεια από τα νερά της λίμνης του Φενεού. Ακολουθεί ΝΔ πορεία μέχρι το κεφαλοχώρι Στρέζοβα (Δάφνη) και κατόπιν από μια πορεία για κάποια χιλιόμετρα, αφού πρώτα σχηματίσει την τεχνική λίμνη με το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, ενώνεται με τον Αλφειό κοντά στο χωριό Άσπρα Σπίτια. Η πορεία του μέχρι την Στρέζοβα είναι σε έδαφος Καλαβρυτινό και δέχεται από τα δεξιά τα νερά του Αροάνιου (Κατσάνα ή Μαζέϊκο ποτάμι), που πηγάζει από το χωριό Πλανιτέρο, ο οποίος δέχεται με τη σειρά του τα νερά του Κλείτορα (Μοστιτσέϊκο ποτάμι). Ο Αροάνιος με τους παραποτάμους του ενώνεται με τον Λάδωνα κοντά στο Φιλέϊκο γεφύρι ή γεφύρι Τσερχοτάμπεη, στη θέση που λέγεται Σμείξη. Επίσης, ο Λάδωνας από τα αριστερά του δέχεται τα νερά του Τράγου-Μαλοίτα (που αποτελείται από το Νταρέϊκο ποτάμι, το Βυτινέϊκο ποτάμι και τον χείμαρρο Ξεριά) στη θέση Μύλος Καμπά καθώς και τα νερά του Τοποριστέϊκου ποταμιού. Έτσι  στην συμβολή Αροανίου, Τράγου-Μαλοίτα και Λάδωνα σχηματίζεται Τριποταμιά ενώ και  τα τρία παραπάνω ποτάμια είναι ορμητικά και κάποιες φορές καταστρεπτικά, έχοντας νερό όλες τις εποχές του χρόνου.



 

Αναφορές:

  1. Χειρόγραφο 282/189/1282 της μονής Διονυσίου Αγίου Όρους
  2. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών
    3. Γεωργίου Παπανδρέου, Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων. Αμαλιάδα 2010. Σελ. 370 και 372
    4.  Γεωργίου Παπανδρέου Δ.Φ. ΑΖΑΝΙΑΣ. Εν Πύργω εκ του τυπογραφείου της εφημ, ΗΛΕΙΑΣ. 1886. Σελ.95.
    5. Βασιλική Καρατζά, Διευθύντρια Γυμνασίου Πύργου. Ηλειακή πρωτοχρονιά 11 Ηλειακό Πανόραμα/ Ιστορική-Λαογραφική-Λογοτεχνική έκδοση. Εκδόσεις βιβλιοπανόραμα, σελ.395.
    6. Η φωτογραφία είναι από την εργασία της Βασ. Καρατζά, από την ίδια έκδοση, σελ. 396. 
    7.  Γεωργίου Παπανδρέου. Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. 1928. Ιστορία των Καλαβρύτων, Β' έκδοση από την Κοινωφελή Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Και Κοινωνικής Ανάπτυξης Και Ποιότητας Ζωής Δήμου Καλαβρύτων (ΔΕΠΑΠΟΖ). Καλάβρυτα 2011, σελ. 226 και 227. 
    8.  Ομοίως, σελ. 266. 
    9.  Ομοίως, σελ. 315.

      



Δείτε παρακάτω το σχετικό video για το γεφύρι του Τσερχοτάμπεη από: www.youtube.com/agpelop



Δείτε και το σχετικό video για το χορηγό του γεφυριού, Γεώργιο Τσερχωτά, βασισμένο στην Ρουμελιώτικη παραλλαγή, για κάποια πιθανή κόρη του. Πρόκειται για το δημοτικό τραγούδι "Σαράντα δυο κλεφτόπουλα τη Λάμπρω κυνηγάνε..."

Παρασκευή 1 Φεβρουαρίου 2013

1)
Η ΣΚΑΛΑ ΤΟΥ ΒΡΑΔΕΤΟΥ


       Η Σκάλα του Βραδέτου        The staircase of  VRADETO
          Οδοιπορώντας στο Ζαγόρι                           Travelling in Zagori

Συγγραφέας:  Σπύρος Μαντάς-Θοδωρής Χαμάκος
Τίτλος: Η Σκάλα του Βραδέτου, οδοιπορώντας στο Ζαγόρι
              The staircase of Vradeto, Travelling in Vradeto
ISBN:  960-296-074-4
Σελίδες:  72 (Σκληρό εξώφυλλο)
Διαστάσεις:  22χ22 cm
Εκδότης:  Νίκας. Ελληνική Παιδεία Α.Ε. Αθήνα 2003
                  Σόλωνος 120   10681
                  Τηλ.  210 3307079
                  www.nikasbooks.gr

"Σκάλες αρκετές σώζονται στο Ζαγόρι.
Είναι η Σκάλα του Τσεπέλοβου. Είναι η Σκάλα που ενώνει το Κουκούλι με την Μπάγια (τώρα Κήποι), χρησιμοποιώντας το γεφύρι του Κοντοδήμου. Είναι η Σκάλα που ενώνει τη Βίτσα με το Κουκούλι, μέσα από τη χαράδρα του Βίκου και το γεφύρι του Μίσιου.
Όλες πολυσύχναστες τότε, έσφυζαν από ζωή και κίνηση.
Όμως η πιο εντυπωσιακή, η καλλίτερη μέσα σ' ολόκληρη την Ήπειρο, είναι η Σκάλα του Βραδέτου.
Σωζόμενη μέχρι τις μέρες μας ακέραιη, στέκει αδιάψευστος μάρτυρας μιας τέχνης μοναδικής-γέννημα ανάγκης και υπομονής-γι' αυτό και ανεπανάληπτης".


2)  Ανάτυπο της εργασίας " Τούρκικα γεφύρια της Ανατολίας την εποχή των Οσμανλήδων", μια πολύτιμη συμβολή στη βιβλιογραφία της γεφυροποιίας.
     Παρουσιάστηκε στις 23 Νοεμβρίου 2002 κατά την Α' Επιστημονική Συνάντηση του ΚΕΝΤΡΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΤΡΙΝΩΝ ΓΕΦΥΡΙΩΝ στην Καλλιθέα Αττικής. 

Συγγραφέας: Θοδωρής Νικολάου Χαμάκος
Τίτλος: Τούρκικα Γεφύρια της Ανατολίας την εποχή των Οσμανλήδων.
Μια πολύτιμη συμβολή στη βιβλιογραφία της γεφυροποιϊας.
Διαστάσεις: 17Χ24
Σελίδες: 22
Εκδότης: Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών

Εμπεριέχεται στα Πρακτικά της Α' Επιστημονικής Συνάντησης του ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ


 3) Από το Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών (ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ.) έχουν εκδοθεί τα πρακτικά των πρώτων τεσσάρων Επιστημονικών ημερίδων. 

Τα εκδοθέντα βιβλία είναι:


 
 
 
4) Το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου επιμελήθηκε και εξέδωσε το παρακάτω ημερολόγιο του 2018 με τίτλο "Γεφύρια Λαγκαδινών Μαστόρων", με την συνεργασία και χρηματοδότηση του Συνδέσμου των εν Αττική Λαγκαδινών.
  5)Το παραπάνω βιβλίο κυκλοφορεί από το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (Θοδωρής Χαμάκος), από τον Αύγουστο, υπό τον γενικό τίτλο "ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ".

Το έργο αυτό, έργο μακρόχρονης έρευνας και μόχθου, αφιερωμένο "σ' όλους τους μάστορες, που άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση", διατίθεται από το 

"Βιβλιοπανόραμα" - Γεώργιος Δημητρόπουλος.
Αθανασίου Διάκου 4 και Ερμού 27200 Αμαλιάδα Ηλείας
Τηλ: 26220 21221
26220 29638
www: ebibliopanorama.gr
email: info@bibliopanorama.gr
email: bibliopanorama2@yahoo.gr

 Το βιβλίο (με χαιρετισμούς από τον Ανδρέα Γ. Μπουντουβή Πρύτανη του Ε.Μ.Π, τον Δ-Δ.Σ. Μπαλοδήμο Ομότιμο Καθηγητή Ε.Μ.Π και την Παναγιώτα Ηλία Κυριακοπούλου Ομότιμη Καθηγήτρια του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθήνας) αναφέρεται, μελετά, καταγράφει και φωτογραφίζει τα πέτρινα γεφύρια του κυρίως παραπόταμου του Αλφειού, Ερύμανθου και των μικρότερων ρεμάτων που ενώνονται μαζί του καθώς και αυτά στην περιοχή του ποταμού Νέδοντα στην Αλαγωνία της Μεσσηνίας.
Σε βουνά, σε χείμαρρους, σε απότομες χαράδρες, σε στενά και ανηφορικά μονοπάτια τα παλιά γεφύρια είναι πανέτοιμα ανά πάσα στιγμή να διηγηθούν ιστορίες, έθιμα και παραδόσεις. Την ιστορία του τόπου μας, προκαλώντας το θαυμασμό για την αισθητική τους και την απορία για το γερό τους πάτημα.
Χτισμένα από τα "μπουλούκια" ή ¨συνάφεια" ή "κομπανίες" λαϊκών μαστόρων, με τη συνθηματική γλώσσα που την ανακάλυψαν και την χρησιμοποιούσαν για "τα συμφέροντά μας" όπως έλεγαν, αποτελούν τρανό παράδειγμα γνήσιας λαϊκής αρχιτεκτονικής. Μπουλούκι ή κομπανία ήταν η κατ' έτος ανανεούμενη συντροφιά ενώ συνάφι το σταθερά υπάρχον συνεργείο.
Τα γεφύρια, διασκορπισμένα σ' όλη την Πελοπόννησο και κυρίως στις ορεινές περιοχές, αποτελούν σημείο αναφοράς μιας παλιάς εποχής. Είναι εκείνη η εποχή, όπου την έλλειψη της άνεσης αναπλήρωνε το μεράκι.
Η καταγραφή των πέτρινων γεφυριών της Πελοποννήσου ήταν και είναι ένα έργο δύσκολο, αφού και οι πληροφορίες, το υλικό και οι πηγές είναι λιγοστές, κυρίως στοματικής προέλευσης, και για μερικά απ' αυτά ανύπαρκτες.
Βλέπεις, η υστεροφημία ήταν κάτι άγνωστο για την αγνότητα της εποχής.
Αλλά, το δύσκολο είναι πολλές φορές αυτό, που λειτουργεί σαν ταρακούνημα για δημιουργία!
Μαστοροχώρια με οργανωμένα μπουλούκια ήταν στην Γορτυνία, πρώτα και καλλίτερα τα Λαγκάδια τα χωριά Σέρβου, Ρεκούνι (Λευκοχώρι), Μπουγιάτι (Λυσσαρέα), Βρετεμπούγα (Δόξα), Βυζίκι, Ζουλάτικα (Αρτοράχη), Ψάρι, Κατσουλιά (Περδικονέρι), κλπ, στα Καλάβρυτα τα Κλουκινοχώρια, Αγία Βαρβάρα, Σόλοι, Περιστέρα, Μεσορούγι, Χαλκιάνικα, στην Κυνουρία με τους ονομαστούς Τσάκωνες χτίστες, στη Μάνη, στην Επίδαυρο, στον Φενεό τα χωριά Καλύβια, Φονιά, Βίλια, Γκούρα, Ταρσός.
Σπουδαίοι, οι σπουδαιότεροι όλων, τεχνίτες της πέτρας ήταν οι ξακουστοί Λαγκαδινοί μαστόροι και από κοντά οι Καλαβρυτινοί από τα Κλουκινοχώρια, οι Κλουκινοχωρίτες ή Κλουκινιώτες ή Κλουτσινιώτες (λόγω τσιτακισμού), κυρίως οι "Αγιοβαρβαρίτες" ή απλά "Βαρβαρίτες" και κοντά τους έρχονται οι Σολιώτες από το χωριό Σόλοι, που η συμβολή τους στη διαμόρφωση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι τεράστια. Ισορρόπησαν απόλυτα το σεβασμό προς το ορεινό τοπίο της Πελοποννήσου με τις ανάγκες των κατοίκων.
Ιστορίες, μύθοι, ανέκδοτα, παροιμίες, συνθηματικές λέξεις και φράσεις διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας μαρτυρώντας και αναδεικνύοντας τη ζωή και τη δράση των φημισμένων αυτών μαστόρων της πέτρας.
Τα ξεχωριστά και αξιοθαύμαστα αυτά έργα της λαϊκής αρχιτεκτονικής, που στέκουν καμαρωτά στο χρόνο ενώνοντας το θρύλο με την πραγματικότητα και στεριώνοντας δρόμους με ποτάμια καθώς και οι μαστόροι τους, που με τόση φαντασία και μαεστρία πελέκησαν την πέτρα μεταφέροντας την τέχνη τους από γενιά σε γενιά, πρέπει να αποτελούν σήμερα αντικείμενο θαυμασμού και κυρίως μελέτης και περισυλλογής.
Έχουν τεράστια καλλιτεχνική και πολιτιστική αξία και αποτελούν εφόδια για την αισθητική ανάπλασή μας.
          1. Τα Πέτρινα Γεφύρια του Ερύμανθου...και των παραποτάμων του 
Βουερός, ορμητικός και άγριος, Ερύμανθος ή Ντοάνα. Κυλάει από Βορρά προς Νότο καθορίζοντας Αρκαδία και Ηλεία.
Σαράντα (40) πετρογέφυρα γεφύρωναν τις όχθες του Ερύμανθου και των παραποτάμων του, από τις πηγές μέχρι την ένωσή του με τον Αλφειό. Κάποια δεν τα κατάφεραν.Είκοσι έξι (26) όμως από αυτά αντιστέκονται και αγέρωχα στέκουν όρθια κόντρα στο χρόνο, τη φύση και την ανθρώπινη αναλγησία, θυμίζοντάς μας κάποιες άλλες γνήσιες και ανόθευτες εποχές. Δύο (2) είναι χωμένα και έντεκα (11) από τη δύναμη της φύσης έχουν γκρεμιστεί, δεν υπάρχουν πια. Στην περιοχή της Δίβρης επίσης συναντάμε και το ονομαστό Διαβολογέφυρο.
 
                 Σκαρίφημα παραποτάμων και ρεμάτων-θέσεις γεφυριών Ερύμανθου.

                                                              Παραπόταμοι-ρέματα 
Α. Ελουκός                  Β. Λεχουρίτικο ρέμα       Γ. Λειβαρτζινό ποτάμι      Δ. Αροάνιος
Ε. Κεντρ. Ερύμανθος. ΣΤ.Νουσαίτικος               Ζ. Ρέμα Σκαλίτσας           Η. Ρέμα "Γούβια"
Θ. Κλομποκή               Ι.   Σειραίος                     Κ. Γαβροβίκος                  Λ. Βαμβακάς
Μ. Τρίσκα                   Ν. Βορδολιός                   Ξ. Παλιόντελο                  Ο. Ρουμελιώτη
Π. Αλογοπάτημα         Ρ.  Μοσίσο                       Σ. Ρέμα Όντριτσι
 
                                  Σκαρίφημα θέσεων γεφυριών Αροανίου
 

1. Αγίου Βασιλείου                            2. Καμάρα                               3. Γκρεμισμένη καμάρα
4. Χωμένη γέφυρα                             5. Λειβαδίτικη                         6. Τσάγανου
7. Ξυλογέφυρο                                   8. Αρχαία γέφυρα                    9. Λειβαρτζινή γέφυρα
 

                                     Σκαρίφημα θέσεων γεφυριών Σειραίου
                  1. Τουρκογέφυρο στις Σειρές                               2. Αγίου Βασιλείου
 
 
                                                 Δρόμοι-Γεφύρια-Χάνια κλπ Δίβρης
 

Α-Β  Εθνική οδός "111"
Γεφύρια
1. Γαβροβίκος (Χωμένο)           2. Γεφύρι στο ρέμα Τσερλιάκος      3. Βαμβακάς
4. Τρίσκας (γκρεμισμένο)         5. Βορδολιός                                    6. Παλιόντελο
7. Όντριτσι                                8. Χάνι Ρουμελιώτη                         9. Αλογοπάτημα
10. Μοσίσο (γκρεμισμένο)
Γ-Δ Παλιός δρόμος οδοιπόρων και περιηγητών
Χάνια-γεφύρια-τοποθεσίες        
α. Χάνι Ρουμελιώτη                  β. Χάνι Καρυανού                          γ. Παναγία Μπάλτα
δ. Κακός Ανήφορος                   ε. Χάνι Ζορμπά                              15. Γεφύρι Κλομποκής
στ. Χάνι Καρλέτσι                    ζ. Κοπέλας Βρύση                          17. "Ταβέρνα" (Γκρεμισμένο)
η. Χάνι Ρουμελιώτη                  θ. Αλογοπάτημα                             18. Μικρό Μοσίσο   
Ε-ΣΤ Δεύτερη διαδρομή
Χάνια-γεφύρια-τοποθεσίες
16. Σινοβύθι (γκρεμισμένο)      στ. Χάνι Καρλέτση                         ζ. Κοπέλας Βρύση
17. ¨Ταβέρνα" (γκρεμισμένο)   η.   Χάνι Ρουμελιώτη                      θ. Αλογοπάτημα
18. Μικρό Μοσίσο
Άλλα γεφύρια
11. Μικρό Πετραλαίϊκο            12. Μουρτούκη                               13. Μεγάλο Πετραλαίϊκο
14. Διαβολογιόφυρο
 

                           Σκαρίφημα ρεμάτων και γεφυριών Διβριώτικου ποταμιού

 Ρέματα Διβριώτικου ποταμιού

Α. Γαβροβίκος                            Β. Τσερλιάκος                          Γ. Βαμβακάς

Δ. Τρίσκα                                   Ε. Βορδολιός                            ΣΤ. Παλιόντελο

Ζ. Όντριτσι                                Η. Ρουμελιώτη                          Θ. Αλογοπάτημα

Ι. Μοσίσο

Γεφύρια Διβριώτικου ποταμιού

1. Γαβροβίκος (Χωμένο)          2. Τσερλιάκος                            3. Βαμβακάς

4. Τρίσκας (γκρεμισμένο)        5. Βορδολιός                             6. Παλιόντελο

7. Όντριτσι                               8. Ρουμελιώτη                           9. Αλογοπάτημα

10.Μοσίσο (γκρεμισμένο)       11. Μικρό Πετραλαίϊκο            12.Μουρτούκη

13.Μεγάλο Πετραλαίϊκο         14.Διαβολογιόφυρο                  15.Κλομποκής

16.Σινοβύθι (γκρεμισμένο)     17."Ταβέρνας" (γκρεμισμένο)  18.Μικρό Μοσίσο

 

                             Σκαρίφημα θέσεων γεφυριών στο ρέμα "Γούβια"


Α. Γεφύρι στα "Γούβια"

                                Σκαρίφημα θέσεων γεφυριών ρέματος "Σκαλίτσας"


 1. Γεφύρι Σκαλίτσας                                2. Παλιό Σκαλίτσας (γκρεμισμένο)

 

                                       Σκαρίφημα θέσεων γεφυριών κεντρικού Ερύμανθου


1. Κοκλώνη                                       2. Αρχαία γέφυρα                               3. Τριποτάμων

4. Παραλογγίτικο                              5. Δομοκός                                         6. Τουρκογιόφυρο 

7. Πουρνογιόφυρο                            8. Σεϊντάγα

           2. Τα Πέτρινα Γεφύρια του Νέδοντα ... και των παραποτάμων του 

Μετά από μία διαδρομή τριάντα περίπου χιλιομέτρων ο Νέδων, από τις πηγές του που βρίσκονται στις δυτικές πλαγιές του βόρειου Ταΰγετου σε υψόμετρο χιλίων μέτρων και αφού διασχίσει από την πόλη της Καλαμάτας τον βόρειο τομέα της, εκβάλλει στον Μεσσηνιακό κόλπο. 

Έξι (6) πέτρινα γεφύρια ενώνουν τις όχθες του Νέδοντα, που συνέδεαν και ακόμη συνδέουν τα χωριά της Αλαγωνίας μεταξύ τους και ε την Καλαμάτα. Υπήρχε ένα ακόμα αλλά καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του ολέθριου για την χώρα εμφύλιου πολέμου.

                                    Γεφύρια-παραπόταμοι-ρέματα Νέδοντα  


 

Γεφύρια

Α. Διπόταμα. Γκρεμισμένη πέτρινη γέφυρα. Τωρινή μεγάλη τσιμεντένια.

Β. Δίτοξο Λαδοκαρβελιώτικο γεφύρι.

Γ. Εξάτοξο γεφύρι Αγίου Πολυκάρπου.

Δ. Δίτοξο Βυρού.

Ε. Μονότοξο Ματζίνειας.

ΣΤ. Μονότοξο Αγίου Γεωργίου.

Ζ. Μονότοξο Παντελικού Νέδουσας.

Παραπόταμοι-ρέματα 

α. Ρέμα σκούρα (Χείμαρρος)

β. Ρέμα Γριάς (Χείμαρρος)

γ. Παραπόταμος Νέδουσας ή Παντελικού

δ. Παραπόταμος Ματζίνειας

ε. Παραπόταμος Μαχαλά ή Μπουρσό

στ.Κεντρική αρτηρία Νέδοντα από Προφήτη Ηλία της Τοπικής Κοινότητας Πηγών

ζ. Παραπόταμος Μύτικας ή Δαφναίος

 Νερόμυλοι-νεροτριβές κλπ στα χωριά της Αλαγωνίας του δήμου Καλαμάτας. 

Α. Νερόμυλος Μαρή. Ιδιοκτησία οικογένειας Μαρή. (Καρβέλι).

Β. Νερόμυλο, Νεροτριβή Αρτέμη. Ιδιοκτησία κληρονόμων Αρτέμη Λαζάρου. (Λαδά).

Γ. Νερόμυλος, Ελαιοτριβείο, Νεροτριβή Κατσαβού. Ιδιοκτησία Ιωάννη Δικαίου. (Αρτεμισία).

Δ. Νερόμυλος, Νεροτριβή Βλάχου. Ιδιοκτησία Αθανασίου Πουλόπουλου. (Αρτεμισία).

Ε. Νερόμυλος, Νεροτριβή Ρεντίφη. Ιδιοκτησία Δημητρίου Γιαννόπουλου. (Αρτεμισία).

ΣΤ. Νερόμυλος, Νεροτριβή, Υδροκίνητο Ελαιοτριβείο, Υδροκίνητος Καταρράκτης Κοπής και Επεξεργασίας ξυλείας (π.χ. Μαδέρια, Σανίδες, Δοκάρια, κλπ) Σπαρανάκου. Ιδιοκτησία Δημήτρη Παπαδέα. (Πηγές).

Ζ. Ελαιοτριβείο, Νερόμυλος, Νεροτριβή Ντρίμη. Ιδιοκτησία οικογένειας Αλεξανδράκη. (Αλαγονία).

Η. Νερόμυλος, Νεροτριβή Κωνσταντή. Ιδιοκτησία κληρονόμων Παρασκευά Σταυρόπουλου του Παν. (Αλαγονία).

Θ. Νερόμυλος, Νεροτριβή Χούφτιαρη. Ιδιοκτησία κληρονόμων Αναστάση Καραμπάτσου. (Νέδουσα). 

Ι. Νερόμυλος, Νεροτριβή Θεοδωρακάκη. (Νέδουσα).

                         Ημιονικός δρόμος Μυστρά-Καλαμάτα


Α. Χαράδρα Λαγκάδας.

Β. Εξωκκλήσι Μικρής Αναστάσοβας (Πηγές). Κόμβος με κατευθύνσεις προς α) Μικρή Αναστάσοβα-Σίτσοβα, Μεγάλη Αναστάσοβα και β) Νοχώρι, κλπ.

Γ. Εξωκκλήσι Αγίας Παρασκευής Τσερνίτσας. Κόμβος με κατευθύνσεις προς Λαδά-Καρβέλι και Τσερνίτσα-Χάνι Λαγού.

Δ. Βουνοκορφή Αετός ή Αέρας.

Ε. Χανάκια. (Κάτω Καρβέλι)

ΣΤ. Λόφος Κούρτη Ράχη.

Ζ-Η. Δρόμος Μυστράς-Καλαμάτα.

Θ-Ι. Τωρινός δημόσιος δρόμος Σπάρτη-Καλαμάτα.

                                      Μονοπάτια-Χάνια Αλαγωνίας


Α-Β. Αγροτικός δρόμος διανοιγμένος στο ίχνος παλαιού ημιονικού δρόμου, από Χάνι Λαγού προς Ιερό Λιμνάτιδος Αρτέμιδος.

Α-Γ. Περίτεχνο λιθόστρωτο μονοπάτι από Χάνι Λαγού μέχρι το μοναστήρι Προφήτη Ηλία.

α. Χάνι Ψυχογιού. 

β. Χάνι Μέλιου.

γ. Χάνι Κλέρα.

δ. Μονή Προφήτη Ηλία.


Μονότοξα οξυκόρυφα, καταβιβασμένα και ημικυκλικά γεφύρια Πελοποννήσου

 


                                            Ανατομία ενός Πετρογέφυρου.

    Από πολύ παλιά ο άνθρωπος χρησιμοποίησε την πέτρα για να δαμάσει το νερό.

    Και το κατόρθωσε.

    Έστησε πέτρινα γεφύρια, ακονίζοντας την πέτρα, για να διαβεί το ορμητικό ρέμα.

    Έτσι, ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε όλες τις δυνατότητες, που η φύση παρέχει απλόχερα.

   Απλόχερα και εμείς εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας σ' αυτούς τους δουλευτάδες, που φυιάξανε γεφύρια με αντοχή και ομορφιά. Σμίξανε χωριά και τάφεραν σε επαφή με τον υπόλιπο κόσμο.

   Πάνω από 850 γεφύρια έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα στην Πελοπόννησο, όρθια, γκρεμισμένα, χωμένα, γεφύρια που ακουμπάνε πάνω σε πολλά πόδια Δύο, τρία, τέσσερα ή και περισσότερα, για να δρασκελίσει ο άνθρωπος το νερό, ενώνοντας τους τόπους.

    Και τους ανθρώπους.

    Η προσπάθεια ανάδειξης, μελέτης και καταγραφής των πέτρινων γεφυριών θα συνεχιστεί με όποιο κόστος. Το οφείλουμε σ' αυτούς που με μόνα όπλα το μεράκι και τη δύναμη της ψυχής τους έφτιαξαν και μας άφησαν απίθανα χτίσματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, που δένουν άριστα με το γύρω περιβάλλον και συνθέτουν ένα υψηλής ποιότητα και μοναδικής ομορφιάς τοπίο.

     Στη διαδρομή του χρόνου, μέσα από απάνθρωπες και βέβηλες συμπεριφορές αλλά και φυσικές καταστροφές, έφτασαν στις μέρες μας όπως έφτασαν!

      Τα θαυμαστά αυτά έργα της λαϊκής μας γεφυροποιίας πρέπει να παραδοθούν αλώβητα και με σεβασμό, στη μνήμη και τον θαυμασμό των επόμενων γενιών.