Χρόνια πολλά με υγεία και χαρά

Το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (ΑΓΠ)
  και η
   βιοτεχνία αργυροχρυσοχοίας
     Αφοί  Κ. Χατζηγεωργιάδη οε
    Μιλτιάδου 7 Αθήνα 10560
   σας εύχονται  

Καλές γιορτές
                               Καλή χρονιά                                   

                                                        με Υγεία και Χαρά.
                         Φέτος με το τρίτοξο γεφύρι του Καρνίωνα, Λεοντάρι

Γεφύρι στο Βαθύ. Γύθειο.

   Βρίσκεται στην παραλία Βαθύ του Γυθείου, του δήμου Ανατολικής Μάνης και γεφυρώνει το ποταμάκι Σκύρος, που έρχεται από τον Πολυάραβο και ακολουθεί τη διαδρομή Σιδηρόκαστρο-Μυρσίνη-Καρβελά-Διρός-Βαθύ.

Γεφύρι στο Βαθύ. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

    Στη θέση αυτή, κατά μαρτυρίες των ντόπιων, υπήρχε το αρχαίο λιμάνι της Σπάρτης και από εδώ ξεκίνησε ο Μενέλαος για να συναντήσει τους άλλους Έλληνες για να λάβουν μέρος στον τρωικό πόλεμο. Υπάρχουν ακόμη ίχνη του αρχαίου λιμανιού και ενός αρχαίου μύλου. (1)

Πύργος Αντ, Γρηγοράκη. (Φώτο: ΑΓΠ)

Είναι παρόμοιο με αυτά στο Μαυροβούνι και τις Καμάρες, με καταβιβασμένο τόξο, μονότοξο, κάθετα πλαϊνά από ένα σημείο και κάτω, στηθαία που στα άκρα του φτάνουν τα 2,20 μέτρα, ημικυκλικό και μια σειρά θολίτες. Η επιφάνειά του είναι καλντεριμωτή και στη βάση του έχει επίσης επίστρωση από πέτρες.

Είναι σχεδόν πάνω στην παραλία και χτισμένο και αυτό με χαρακτηριστική κοκκινωπή πέτρα ενώ στην περιοχή υπάρχει και ο πανέμορφος πύργος του Αντώνη Γρηγοράκη, μπέη της Μάνης, με την οικογενειακή εκκλησία, χαρακτηριστικό δείγμα μανιάτικης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Από κατάντη. (Φώτο: ΑΓΠ)

Οι διαστάσεις του είναι:

 Άνοιγμα καμάρας: 6,25 μ

Ύψος: 3,80 μ

Πλάτος: 2,22 μ

Μήκος: 24,10 μ

Πλάτος καμαρολιθιού: 0,60 μ

Ύψος στηθαίου: 0,60 μ.

1.  Τις πληροφορίες μας έδωσε πρόθυμα ο ντόπιος, από το Βαθύ, Πέτρος Ζευγολατάκος.

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι στο Βαθύ Γυθείου: 

 

Γεφύρι στο Λευκοχώρι (Ρεκούνι).

   Είναι ορατό από το δρόμο Πύργου-Τρίπολης, λίγο πριν και κάτω από το Λευκοχώρι (Ρεκούνι).

Γεφύρι στο Λευκοχώρι. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

   Αναφέρεται από τον Πουκεβίλ που λέει: “... αφού πρώτα διαβούμε το ποτάμι των Λαγκαδιών...βρισκόμαστε στα Ζουλάτικα. Μια λεύγα μετά από το συνοικισμό, κι έχοντας διαβεί άπειρα ρυάκια και δρασκελίσει κάμποσους βράχους, φτάνουμε στο Ρακούνι, απ' όπου υπολογίζουμε τρεισήμισι ώρες δρόμο μέχρι τη Δημητσάνα, κοιτίδα του αναγεννώμενου πελοποννησιακού πολιτισμού, όπου η Εταιρεία των Φιλελλήνων ίδρυσε από το έτος 1807 σχολεία. Πιστεύουμε ότι το ποτάμι των Λαγκαδιών είναι το ίδιο μ' εκείνο της Τευθίδος. Μιάμιση λεύγα μετά το γεφύρι πάνω από το οποίο διαβαίνουμε, λίγο πιο κάτω από το Ρακούνι, στεκόμαστε στη Κατζουλιά, για να περιεργασθούμε τα ερείπια μιας της αρχαίας πόλης”. (1) 

Το παλιό καλντερίμι. (Φωτο: ΑΓΠ)

 

    Βρίσκεται στο ρέμα Κουτσομύλι, που έρχεται από το Βυζίκι και το Περδικονέρι και χύνεται στον Τουθόα. Το λένε έτσι επειδή δεν έχει νερό όλο το χρόνο, με αποτέλεσμα οι νερόμυλοι να δουλεύουν “κουτσά”, τον μισό χρόνο δηλαδή.
   "Είναι πολύ παλιό και το ρέμα είναι ξεροπόταμος, μόνο το χειμώνα έχει νερό. Από το γεφύρι ήταν ο κεντρικός δρόμος, προτού γίνει ο δημόσιος δρόμος. Περνάγανε οι πεζοπόροι, οι αγωγιάτες και άλλοι". (2)

    Πιθανόν να είναι το γεφύρι, στο οποίο αναφέρεται ο Τζέλ στις αρχές του 19ου αιώνα και το λέει “γεφύρι στο Ρακούνι”.

   Πρόκειται για ένα πανέμορφο σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία μονότοξο, ημικυκλικό γεφύρι, με μια σειρά θολίτες, το οποίο είχε στηθαία, ίχνη των οποίων υπάρχουν και καλντεριμωτή επίπεδη επιφάνεια διάβασης.

Το  "κατεβασμένο" Κουτσομήλι.

  Ένωνε το Λευκοχώρι με το Φούσκαρη.

    Βρίσκεται δίπλα στο Τρανό γεφύρι που είναι επί του δημοσίου δρόμου.

Οι διαστάσεις του είναι:

 Άνοιγμα καμάρας: 6,20 μ.

Ύψος: 5,65 μ.

Πλάτος: 2,15 μ.

Μήκος: 17,50 μ.

Πλάτος καμαρολιθιού: 0,45 μ.

 Σημειώσεις-βιβλιογραφία
1.  Πουκεβίλ. Ταξίδι στην Ελλάδα. Πελοπόννησος. Σελ. 318
2. Μαρτυρία στον γράφοντα από τον 95ντάχρονο Νικήτα Χουντή (Μπάρμπα-Νικήτα), από το Φούσκαρη.

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι στο Λευκοχώρι: 

«Βορδολιός»

   Το συναντάμε στην έξοδο της Δίβρης, του δήμου Αρχαίας Ολυμπίας, φεύγοντας για Τριπόταμα, Καλάβρυτα και Τρίπολη, αριστερά σε μια στροφή του παλιού δρόμου 111 κομμάτι του οποίου αποτελούσε.

  Σήμερα έχει πέσει σε αχρησία, με αποτέλεσμα την πλήρη κάλυψή του με θάμνους και φυτά, τα οποία εκτός του ότι δυσκολεύουν την μέτρηση και την φωτογράφησή του, αποτελούν και σοβαρότατο κίνδυνο για την στατικότητά του και την μελλοντική του ύπαρξη.

"Βορδολιός". (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου).

  Πρόκειται για ένα μονότοξο γεφύρι, ημικυκλικό,  με μια σειρά θολίτες,  μεγάλο άνοιγμα και ύψος καμάρας, στηθαία εξαφανισμένα από το πλιάτσικο και επίπεδη επιφάνεια διάβασης, που εγκαταλείφθηκε μετά την καινούργια χάραξη του δρόμου λόγω της αυξημένης κίνησης.

Μύλος Ασημάκη Βέρροιου. (Φώτο: ΑΓΠ)

   Κατά μαρτυρίες των ντόπιων χτίστηκε το 1920 όταν κατασκευάστηκε και ο δημόσιος δρόμος που ένωνε την Ηλεία και την Αχαία με την επαρχία Καλαβρύτων και την Τρίπολη.

  Δίπλα του υπάρχει μισογκρεμισμένος ο μύλος του Ασημάκη Βέρροιου, άρχοντα της περιοχής.

   Οι διαστάσεις του είναι:

Άνοιγμα καμάρας: 6,40 μ

Ύψος: 7,30 μ

Πλάτος: 5,20 μ

Μήκος: 22 μ

Πλάτος καμαρολιθιού: 0,50 μ

  Ο ντόπιος γιατρός, Πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου Δίβρης, Σωτήρης Σωτηρόπουλος, μας λέει για το γεφύρι αυτό:

Σωτ. Σωτηροπουλος. (Φώτο: ΑΓΠ)

“Αυτό το γεφύρι ονομάζεται Βορδολιός, είναι ένας από τους κλάδους του Διβρϊώικου  χειμάρρου και είναι ο κλάδος,ο οποίος έχει το περισσότερο νερό, γιατί οι υπάρχοντες πηγές του έρχονται από την πλευρά της Ανάληψης, των Λαμπείων ορέων δηλαδή και του βουνού του Αϊλιά.

"Βορδολιός". (Φώτο: ΑΓΠ)

 Έχει μεγάλη υδατολεκάνη. Το γεφύρι αυτό χτίστηκε μετά το 1920, όταν έγινε ο δρόμος ο αμαξιτός, που ενώνει όπως είπαμε την Ηλεία με την επαρχία Καλαβρύτων και όλα τα γεφύρια στη σειρά αυτή την εποχή εκείνη, δηλαδή μεταξύ 1920 και 1926. Είναι μεγάλο γεφύρι, έχει μεγάλο άνοιγμα και όταν μετά έγινε ο καινούργιος δρόμος εγκαταλείφθηκαν τελείως για να περάσει ο δρόμος ακριβώς δίπλα που είναι το νέο γεφύρι, του δρόμου του αμαξιτού, της 111. Βορδολιός είναι το ρέμα και το γεφύρι, έτσι το λένε οι ντόπιοι εδώ.”

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι "Βορδολιός"

Γεφύρι Μαυροβουνίου. Γύθειο.

   Μονότοξο, μικρό γεφύρι που βρίσκεται κοντά στο Γύθειο του δήμου Ανατολικής Μάνης, στο Μαυροβούνι και τριάντα μέτρα από την παραλία στο Βαθύ, δίπλα σε κάμπινγκ που λειτουργεί εκεί.

Το γεφύρι Μαυροβουνίου. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

Λέγεται και γεφύρι στον Αγερανό και είναι σε καλή κατάσταση.

   Χτισμένο με κοκκινωπή πέτρα, καλντερίμι στην επιφάνειά του, υψωμένα στηθαία στα δύο του άκρα που φτάνουν τα 2,15 μέτρα ύψος, μια σειρά θολίτες, καμπουρωτή  επιφάνεια διάβασης και καταβιβασμένο τόξο με κάθετα τα πλαϊνά του από ένα σημείο και κάτω,  γεφυρώνει το μικρό ποταμάκι Γλυφάδα, που έχει τις πηγές του κοντά στο βουνό, στο Βαθύ.

Η καλντεριμωτή επιφάνεια. (Φώτο: ΑΓΠ)

   "Μαζί με τα άλλα δύο γεφύρια της περιοχής, αυτό στο Βαθύ και αυτό στις Καμάρες, αποτελούσε τμήμα του παλιού δρόμου Μάνης-Γυθείου μέσα από τη  διαδρομή  Μάνη-Σκουτάρι-Καμάρες-Αγερανός (το παλιό χωριό)-Βαθύ-Πεταλέα-Μαυροβούνι-Γύθειο". (1)

   Το άνοιγμα του τόξου φτάνει τα πέντε μέτρα, το ύψος του πάνω από την κοίτη του ποταμού ακουμπάει τα τρία, τρία μέτρα επίσης είναι το πλάτος του, μισό μέτρο τα στηθαία και το μήκος του είναι είκοσι και μισό μέτρα.

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

(1). Τις πληροφορίες μας έδωσε ο ντόπιος, από το Βαθύ, Πέτρος Ζευγολατάκος.

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι του Μαυροβουνίου: 

Γεφύρι Ντουάνας στον Πηνειό

  “...φτιαγμένη με εξαιρετική καλλιτεχνία.”

  Evliya Celebi 1611-1684.

Βρισκόταν στο Παλιοχώρι (Σελίμ Τσαούς=χωριό του λοχία Σελίμ, άλλαξε όνομα στις 05-09-1906 ΦΕΚ 212) Γαστούνης, του δήμου Ανδραβίδας - Κυλλήνης που εποικίστηκε ως επί το πλείστον από Αρκάδες (Μαγουλιανίτες) και Επτανήσιους.

Εκεί ήταν το Ενετικό τελωνείο στο πέρασμα του Πηνειού.

Ονομαζόταν γεφύρι της “Ντουάνας – Τελωνείο και γεφύρωνε τις δυο όχθες του Πηνειού, οι πηγές του οποίου βρίσκονται στο χωριό Κρυόβρυση, το πιο ψηλό χωριό της Ηλείας και τα όρη της Λαμπείας.

Ντουάνα. Πηγή: Κ. Λούρμπας. "Πατρίς" 21 Μαίου 2017

Διαβάζουμε στις “Ιστορικές Ηλειακές Σελίδες” της καθημερινής εφημερίδας της Ηλείας “Πατρίδα”, της 21/05/2017 σε άρθρο του Κώστα Λούρμπα, πρώην δημάρχου Γαστούνης και προέδρου της ΤΕΔΚ:

“Μπούκα ονομάζεται το σημείο εκβολής του Πηνειού στο Χελωνίτη κόλπο, πέντε χιλιόμετρα σήμερα από τη Γαστούνη. Η διαμόρφωση πέρασε από πολλές φάσεις, για να λάβει τη σημερινή και οριστική (σταθερή) μορφή μετά τα εγγειοβελτιωτικά έργα της περιοχής. Πριν ο Πηνειός κάλυπτε με τα νερά του τον χειμώνα την περιοχή 8-10 περίπου μήνες το χρόνο....Κάποια σημεία, που λόγω υψόμετρου έμεναν έξω από τα νερά, είχαν ονομαστεί “νησιά”, ονομασία που ως τοπωνύμιο υπάρχει ακόμα...Σήμερα έχει απομείνει ένα τοποωνύμιο έξω τρία χιλιόμετρα από τη Γαστούνη. “Το γεφύρι της Ντουάνας”. Προφανώς είναι ένα γεφύρι σε παραπόταμου του Πηνειού στην περιοχή που ήταν κάποτε η Duana (τελωνείο) επί Ενετών. Τα ίχνη του εξαφανίστηκαν το 1928 από εργασίες εκκαθάρισης αγρών και οριστικά μετά τις ισοπεδώσεις του αναδασμού...

ο συμπολίτης δικηγόρος Γ. Κορδοπάτης (1911-2009) μας έδωσε επί τόπου πολύτιμες πληροφορίες για την Duana. Μας είπε ότι ο Πηνειός, λόγω των μεγάλων ελιγμών που είχε πριν “ευθυγραμμιστεί”, ονομαζόταν “Κουλούρας”. 
Η Duana τοποθετείται προς το τέλος της ιδιοκτησίας Ελ. Κολόσακα, αριστερά του δρόμου που σήμερα οδηγεί στην Μπούκα. Κάλυπτε έκταση 10 στρεμμάτων, όπως θυμήθηκε τα υπολείμματα μικρός, με διάμετρο του λιμανιού 100 μέτρα. Εκεί υπήρχε γεφύρι με 9 ή 13 αψίδες των 2,5 μέτρων...Οι Τούρκοι 'ελεγαν την περιοχή “Τζουάν ντι”, δηλαδή μέρος που πάνε τα καράβια. “Ζωγράφου” λέγανε την περιοχή, πριν το μεγάλο κανάλι, δεξιά του σημερινού δρόμου προς Μπούκα...Η περιοχή άλλαξε σήμερα εντελώς μορφή μετά την ευθυγράμμιση του Πηνειού, την κατασκευή του μεγάλου καναλιού το 1932, τα έργα του αναδασμού. Του φράγματος του Πηνειού κ.α. Έτσι ό,τι υπολείμματα υπήρχαν από την Duana καταστράφηκαν, χωρίς κανείς να φροντίσει να περισωθούν η γέφυρα με τις αψίδες και άλλα σημάδια...” 
"Σύμφωνα με τον Α. Μπούτσικα "Αρχαία Ήλις", ο Πηνειός πριν από το Λευκοχώρι (Μουσουλούμπεη) είχε δύο  διαφορετικές κατευθύνσεις κι εκβολές. Την σημερινή προς το μέρος της Γλύφας, και την άλλη την πανάρχαια προς το μέρος της Κυλλήνης. Το πιθανότερο είναι η ροή του Πηνειού προς την Κυλλήνη ήταν τεχνητή και είχε σχέση με την αποστράγγιση του κάμπου που το χειμώνα ήταν ένας τεράστιος βάλτος. Ο Γ, Παπανδρέου (Η Ηλεία δια Μέσου των Αιώνων), δεν αποκλείει την ύπαρξη τεχνητής διώρυγας στα πανάρχαια χρόνια προς το μέρος του Κυλλήνιου Κόλπου. Αλλά και ο Ντίνος Ψυχογιός (Ηλειακά, τεύχος Γ΄), υποστηρίζει πως ο Πηνειός μετά τα χωριά Αγία Μαύρα και Τραγανό σχημάτιζε Δέλτα κι από τις 2 εκβολές του. Η μία κατέληγε στη Μπούκα και η άλλη στον σημερινό Ανισάτο. Και προσθέτει: η λεγόμενη Λεχαινίτικη ράχη, δεν είναι παρά ένα κατάλοιπο μιας χειμαρρώδους ροής του ίδιου ποταμού από άγνωστα σε εμάς γεωλογικά δεδομένα σε πού παρωχημένους χρόνους." (1)

Δημοσίευμα Κ. Λούρμπα. "Πατρίς" 21 Μαίου 2017

 

Ήταν γνωστή σαν γέφυρα του Πηνειού ( ο Πηνειός στο γαλλικό Χρονικό αναφέρεται ως Riviera d' Andreville=ποτάμι της Ανδραβίδας)  (2)και πάνω της είχε περάσει ο Τσελεμπή (Evliya Celebi 1611-1684 Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής), που αναφέρει ότι είχε εννέα καμάρες και όπως λέει “...φτιαγμένη με εξαιρετική καλλιτεχνία.”

Πρέπει να ήταν μια πολύ όμορφη γέφυρα που δεν μας είναι γνωστό πότε και από ποιούς χτίστηκε. Άγνωστο είναι επίσης πότε γκρεμίστηκε. Δεν υπάρχουν ίχνη της σήμερα.
Ας δούμε και μια χρήσιμη μαρτυρία από το Γυμνασιάρχη Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος έγραφε την δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα: "Ο Κάτω Πηνειός ως επί το πλείστον έχει στενήν κοίτην και υψηλάς όχθας και συνεπώς δεν παρέχει το ύδωρ αυτού προς άρδευσιν των αγρών άνευ τεχνητών μηχανημάτων, δια τούτο δε και με βαθύ ύδωρ σχετικώς είναι και πάντοτε σχεδόν άβατος ή δύσβατος και μόνο δια περαταριών ενιαχού διαβαίνεται, παρά δε τα Καβάσιλα υψούται επ' αυτού μεγάλη γέφυρα εν τη αμαξιτή Πατρών-Πύργου και άλλη παρ' αυτήν χάριν του σιδηροδρόμου Πατρών-Πύργου. Εν δε μεγάλαις πλημμύραις υπερεκχειλίζων της κοίτης αυτού και κατακλύζει τα πέριξ φθάνων πολλάκις και μέχρι των προθύρων της Γαστούνης".(3)

Σημειώσεις-παρατηρήσεις

(1). Βασιλική Ζαχαροπούλου. "Η προϊστορία της Ήλιδας και ο βασιλιάς Αυγείας". ΗΛΕΙΑΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ-ΗΛΕΙΑΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ 11. Ιστορική-Λαογραφική-Λογοτρχνική έκδοση. Σελίδα 53. 
(2). Ανδρέα Λ. Μπούτσικα. Η φραγκοκρατία στην Ηλεία (1205-1428). Τοπωνύμια-Κάστρα-Ναοί, τόμος δεύτερος. Αθήνα 1994, σελ.43.
(3). Γεωργίου Παπανδρέου, Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων. Αμαλιάδα 2010. Σελ.28.

Περί Πετρογέφυρων Δ' - Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών (ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ)

Δ' Επιστημονική συνάντηση.

Αθήνα, 27 Νοεμβρίου 2010

Το γεφύρι της Άρτας και 6 ακόμη πετρογέφυρα.

Κυκλοφόρησε 

(σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων)

Από το Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών

ο 4ος τόμος

Πρόκειται για τις εισηγήσεις που ακούστηκαν
κατά τη διάρκεια της 4ης Επιστημονικής Συνάντησης
που οργάνωσε το ΚΕΜΕΠΕΓ 
στην Αθήνα στις 27 Νοεμβρίου 2010

Πρόλογος

Χαιρετισμός ΣΠΥΡΟΥ ΜΑΝΤΑ

προέδρου ΚΕΜΕΠΕΓ

ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΜΠΑΛΟΔΗΜΟΣ, καθηγητής ΕΜΠ

Έλεγχος της συμπεριφοράς στον χρόνο της παλαιάς γέφυρας της Άρτας.

ΘΩΜΑΣ ΦΩΤΣΗΣ, Χημικός μηχανικός

Η αρχαία φάση της γέφυρας της Άρτας και η εξέλιξή της στη σημερινή μορφή.

ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΝΤΑΣ, Εκπαιδευτικός

“Του γιοφυριού της Άρτας”. Τραγουδώντας τον θρύλο…

6 ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ

ΘΟΔΩΡΗΣ ΧΑΜΑΚΟΣ, Οικονομολόγος

Το γεφύρι του “Δομοκού” στον Ερύμανθο ποταμό.

ΑΡΓΥΡΗΣ ΠΕΤΡΟΝΩΤΗΣ, Αρχιτέκτων - καθηγητής Πανεπιστημίου

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΤΑΜΠΟΥΛΟΓΛΟΥ - ΦΡΕΝΤΖΟΥ, Αρχιτέκτων

                                    ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΡΕΝΤΖΟΣ, Πολιτικός μηχανικός

Το γεφύρι της Μαυροζούμαινας στην Άνω Μεσσηνία.

Ένα ιδιόμορφο σε χρήση 24 αιώνων ποτάμιο τρισκελές ζεύγμα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΜΖΙΑΣ, Εκπαιδευτικός

ΘΕΩΝΗ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗ, Εκπαιδευτικός

Τα γεφύρια του Αλαήμπεη στην Αιτωλοακαρνανία.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΙΑΚΩΤΟΣ, Ιστορικός

Η κατασκευή του οθωμανικού οριζοντίου πολύτοξου πέτρινου γεφυριού

στο Λασποχώρι Τεμπών και ο σχεδιαστής του (1714-1715).

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Αρχιτέκτονας Μηχανικός

Η λίθινη πολύτοξη γέφυρα του Άργους Ορεστικού.

Ιστορικό υπόβαθρο και μορφολογική εξέλιξη

ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Δικηγόρος

Το γεφύρι του Κοράκου στον Αχελώο.

434 χρόνια επικοινωνώντας τη Θεσσαλία με την Ήπειρο.

(Αργιθέα Καρδίτσας - Ραδοβύζια Άρτας)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΙΤΣΙΝΗΣ, Δικηγόρος, Μέλος ΔΣ ΚΕΜΕΠΕΓ

Γεφύρι Κοράκου - Κούλια - Κουτσοκαμάρα.

Έκδοση Ψηφίσματος.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΧΑΜΑΚΟΣ, Γ. Γραμματέας ΚΕΜΕΠΕΓ

Το Κέντρο Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών.

Ιστορικό - Δραστηριότητα – Προοπτικές.

10 ΧΡΟΝΙΑ ΚΕΜΕΠΕΓ

Δραστηριότητες & Εκδηλώσεις.

ΜΑΝΘΟΣ ΣΚΑΡΓΙΩΤΗΣ, Φιλόλογος

Γεφύρι της Πλάκας (1866-2015). Αν ήξερα την τελευταία φορά...

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ

• Γραμματοσήμων Γ. Ερμόπουλου • Καρτ-ποστάλ Α. Γαλερίδη

• Ζωγραφικής Χρ. Μελλίδη • Γκραβούρας Γ. Κρεμύδη • Φωτογραφίας Β. Κιούλου

• Υλικού τεκμηρίωσης για την ανακατασκευή του γεφυριού του Κοράκου

♫ Ένθετο Βίντεο / DVD

8 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ & 1 ΟΥΓΓΡΙΚΟ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ

▪ Πολύτσανη Πωγωνίου ▪ Πρέβεζα ▪ Αιανή Κοζάνης ▪ Ιερισσός Χαλκιδικής  ▪ Άμπλιανη Ευρυτανίας ▪ Αλιβέρι Ευβοίας ▪ Μπρόσνερο Χανίων ▪ Πυλί Κω ▪ Mezöség Τρανσυλβανίας

Δείτε τις εκδόσεις Α.Γ.Π. και τα βιβλία ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ.

Περαταριά Γαστούνης

 “...ο ποταμός αυτός, αποκαλούμενος από τους σύγχρονους ποτάμι του Γαστουνιού ή Ηλειακός, δηλαδή ποτάμι της Ήλιδας, είναι διαβατός από την κοίτη του, καθόσον το πέρασμα με το οποίο έξι μήνες το χρόνο διαπλέει κανείς την απόσταση ως την αντίπερα όχθη, είχε σταματήσει να λειτουργεί λίγο καιρό πριν προσεγγίσουμε εμείς τις όχθες του.”

Αυτό το πρωτόγονο μέσο γεφύρωσης βρισκόταν στο Πηνειό και τις εκβολές του, κοντά στην Γαστούνη του δήμου Πηνειού.

Ο Πουκεβίλ αναφέρει ότι μόνο έξι μήνες το χρόνο η περαταριά διεκπεραίωνε τον κόσμο, ενώ ο Φλομπέρ (Gustave Flaubert 1821-1880, λογοτέχνης) αναφέρει ότι “το πορθμείο σκαμπανέβαζε “κάτω από τις οπλές των αλόγων”, που έτρεμαν τρομαγμένα. (1)

Συγκεκριμένα ο Πουκεβίλ αναφέρει ότι “...ο ποταμός αυτός, αποκαλούμενος από τους σύγχρονους ποτάμι του Γαστουνιού ή Ηλειακός, δηλαδή ποτάμι της Ήλιδας, είναι διαβατός από την κοίτη του, καθόσον το πέρασμα με το οποίο έξι μήνες το χρόνο διαπλέει κανείς την απόσταση ως την αντίπερα όχθη, είχε σταματήσει να λειτουργεί λίγο καιρό πριν προσεγγίσουμε εμείς τις όχθες του.” (2)

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1687-1715) “Ο Γενικός Προνοητής της Πελοποννήσου Francesco Grimani αποφασίζει να φτιάξει ένα πέρασμα για να διευκολύνει τη διέλευση του ομώνυμου ποταμού που ανέβαινε επικίνδυνα το χειμώνα. Το πορθμείο θα εκμισθωνόταν κατ' έτος, όπως αντίστοιχα συνέβαινε και με το πέρασμα του Αλφειού. Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του F. Grimani η συμφωνία για την κατασκευή του περάσματος είχε συναφθεί πρίν από τις 5 Δεκεμβρίου 1699 (ν. ημ.). Το έργο είχε αναλάβει ο μαστρο-Γιάννης Χωνιάτης (Χαϊνιάτης), ο οποίος είχε φτιάξει και το πέρασμα στον Αλφειό”. (3)

Όσον αφορά τον Πηνειό “Οι αρχαίοι συγγραφείς δεν μας λένε για τον Πηνειό καμμιά λατρεία. Μας διασώζουν όμως διάφορες ονομασίες του, που κατά καιρούς από διάφορους οικιστές του επήρε. Στην προελληνική εποχή λεγόταν Μίνυος, στην Μυκηναϊκή Σελλήεις, την ιστορική Πηνειός, την Βυζαντινή και Φραγκική Ηλειακός και τις τελευταίες εκατονταετηρίδες Γαστουναίϊκο ποτάμι (1600 και μετά). Τούτη η πολυωνυμία του Ποταμού μας ανά τις χιλιετηρίδες, δηλώνει και τις ιστορικές περιπέτειες του τόπου και την ζωτική σημασία που είχε για τον τόπο. Επόμενο ήταν λοιπόν να θεοποιήθηκε και τούτο, μα οι αρχαίοι Ηλείοι, απορροφημένοι και αφοσιωμένοι στην μεγάλη λατρεία της Ιεράς Άλτεως, το Δωδεκάθεο επεσκίασε κάθε ντόπια θεότητά της”. (4)

Βάρκα για πέρασμα του Αλφειού το 1903. Fred. Boissonnas.

Και επί πλέον

“Οι πιότεροι όμως αιώνες των τόσων χιλιετηρίδων της εγκατοίκησης της Ηλείας, πέρασαν με τον βραχνά του εκχυλισμένου Πηνειού. Τούτη η μάστιγα της πλημμύρας του είχε και ένα άλλο επακόλουθο, τρισχειρότερο από τις υλικές καταστροφές. Δημιουργούσε έλη και τα λιμνάζοντα νερά τους, ήταν μια μόνιμη νοσογόνος εστία της ελονοσίας, που ενδημούσε και αφάνιζε το καλοκαίρι, με τις επάρατες “θέρμες”, κάθε ικμάδα ζωτικότητας των κατοίκων. “Τους ρούφαγε το αίμα” όπως πραγματικά έλεγε ο λαός και την προσωποποιούσε σε στοιχειά, αράπηδες, ζούδια, βρυκόλακες και λάμιες. Τούτα όλα τα φοβερά τέρατα της λαϊκής φαντασίας, ήσαν και είναι κατάλοιπα της παγανιστικής λατρείας. Είναι δαιμονικά, είναι χθόνιες θεότητες των αρχαίων, είναι οι Νύμφες και οι Τρίτωνες, οι Ναϊάδες, οι Νηρηίδες και οι Δρυάδες (τα σημερινά ανεραϊδικά). Ένα τέτοιο, κατάλοιπο κι' αυτό ασφαλώς της αρχαίας θεοποίησης του Πηνειού, είναι και το Ζούδιο της Παληόπολης (Αρχαία Ήλις), που δεν προσωποποιεί στο βάθος, παρά τον αιμοπότη Μινώταυρο του ηλειώτικου Κάμπου, που τα λιμνάζοντα από τις πλημμύρες νερά του σε λούμπες, σε βαρκά και βάλτους, σε νεροσυρμές και ρέματα, γίνονται κουνουπιών εκκολαπτήριο, σκόρπιζαν τις θέρμες στα πέρατα του Κάμπου και έλυωναν στα πόδια κόσμο και κοσμάκη και πρόωρα τον έστελναν στον άλλο Κόσμο, με του χτικιού το ανελέητο χαροκοπικό δρεπάνι. Και δεν ήταν μόνο τα κουνούπια που απομυζούσαν το αίμα και τη ζωτικότητα των Ηλείων αλλά και οι βδέλλες, τα σκαθάρια και τα μπουμπουγέρια, οι κάμπιες και οι ακρίδες που με την αδηφαγία τους αφάνιζαν την ικμάδα κάθε βλάστησις και φυτείας. Έτσι το Ζούδιο της Παληόπολης, ξεκινώντας από τα χαλάσματά της τις νύχτες, αλώνιζε τον Κάμπο ρουφόντας το αίμα του, όπως και ο Πηνειός ξεμπουκάρει από την Παληόπολη και με τις φερσές του ξεχύνεται στον Κάμπο τον πνίγει ή τον κάνει, τρισχειρότερα, βάλτο με κουνούπια. Να λοιπόν και μια άλλη επιβεβαίωση της θεοποίησης της πανάρχαιας του Πηνειού: Το Ζούδιο της Παληόπολης. Οι περί την Παληόπολη σήμερα το φαντάζονται σαν ένα τέρας υπερφυσικό που την ημέρα λουφάζει βαθειά μες τα ρημάδια της, τις δε νύχτες ξεχύνεται στα χωριά και ρουφάει το αίμα των ανθρώπων, γι' αυτό και η φράση “θα σε φάη το Ζούδιο της Παληόπολης” είναι εκφοβιστική για όσους σκέφτονται, τα καλοκαίρια ιδίως, να κοιμηθούν στο ύπαιθρο (προειδοποίηση για την αφαίμαξή τους από τα κουνούπια και την προσβολή τους από ελονοσία). Επίσης “Ζούδιο της Παληόπολης” λένε και κάθε δύσμορφο άνθρωπο και κυρίως γυναίκα, που κι' αυτό ταυτίζει το Ζούδιο της Παληόπολης με τη φοβερή Λάμια των ελών. Ζούδιο λοιπόν της Παληόπολης είναι ποτάμια αρχαία θεότητα, ο Πηνειός.” (5)

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

1. Φιλολογικές διαδρομές στην Ελλάδα. Εκδόσεις Πατάκη 1998
2. Πουκεβίλ. Ταξίδια στην Ελλάδα. Πελοπόννησος. Σελ. 182. Εκδόσεις ΣΥΛΛΟΓΗ Αφοί ΤΟΛΙΔΗ Αθήνα 1995
3. Βασίλειος Σιακωτός. “΄Έργα γεφυροποιίας, υδραγωγεία, οικοδομικά συνεργεία και συντεχνίες οικοδόμων στη Βενετοκρατούμενη Πελοπόννησο (1687-1715). Η επισκευή της Γέφυρας της Μονεμβασιάς στα 1700”. “Περί Πετρογέφυρων-μαστόροι και γεφύρια”. Γ' Επιστημονική Συνάντηση ΚΕΜΕΠΕΓ. Αθήνα 2009,
   σελ. 24
4. Ηλειακά Τριμηνιαίο περιοδικό λαογραφικής-ιστορικής και γλωσσικής σπουδής της Ηλείας. Εκδότης -διευθυντής Ντίνος Δ. Ψυχογιός Τεύχος ΙΘ΄ 1960 Λεχαινά σελ. 559.
5. . Ομοίως, σελ. 561,562.

Υδατογέφυρο Μονής Λουκούς. Κάτω Δολιανά - Άστρος Κυνουρίας.

Πιστεύεται ότι είναι ρωμαϊκή κατασκευή, όπως και όλο το υδραγωγείο που μετέφερε νερό  για την εξυπηρέτηση των αναγκών της περιοχής και κυρίως τη βίλας του Ηρώδη του Αττικού, πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Εύας

Eίναι κατασκευασμένο στο ρέμα Καλογριάς, που 500 μέτρα πιο κάτω χύνεται στον ποταμό Τάνο  και αυτός με τη σειρά του σμίγει με τον Αργολικό κόλπο.

Το υδατογέφυρο από κατάντη. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

 Στην ουσία δεν είναι χτισμένο πετρογέφυρο αλλά τα δυο τόξα του λαξεύτηκαν πάνω στον συμπαγή βράχο με τέτοιο τρόπο ώστε να δίνει την αίσθηση γεφυριού. 

Βρίσκεται κοντά στην βυζαντινή μονή Λουκούς, στην περιοχή των Κάτω Δολιανών, δίπλα και αριστερά του καινούργιου εθνικού δρόμου Άστρους-Τρίπολης. Οι κρυσταλλικές μορφές στα πλαϊνά δημιουργήθηκαν από το νερό που έπεφτε από πάνω.

Οι υδροσωλήνες. (Φωτο: ΑΓΠ)

 

Για τη Μονή Λουκούς γνωρίζουμε ότι  ...η αντιβασιλεία πήρε διάφορα μέτρα και "για την αναμόρφωσιν και ανασύνταξιν της εκκλησίας"...Υπήρχαν 500 μοναστήρια στο Μοριά, Στερεά και νησιά...Σύμφωνα με τις στατιστικές πληροφορίες ο αριθμός των καλογέρων έφτανε τις 8.000. Γι' αυτό από τον καιρό της επανάστασης, είχε παρθεί η απόφαση να καταργηθούν τα μοναστήρια. Στις 2 Αυγούστου 1829 0 Καποδίστριας δημοσίευσε το ψήφισμα "περί αγαθής διαθέσεως των εισοδημάτων των μονών υπέρ των εκκλησιών και σχολείων". Όμως οι καλόγεροι δεν συγκινήθηκαν και δεν έδωσαν ούτε μια δεκάρα. Η αντιβασιλεία λοιπόν καλά έκανε και έβαλε χέρι στα μοναστήρια. Από τα 500 διέλυσε τα 412 και τα εισοδήματά τους τα διάθεσε για το σκοπό που θέσπιζε το ψήφισμα της 2 Αυγούστου 1829. Στις 25 Φλεβάρη 1834 διέλυσε και τα μοναστήρια των γυναικών και άφησε μόνο 3, που ήταν κάπως καλύτερα οργανωμένα και είχαν κάποιο προορισμό. Αυτά ήταν: Της Μεταμόρφωσης στην Κυνουρία που λεγόταν τ η ς Λ ο υ κ ο ύ ς, της Καισαριανής στον Υμηττό και του Αγίου Γεωργίου στην Σαντορίνη. (1)

Τα σκαλιστά τόξα. (Φωτο: ΑΓΠ)

Οι διαστάσεις του είναι:

Άνοιγμα μεγάλης καμάρας: 4,50 μ

Άνοιγμα μικρής καμάρας: 3,70 μ

Ύψος μεγάλης καμάρας: 8,70 μ

Ύψος μικρής καμάρας: 7,50 μ

Πλάτος: 1,70 μ

Μήκος: 41 μ

Πρόκειται για μια εντυπωσιακή, πανέμορφη και πρωτόγνωρη κατασκευή, που άλλη δεν συναντιέται στον Ελλαδικό χώρο.

Πάνω της υπάρχουν ακόμα οι μεταλικές σωλήνες που είχαν τοποθετηθεί  μεταγενέστερα για τη μεταφορά του νερού.

Λίγο πιο κάτω από από το υδατογέφυρο υπήρχε η βίλα του Ηρώδη του Αττικού. 
Η περιοχή ονομάζεται από τους ντόπιους “Εύα Δολιανών”.

Σημειώσεις:

(1). Γ. Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας.Νεώτερη Γ΄ 11 1834-1862 Εκδόσεις 20ος αιώνας. Σελ. 53-54.

Δείτε το παρακάτω video για το υδατογέφυρο:

Γεφύρι του Κόπανου στον Ευρώτα. Προσπάθειες αναδειξής του.

Η ανάδειξη ενός σπουδαίου πολιτιστικού μνημείου. 

…και οι προσπάθειες ενός δραστήριου πολιτιστικού συλλόγου.

 "Μέσω του γεφυριού του Κόπανου αλλά και αυτών της Καρύταινας, του Ελληνιστικού γεφυριού στο Ξηροκάμπι και της Μαυροζούμαινας εκφράστηκαν με λαμπρά λόγια γι’ αυτά, για την Ελλάδα και την Πελοπόννησο αλλά και τους κατασκευαστές τους σπουδαίοι επιστήμονες, περιηγητές, ζωγράφοι και ερευνητές καταγράφοντάς τα μέσα σε βιβλία, λιθογραφίες, χαρακτηκά, γκραβούρες και κείμενα".

Το σπουδαίο αυτό γεφύρι χτίστηκε το 1749 (κατ’ άλλους το 1730) από τον πρωτομάστορα Ιωάννη Κόπανο (για πολλούς δεν είναι ιστορικό πρόσωπο αλλά τοπωνυμία ή προέρχεται από κάτι άλλο) και γκρεμίστηκε το 1902 από ένα δυνατό κατέβασμα του Ευρώτα. Σήμερα υπάρχουν τα δύο βάθρα του στις όχθες του Ευρώτα, που μαρτυρούν την τότε χρησιμότητα και την σπουδαία ιστορία του.

Η μοναδική φωτογραφία του γεφυριού.  Ernst Reisinger. Leipzig: Insel-Verlag, 1923

 Είναι από τα σπουδαιότερα γεφύρια του Μοριά, από τα πλέον αναγνωρίσιμα, μαζί με αυτά του Αλφειού στην Καρύταινα, της Βαλύρας (Μαυροζούμαινας) στη Μεσσηνία και της Ρασίνας (Ελληνιστικό γεφύρι) στη Λακωνία, που σχολιάστηκαν και σχεδιάστηκαν περισσότερα απ’ όλα τ’ άλλα γεφύρια από ιστορικούς, περιηγητές και φωτογράφους και το οποίο πρόσφατα με τις ενέργειες ενός δραστήριου τοπικού συλλόγου, που επιβεβαιώνει απόλυτα τον τίτλο του, του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά στα όρια του οποίου βρίσκεται, δόθηκε από τη λησμονιά και την αφάνεια στη μνήμη, τη μελέτη και την προοπτική ανάδειξής του.

Βιβλίο πρακτικών.

 

Είχε ανηφορική και καλντεριμωτή επιφάνεια διάβασης, στηθαία, ένα κεντρικό μεγάλο τόξο και δύο πλευρικά ημικυκλικά ανακουφιστικά ανοίγματα, που δεν άνοιγαν ως την κοίτη, καθώς επίσης και δύο μικρά ανοίγματα ψηλότερα εκατέρωθεν της κεντρικής καμάρας (όπως φαίνεται από τη μοναδική φωτογραφία, πριν γκρεμιστεί), εντυπωσιακό, με μεγάλο άνοιγμα καμάρας και ύψος γύρω στα 20 μέτρα πάνω από την κοίτη του ποταμού, που πατούσε τις δύο όχθες του Ευρώτα, ενώνοντας το Μυστρά και την Σπάρτη με την Τρίπολη, την Τεγέα και τα άλλα σημεία της βορειανατολικής Πελοποννήσου.

Καθαρισμός του.

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καραβά τα τελευταία χρόνια με τις δράσεις και τις ενέργειές του προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει όλους τους αρμόδιους τοπικούς, περιφερειακούς και θεσμικούς φορείς με στόχο, όπως λέει, «την ανάδειξη, διάσωση και προστασία του μνημείου και της ιστορίας του».

Οι δράσεις αυτές άρχισαν το 2015 με τον καθαρισμό σε πρώτη φάση του μνημείου από τα μέλη του συλλόγου και εντάθηκαν με την διοργάνωση επιστημονικής ημερίδας τον Νοέμβριο (7/11) στo Πνευματικό Κέντρο Σπάρτης με θέμα «Το γεφύρι του Κόπανου: Αναδεικνύοντας το σπουδαιότερο μνημείο του Ευρώτα».

Ημερολόγιο 2018

Στην ημερίδα προσκλήθηκε και έλαβε μέρος και το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (ΑΓΠ) με την 
 εισήγηση «Πετρογέφυρα: Η περίπτωση της 
 Πελοποννήσου και φορείς μελέτης τους».

Τα πρακτικά της ημερίδας, σε μια καλαίσθητη έκδοση, παρουσιάστηκαν το Οκτώβριο (30/10) στο Σαϊνοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο και τον Νοέμβριο (20/11) στον ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδου στον Πειραιά, με σπουδαία επιτυχία.

Από τότε δεν έχουν σταματήσει οι ενέργειες του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά και του δραστήριου προέδρου του Νίκου Ι. Καρμοίρη προς όλους τους φορείς για «τη διάσωση, ανάδειξη, προστασία, ιστορικοπολιτιστική και τουριστική προβολή του», όπως λέει.

Επίσης ο Σύλλογος κυκλοφόρησε σε 50 συλλεκτικά κομμάτια το νέο καλαίσθητο ημερολόγιο για το 2018 με αναφορά στο γεφύρι, χρήσιμες πληροφορίες, φωτογραφίες, χαρακτικά, γκραβούρες κλπ.

Μετά το γκρέμισμα. (Φωτο: Fr. Boissonnas)

Ενώνουμε και εμείς, για άλλη μια φορά, τη φωνή μας μ’ αυτή του Πολιτιστικού Συλλόγου Καραβά και όλων των ντόπιων για την ανάδειξη, προβολή, διάσωση και προστασία του γεφυριού του Κόπανου και της σπουδαίας ιστορίας και θέσης του στα πολιτιστικά δρώμενα της Πελοποννήσου και της περιοχής ειδικότερα.

Το γεφύρι του Κόπανου στον Ευρώτα είναι από τα πλέον αναγνωρίσιμα της Πελοποννήσου, εκφράζει γνήσια και βαθειά την Ελληνική πολιτιστική παράδοση της λαϊκής αρχιτεκτονικής της γεφυροποιίας του τόπου μας, δένει την εποχή εκείνη με τις μεταγενέστερες και μεταφέρει στις νεότερες γενιές την ικανότητα, τη φαντασία και τον αγώνα των παλαιότερων να δαμάσουν τη φύση καταβάλλοντας και ξεπερνώντας κάθε είδους εμπόδια.

"Το γεφύρι". Η εφημερίδα του συλλόγου. Από την παρουσίαση των πρακτικών της ημερίδας.

Μέσω του γεφυριού του Κόπανου αλλά και αυτών της Καρύταινας, του Ελληνιστικού γεφυριού στο Ξηροκάμπι και της Μαυροζούμαινας εκφράστηκαν με λαμπρά λόγια γι’ αυτά, για την Ελλάδα 

Από την ημερίδα στη Σπάρτη.

και την Πελοπόννησο αλλά και τους κατασκευαστές τους σπουδαίοι επιστήμονες, περιηγητές, ζωγράφοι και ερευνητές καταγράφοντάς τα μέσα σε βιβλία, λιθογραφίες, χαρακτηκά, γκραβούρες και κείμενα.

Δείτε την εισήγηση-παρουσίαση του Αρχείου Γεφυριών Πελοποννήσου (ΑΓΠ) στη Σπάρτη, κατά τη διάρκεια της ημερίδας (7/11/2016) με τίτλο «Πετρογέφυρα: Η περίπτωση της Πελοποννήσου και φορείς μελέτης τους».