Karaosmanoglu koprusu – Izmir (Bornova)

 Το Πριν και το Μετά.

  Βρίσκεται στη θέση Arapalani, επί του ποταμού Nif (Νυμφαίος), στην περιοχή Μπουρνόβα της Σμύρνης, μεταξύ των χωριών Ciceklikoy και Yanakoy.

  Έχει 6 τόξα με το ένα εκ των οποίων μεγαλύτερο και είναι ελαφρώς κεκλιμένη προς τις δύο κατευθύνσεις.

  Το πλάτος της είναι 3,6 και το μήκος 75 μέτρα.

  Η ακριβής χρονολογία δεν είναι γνωστή.  Τα χαρακτηριστικά της είναι χαρακτηριστικά γεφυριού της πρώιμης τουρκικής περιόδου. Κάποιοι θεωρούν ότι είναι Ρωμαϊκή κατασκευή, κυρίως λόγω του μεγάλου πλάτους της κυρίως για πολεμικούς σκοπούς.

 Δύο από τα τόξα είναι οξυκόρυφα και τέσσερα ημικυκλικά.

  Επισκευάστηκε μεταξύ 2015-2019 όχι με τον καλλίτερο δυνατό τρόπο αφού το αλλοίωσαν εν ονόματι της προόδου, μη έχοντας πια καμία σχέση με την αρχική του μορφή. Μάλιστα η ατυχής αυτή παρέμβαση δείχνει ότι μάλλον περισσότερο μοιάζει με καινούργια κατασκευή παρά για αποκατάσταση.

 

Γεφύρι Λειβαρτζινού ή Τσάγανου.

 Βρίσκεται στη θέση «Λειβαρτζινό», γεφυρώνοντας  το ποτάμι που έρχεται από το Λειβάρτζι και το Λεχούρι, το λειβαρτζινό ποτάμι ή λειβαρτζινό Ερύμανθο, που λίγο πιο κάτω από το ξυλογέφυρο ενώνεται με το ποτάμι του Ελουκού και σαν Αροάνιος πλέον συνεχίζει μέχρι τα Τριπόταμα, όπου ενώνεται με τον Σειραίο και τον Νουσαίτικο, σχηματίζοντας τον Ερύμανθο.

  Η ονομασία Ελουκός του ποταμιού, που έρχεται από Σοποτό, Αγρίδι, Δροβολοβό, Καμενιάνοι, Αναστάσοβα, κλπ., προέρχεται από το έλος λόγω του ότι παλιά η περιοχή της «Σέλτσας» ήταν πλημυρισμένη από νερά, έλος δηλαδή. Αργότερα έγινε ο τωρινός κάμπος. Το ποτάμι του Ελουκού έχει της τρεις κύριες πηγές του μεταξύ Σοποτού και Αγριδίου, στο ξωκκλήσι της Παναγίας στο Λιβάδι, λίγο πιο κάτω, στο μύλο του Λούκου που δούλευε με αυτό το νερό και κοντά στον καλογερικό μύλο, στην περιοχή «Μύρτζιλο».

          

                                     Γεφύρι Λειβαρτζινού ή Τσάγανου. Φώτο: Νίκος Παπακωνσταντόπουλος. (1)

  Τα βάθρα του είναι πέτρινα και στρογυλοποιημένα για να λειτουργούν σαν πρόβολοι για τη μείωση της έντασης του νερού σε περίοδο δυνατών κατεβασμάτων, όπως ακριβώς και το λίγο παραπάνω γεφύρι του Λειβαδιού και η επιφάνεια διάβασης τσιμεντένια. Λόγω αυτής της ομοιότητας των βάθρων είναι πιθανό να χτίστηκε από τους ίδιους Ηπειρώτες μαστόρους, που έχτισαν και τη Λειβαδίτικη γέφυρα.

 Ήταν και είναι έργο μεγάλης οικονομικής σημασίας για την περιοχή. Αξίζει να αναφερθεί ότι στις 28/10/1940 η κατασκευή του είχε ολοκληρωθεί. Έλειπαν μόνο δύο τμήματα των στηθαίων, τα οποία τοποθετήθηκαν πολύ αργότερα, στη δεκαετία του 1980 από τσιμέντο.

Το όνομα του γεφυριού προϋπήρχε του ονόματος του κατόχου του διπλανού καφενείου ( που ήταν Κλεπετούνας) και αντίθετα από ότι συνέβαινε συνήθως, αυτός πήρε το όνομα της γέφυρας γιατί όπως λέγεται ήταν ο μοναδικός στην περιοχή που δεν είχε παρατσούκλι. Έτσι θεώρησαν ότι έπρεπε να του κολλήσουν  το όνομα του διπλανού γεφυριού, Τσάγανος.

 

                                  Η βρύση στην πλατεία Λειβαρτζίου (2)

Σύμφωνα με μαρτυρίες των γεροντότερων ντόπιων, που τις μετέφεραν στους νεότερους,  τα στηθαία «έμειναν στη μέση», γιατί κυρήχθηκε η επιστράτευση του 1940. «Μόλις οι εργάτες που δούλευαν στο γεφύρι ενημερώθηκαν για την επιστράτευση, παράτησαν εκεί τα εργαλεία τους (κασμάδες, φτυάρια, αξίνες, κλπ.) κι έφυγαν να δώσουν το παρόν στο κάλεσμα της πατρίδας. Μεταξύ των εργατών υπήρχαν και Λειβαρτζινοί και Λεχουρίτες. Πέρα από όποιες υπάρχουσες πληροφορίες, η γέφυρα του Λειβαρτζινού, ή γέφυρα του ¨Τσάγανου¨, λέγεται έτσι, μάλλον λόγω της ονομασίας της περιοχής, η οποία ονομασία μάλλον προϋπήρχε της κατασκευής της. Αυτό με οδηγεί στην προσωπική σκέψη ότι ¨Τσάγανος¨ μπορεί να λεγόταν κάποιος κτηματίας στην περιοχή, απ’ όπου πήρε και τ’ όνομά της. Πώς λέμε, π.χ. ¨πάμε στου Φίλια¨, ¨πάμε στου Νάσια¨, ¨πάμε στου Λάλα¨ κλπ, κλπ, που πιθανότατα ήταν οι αφεντάδες των χωριών αυτών και (πιθανότατα) τα χωριά πήραν και το όνομά τους.

Το προσωνύμιο-παρατσούκλι ¨Τσάγανος¨ έλαβε από ορισμένους και ο ιδιοκτήτης της κοντινής οικίας και καταστήματος Χρήστος Κλεπετούνας. Για το κατάστημα (παντοπωλείο-καφενείο-σταθμός λεωφορείων) του Χρήστου Κλεπετούνα, που μεσουράνησε στις δεκαετίες 1960-1970, έχω ακούει αυτή την ιστορία, χωρίς να γνωρίζω κατά πόσον μπορεί να είναι πραγματική: 

 

Παραδοσιακός τρόπος μεταφοράς με το γαϊδουράκι.  (3)
 

Ένας Ιταλός στρατιώτης (λιποτάκτης;… αιχμάλωτος;…), στον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο 1940-41, που πιθανόν βρήκε καταφύγιο στο τότε φτωχόσπιτο του Κλεπετούνα, του ¨άνοιξε τα μάτια¨: ¨Είναι σε καλή θέση το σπίτι σας, αφού περνάει από μπροστά ο δρόμος κι ένα μπρίκι να έχετε να φτιάχνετε καφέ στους περαστικούς, θα γεμίστε λεφτά! Μετά τον πόλεμο τα πράγματα θ’ αλλάξουνε…¨, φαίνεται να τους είπε… Ίσως εκμεταλλεύτηκε την ιδέα του Ιταλού ο Κλεπετούνας, τον ευνόησε όμως πολύ και το ότι το μαγαζί του ήταν κοντά στα χωράφια των Λειβαρτζινών, Λεχουριτών και Κερασοβιών και έκανε χρυσές δουλειές. Ως κατάστημα ήταν κι ένα πρώτο ¨καταφύγιο¨ για τους ταξιδιώτες που περίμεναν ή κατέβαιναν από τα λεωφορεία, ειδικά σε άσχημες καιρικές συνθήκες. Η γυναίκα του Κλεπετούνα πάντα έλεγε: ¨Ποτέ δεν κοιμηθήκαμε μόνοι μας, γιατί το σπίτι μας είναι μέσα στο δρόμο¨!» (4)

 

1.     Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου «Λειβάρτζι Σ’ αγαπώ» Αθήνα φθινόπωρο 2002 σελ. 14.

2.      Η βρύση χώθηκε από την θεομηνία του Σεπτέμβρη του 1990 και επισκευάστηκε από τον Τάκη Κυριαζή.

3.  Φωτογραφία Ν. Χρ. Παπακωνσταντόπουλος.

4.  Μαρτυρία του Ν. Χρ. Παπακωνσταντόπουλου στον γράφοντα στις 15/10/2015.

Γέφυρα Λάρισας.

  Χτίστηκε πιθανότατα στις αρχές του 16^ου αιώνα για να γεφυρώσει τον Πηνειό,  από κάποιον Χασάν μπέη, εγγονό του κατακτητή της Θεσσαλίας Τουρχάν μπέη. Δίπλα του χτίστηκε το τζαμί του Χασάν μπέη, ακριβώς για να δείξει τον κατασκευαστή της γέφυρας. 

Φωτογραφικό αρχείο Ηλίας Καραγιάννης. Γύθειο.

  Ήταν μια εντυπωσιακή, πανέμορφη γέφυρα, διαχρονικό σημείο αναφοράς για την πόλη, τους κατοίκους της και τους επισκέπτες.

 

 Το γεφύρι τη δεκαετία του ΄30. Φωτογραφικό αρχείο Ηλία Καραγιάννη. Γύθειο.

  Το μήκος αυτής της τυπικής βαριάς Οθωμανικής κατασκευής, που έγινε κυρίως για στρατιωτικούς λόγους,  ήταν περίπου 120 μέτρα, το πλάτος  4,5 και τα πέτρινα από καλοπελεκημένες και μονοκόμματες κάθετες πέτρες είχαν ύψος  μισό μέτρο.

 Θεοφάνεια, πιθανόν πριν το 1880. Η μοναδική ίσως φωτογραφία με τα στηθαία. Διακρίνονται πολλοί με φέσια και κολβράκες έτοιμοι να πέσουν στο νερό.    Πηγή:  Δημοτική πινακοθήκη Λάρισας και μουσείο Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ 2003.

  Είχε εννέα οξυκόρυφα τόξα, προβόλους, επίπεδη επιφάνεια διάβασης, οκτώ οξυκόρυφα ανακουφιστικά παράθυρα για την εκτόνωση του νερού σε περιόδους μεγάλων κατεβασμάτων του Πηνειού ενώ και τα τόξα και τα ανακουφιστικά παράθυρα είχαν μια σειρά θολίτες.

                 

            Από ανάντη. 

Στο βάθος ο παλιός Άγιος Αχίλλειος.

 

  Κατά την απελευθέρωση της περιοχής από τους Οθωμανούς, η γέφυρα είχε πολλές φθορές και τότε ήταν που έγινε η πρώτη γνωστή επέμβαση για τη συντήρησή της το 1881 με την ενίσχυση των αρμών στα στηθαία.

                                       Λάρισα, πριν τον σεισμό του 1941. Ο παλιός Ναός του Αγ. Αχιλλείου και η γέφυρα.

                                                   Φωτογραφικό αρχείο Ηλίας Καραγιάννης. Γύθειο.

 

                                                          Το γεφύρι και ο ναός του Αγίου Αχιλλείου.

                                          Το γεφύρι το 1935. Πηγή: " Έκδοσις Γ. Δημητρακοπούλου".

Λάρισα. Το γεφύρι.  Από το βιβλίο του Henry Holland Travels in the Ionian islands,  Albania, Thessaly, Macedonia etc...during 1812-1813, London 1815.

                                                               Λάρισα 1890 Φώτο: John Woodhouse.

  Το 1886 το μηχανικό του στρατού πραγματοποίησε διαπλάτυνση της γέφυρας με την απομάκρυνση των ογκωδών στηθαίων και τη δημιουργία πεζοδρομίων στα δύο άκρα της. Στη θέση των απομακρυσμένων πέτρινων στηθαίων τοποθετήθηκαν ξύλινα για την κάλυψη των κυκλοφοριακών αναγκών των πεζών  και έτσι αλλοιώθηκε η αρχική της μορφή. 

                                     Περιοχή Τσούγκαρη 1941. Μετά τον βομβαρδισμό από τους ΄Άγγλους. 

                                                       Φωτογραφικό αρχείο: Ηλίας Καραγιάννης. Γύθειο.

                                  Γέφυρα Πηνειού και στο βάθος ο Άγιος Αχίλλειος. Κάρτ ποστάλ 10ετίας του '20.

                                                         ''Ο Σακκάδες  παίρνουν νερό για διανομή''.

                                       Το γεφύρι σε Κάρτ ποστάλ. Φωτογραφικό αρχείο Ηλία Καραγιάννη. Γύθειο.
 

                                                       Υδροφόρος στον Πηνειό, μπροστά από το γεφύρι.

                                                     Θεσσαλία. Λάρισα. Το γεφύρι. Κάρτ ποστάλ εποχής.

                                                                                   Το γεφύρι το 1896.

  Στον διπλανό χώρο του παλιού φρουρίου το 1900 άρχισε να χτίζεται ο ναός του πολιούχου της Λάρισας, Αγίου Αχίλλειου, που τελείωσε το 1907. Ο σεισμός του1941 προξένησε στο ναό σοβαρότατες ζημιές και οι κατοχικοί βομβαρδισμοί κατά την έλευση και την αποχώρηση των Γερμανών τον αποτελείωσαν. Ο σημερινός ναός χτίστηκε, λίγο πιο πέρα, στη θέση που βρισκόταν το αρχοντικό του Βελλίδη.

                                                    Γέφυρα Πηνειού 1916. Πηγή: Γαλλικό υπουργείο πολιτισμού.
 

Πηγή: Λακωνική βιβλιοθήκη.

                                                              Το γεφύρι και η προσθήκη των στηθαίων.

                                                                Γεφύρι Λάρισας. Αρχές 20ού αιώνα.

                                                                                     Γέφυρα Λάρισας. Henry Holland

 

 

 Η γέφυρα του Πηνειού στη Λάρισα με Τούρκους στρατιωτικούς στις όχθες της.1897. Φωτογραφικό αρχείο: Ηλίας  Καραγιάννης. Γύθειο.

 

  Το τέλος του σπουδαίου αυτού γεφυριού ήλθε 4,5 αιώνες μετά το χτίσιμό του, όταν τη μεγάλη εβδομάδα του 1941 ανατινάχθηκε από Νεοζηλανδικά στρατεύματα προκειμένου να επιβραδυνθεί η είσοδος  των Γερμανών στην πόλη. Η ολοκληρωτική καταστροφή του έγινε το 1944 με την ανατίναξή του κατά την αποχώρηση των Γερμανών.

  Σήμερα τίποτα δεν μαρτυρά την ύπαρξη της φημισμένης αυτής γέφυρας.

               Το γεφύρι, το τζαμί Hasan Bey και δύο τζαμιά στο πίσω μέρος το 1880. Φώτο: Αρχείο Χριστόφορου Μελίδη. 

                         Η γέφυρα το 1880 (κατ΄άλλους το 1884). Η δεύτερη με στηθαία. Πηγή: Δημήτρης Μιχαηλίδης.
 

Σημειώσεις-βιβλιογραφία.

Οι φώτο, κάρτ ποσταλ, κλπ. χωρίς αναφορά πηγής προέρχονται από το διαδίκτυο. 

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι: