“...φτιαγμένη με εξαιρετική καλλιτεχνία.”
Evliya Celebi 1611-1684.
Βρισκόταν στο Παλιοχώρι (Σελίμ
Τσαούς=χωριό του λοχία Σελίμ, άλλαξε
όνομα στις 05-09-1906 ΦΕΚ 212) Γαστούνης, του
δήμου Ανδραβίδας - Κυλλήνης που
εποικίστηκε ως επί το πλείστον από
Αρκάδες (Μαγουλιανίτες) και Επτανήσιους.
Εκεί ήταν το Ενετικό τελωνείο
στο πέρασμα του Πηνειού.
Ονομαζόταν γεφύρι της “Ντουάνας
– Τελωνείο και γεφύρωνε τις δυο όχθες
του Πηνειού, οι πηγές του οποίου βρίσκονται
στο χωριό Κρυόβρυση, το πιο ψηλό χωριό
της Ηλείας και τα όρη της Λαμπείας.
Ντουάνα. Πηγή: Κ. Λούρμπας. "Πατρίς" 21 Μαίου 2017 |
Διαβάζουμε
στις “Ιστορικές Ηλειακές Σελίδες” της
καθημερινής εφημερίδας της Ηλείας
“Πατρίδα”, της 21/05/2017 σε άρθρο του Κώστα
Λούρμπα, πρώην δημάρχου Γαστούνης και
προέδρου της ΤΕΔΚ:
“Μπούκα
ονομάζεται το σημείο εκβολής του Πηνειού
στο Χελωνίτη κόλπο, πέντε χιλιόμετρα
σήμερα από τη Γαστούνη. Η διαμόρφωση
πέρασε από πολλές φάσεις, για να λάβει
τη σημερινή και οριστική (σταθερή) μορφή
μετά τα εγγειοβελτιωτικά έργα της
περιοχής. Πριν ο Πηνειός κάλυπτε με τα
νερά του τον χειμώνα την περιοχή 8-10
περίπου μήνες το χρόνο....Κάποια σημεία,
που λόγω υψόμετρου έμεναν έξω από τα
νερά, είχαν ονομαστεί “νησιά”, ονομασία
που ως τοπωνύμιο υπάρχει ακόμα...Σήμερα
έχει απομείνει ένα τοποωνύμιο έξω τρία
χιλιόμετρα από τη Γαστούνη. “Το γεφύρι
της Ντουάνας”. Προφανώς είναι ένα γεφύρι
σε παραπόταμου του Πηνειού στην περιοχή
που ήταν κάποτε η Duana
(τελωνείο) επί Ενετών. Τα ίχνη
του εξαφανίστηκαν το 1928 από εργασίες
εκκαθάρισης αγρών και οριστικά μετά
τις ισοπεδώσεις του αναδασμού...
ο
συμπολίτης δικηγόρος Γ. Κορδοπάτης
(1911-2009) μας έδωσε επί τόπου πολύτιμες
πληροφορίες για την Duana.
Μας είπε ότι ο Πηνειός, λόγω των
μεγάλων ελιγμών που είχε πριν
“ευθυγραμμιστεί”, ονομαζόταν “Κουλούρας”.
Η Duana τοποθετείται προς το τέλος της ιδιοκτησίας Ελ. Κολόσακα, αριστερά του δρόμου που σήμερα οδηγεί στην Μπούκα. Κάλυπτε έκταση 10 στρεμμάτων, όπως θυμήθηκε τα υπολείμματα μικρός, με διάμετρο του λιμανιού 100 μέτρα. Εκεί υπήρχε γεφύρι με 9 ή 13 αψίδες των 2,5 μέτρων...Οι Τούρκοι 'ελεγαν την περιοχή “Τζουάν ντι”, δηλαδή μέρος που πάνε τα καράβια. “Ζωγράφου” λέγανε την περιοχή, πριν το μεγάλο κανάλι, δεξιά του σημερινού δρόμου προς Μπούκα...Η περιοχή άλλαξε σήμερα εντελώς μορφή μετά την ευθυγράμμιση του Πηνειού, την κατασκευή του μεγάλου καναλιού το 1932, τα έργα του αναδασμού. Του φράγματος του Πηνειού κ.α. Έτσι ό,τι υπολείμματα υπήρχαν από την Duana καταστράφηκαν, χωρίς κανείς να φροντίσει να περισωθούν η γέφυρα με τις αψίδες και άλλα σημάδια...”
"Σύμφωνα με τον Α. Μπούτσικα "Αρχαία Ήλις", ο Πηνειός πριν από το Λευκοχώρι (Μουσουλούμπεη) είχε δύο διαφορετικές κατευθύνσεις κι εκβολές. Την σημερινή προς το μέρος της Γλύφας, και την άλλη την πανάρχαια προς το μέρος της Κυλλήνης. Το πιθανότερο είναι η ροή του Πηνειού προς την Κυλλήνη ήταν τεχνητή και είχε σχέση με την αποστράγγιση του κάμπου που το χειμώνα ήταν ένας τεράστιος βάλτος. Ο Γ, Παπανδρέου (Η Ηλεία δια Μέσου των Αιώνων), δεν αποκλείει την ύπαρξη τεχνητής διώρυγας στα πανάρχαια χρόνια προς το μέρος του Κυλλήνιου Κόλπου. Αλλά και ο Ντίνος Ψυχογιός (Ηλειακά, τεύχος Γ΄), υποστηρίζει πως ο Πηνειός μετά τα χωριά Αγία Μαύρα και Τραγανό σχημάτιζε Δέλτα κι από τις 2 εκβολές του. Η μία κατέληγε στη Μπούκα και η άλλη στον σημερινό Ανισάτο. Και προσθέτει: η λεγόμενη Λεχαινίτικη ράχη, δεν είναι παρά ένα κατάλοιπο μιας χειμαρρώδους ροής του ίδιου ποταμού από άγνωστα σε εμάς γεωλογικά δεδομένα σε πού παρωχημένους χρόνους." (1)
Ας δούμε και μια χρήσιμη μαρτυρία από το Γυμνασιάρχη Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος έγραφε την δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα: "Ο Κάτω Πηνειός ως επί το πλείστον έχει στενήν κοίτην και υψηλάς όχθας και συνεπώς δεν παρέχει το ύδωρ αυτού προς άρδευσιν των αγρών άνευ τεχνητών μηχανημάτων, δια τούτο δε και με βαθύ ύδωρ σχετικώς είναι και πάντοτε σχεδόν άβατος ή δύσβατος και μόνο δια περαταριών ενιαχού διαβαίνεται, παρά δε τα Καβάσιλα υψούται επ' αυτού μεγάλη γέφυρα εν τη αμαξιτή Πατρών-Πύργου και άλλη παρ' αυτήν χάριν του σιδηροδρόμου Πατρών-Πύργου. Εν δε μεγάλαις πλημμύραις υπερεκχειλίζων της κοίτης αυτού και κατακλύζει τα πέριξ φθάνων πολλάκις και μέχρι των προθύρων της Γαστούνης".(3)
Η Duana τοποθετείται προς το τέλος της ιδιοκτησίας Ελ. Κολόσακα, αριστερά του δρόμου που σήμερα οδηγεί στην Μπούκα. Κάλυπτε έκταση 10 στρεμμάτων, όπως θυμήθηκε τα υπολείμματα μικρός, με διάμετρο του λιμανιού 100 μέτρα. Εκεί υπήρχε γεφύρι με 9 ή 13 αψίδες των 2,5 μέτρων...Οι Τούρκοι 'ελεγαν την περιοχή “Τζουάν ντι”, δηλαδή μέρος που πάνε τα καράβια. “Ζωγράφου” λέγανε την περιοχή, πριν το μεγάλο κανάλι, δεξιά του σημερινού δρόμου προς Μπούκα...Η περιοχή άλλαξε σήμερα εντελώς μορφή μετά την ευθυγράμμιση του Πηνειού, την κατασκευή του μεγάλου καναλιού το 1932, τα έργα του αναδασμού. Του φράγματος του Πηνειού κ.α. Έτσι ό,τι υπολείμματα υπήρχαν από την Duana καταστράφηκαν, χωρίς κανείς να φροντίσει να περισωθούν η γέφυρα με τις αψίδες και άλλα σημάδια...”
"Σύμφωνα με τον Α. Μπούτσικα "Αρχαία Ήλις", ο Πηνειός πριν από το Λευκοχώρι (Μουσουλούμπεη) είχε δύο διαφορετικές κατευθύνσεις κι εκβολές. Την σημερινή προς το μέρος της Γλύφας, και την άλλη την πανάρχαια προς το μέρος της Κυλλήνης. Το πιθανότερο είναι η ροή του Πηνειού προς την Κυλλήνη ήταν τεχνητή και είχε σχέση με την αποστράγγιση του κάμπου που το χειμώνα ήταν ένας τεράστιος βάλτος. Ο Γ, Παπανδρέου (Η Ηλεία δια Μέσου των Αιώνων), δεν αποκλείει την ύπαρξη τεχνητής διώρυγας στα πανάρχαια χρόνια προς το μέρος του Κυλλήνιου Κόλπου. Αλλά και ο Ντίνος Ψυχογιός (Ηλειακά, τεύχος Γ΄), υποστηρίζει πως ο Πηνειός μετά τα χωριά Αγία Μαύρα και Τραγανό σχημάτιζε Δέλτα κι από τις 2 εκβολές του. Η μία κατέληγε στη Μπούκα και η άλλη στον σημερινό Ανισάτο. Και προσθέτει: η λεγόμενη Λεχαινίτικη ράχη, δεν είναι παρά ένα κατάλοιπο μιας χειμαρρώδους ροής του ίδιου ποταμού από άγνωστα σε εμάς γεωλογικά δεδομένα σε πού παρωχημένους χρόνους." (1)
Δημοσίευμα Κ. Λούρμπα. "Πατρίς" 21 Μαίου 2017 |
Ήταν γνωστή σαν γέφυρα του Πηνειού ( ο Πηνειός στο γαλλικό Χρονικό αναφέρεται ως Riviera d' Andreville=ποτάμι της Ανδραβίδας)
(2)και πάνω της είχε περάσει ο Τσελεμπή
(Evliya Celebi 1611-1684 Τούρκος
χρονογράφος και περιηγητής), που αναφέρει
ότι είχε εννέα καμάρες και όπως λέει
“...φτιαγμένη με εξαιρετική καλλιτεχνία.”
Πρέπει
να ήταν μια πολύ όμορφη γέφυρα που δεν
μας είναι γνωστό πότε και από ποιούς
χτίστηκε. Άγνωστο είναι επίσης πότε
γκρεμίστηκε. Δεν υπάρχουν ίχνη της
σήμερα.Ας δούμε και μια χρήσιμη μαρτυρία από το Γυμνασιάρχη Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος έγραφε την δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα: "Ο Κάτω Πηνειός ως επί το πλείστον έχει στενήν κοίτην και υψηλάς όχθας και συνεπώς δεν παρέχει το ύδωρ αυτού προς άρδευσιν των αγρών άνευ τεχνητών μηχανημάτων, δια τούτο δε και με βαθύ ύδωρ σχετικώς είναι και πάντοτε σχεδόν άβατος ή δύσβατος και μόνο δια περαταριών ενιαχού διαβαίνεται, παρά δε τα Καβάσιλα υψούται επ' αυτού μεγάλη γέφυρα εν τη αμαξιτή Πατρών-Πύργου και άλλη παρ' αυτήν χάριν του σιδηροδρόμου Πατρών-Πύργου. Εν δε μεγάλαις πλημμύραις υπερεκχειλίζων της κοίτης αυτού και κατακλύζει τα πέριξ φθάνων πολλάκις και μέχρι των προθύρων της Γαστούνης".(3)
Σημειώσεις-παρατηρήσεις
(1). Βασιλική Ζαχαροπούλου. "Η προϊστορία της Ήλιδας και ο βασιλιάς Αυγείας". ΗΛΕΙΑΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ-ΗΛΕΙΑΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ 11. Ιστορική-Λαογραφική-Λογοτρχνική έκδοση. Σελίδα 53.
(2). Ανδρέα Λ. Μπούτσικα. Η φραγκοκρατία στην Ηλεία (1205-1428). Τοπωνύμια-Κάστρα-Ναοί, τόμος δεύτερος. Αθήνα 1994, σελ.43.
(3). Γεωργίου Παπανδρέου, Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων. Αμαλιάδα 2010. Σελ.28.
(2). Ανδρέα Λ. Μπούτσικα. Η φραγκοκρατία στην Ηλεία (1205-1428). Τοπωνύμια-Κάστρα-Ναοί, τόμος δεύτερος. Αθήνα 1994, σελ.43.
(3). Γεωργίου Παπανδρέου, Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων. Αμαλιάδα 2010. Σελ.28.