Καλωσόρισμα ΑΓΠ

....της Πέτρας και του Νερού

Πέτρα και νερό!
Δύο υλικά, που συναντά κανείς σε αφθονία στην Ελληνική γη.
Πέτρα και νερό!
Δύο στοιχεία, που καθημερινά συναντάμε στη ζωή μας.
Πέτρα και νερό!
Με τη δική του μεταφορική σημασία το καθένα.
Πέτρα και νερό!
Σταυραδέρφια της Μάνας φύσης.

διαδρομές.... 
Η  πέτρα που φανερώνει τις δυσκολίες που περνάμε, μαρτυρά το χρόνο και τις αναμνήσεις, την ανάγκη, την ιστορία.
Το νερό που οδηγεί στη λύτρωση, που δείχνει δρόμους και χαράζει πορεία.
Το ένα συμπληρώνει το άλλο.
Το ένα αποζητά τη βοήθεια του άλλου.
Το ένα σφιχταγκαλιάζει το άλλο.

της φύσης τα καμώματα....
Πολλές φορές "κονταροχτυπιούνται" μεταξύ τους. Μα πάντα νικητής βγαίνει το νερό!
Έτσι, το νερό τρέχει και σμιλεύει την πέτρα φτιάχνοντας κάποτε-κάποτε απαράμιλλα έργα τέχνης.
Στο πέρασμά του από την πέτρα, "γεννά" σπήλαια, φαράγγια, καταβόθρες, βάραθρα, γεφύρια, περίτεχνα σχέδια.

δημιουργήματα....
Κάποιες φορές, είναι ο άνθρωπος, που χρησιμοποίησε την πέτρα για να δαμάσει το νερό.
Και το κατόρθωσε.
Έστησε πέτρινα γεφύρια, ακονίζοντας με τη σειρά του την πέτρα, για να διαβεί το ορμητικό ρέμα.
Γεφύρια, που ακουμπάνε πάνω σε πολλά πόδια.
Δύο, τρία, τέσσερα ή και περισσότερα, για να δρασκελίσει το νερό ενώνοντας τους τόπους.
Και τους ανθρώπους. Και τον κόσμο.
Έτσι, ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε όλες τις δυνατότητες, που η φύση παρέχει απλόχερα.
Απλόχερα και εμείς εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας σ' αυτούς τους δουλευτάδες, που φτιάξανε γεφύρια με αντοχή και ομορφιά. Σμίξανε χωριά και τάφεραν σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο.

μνήμες....αναφορές....βιώματα.... 
 Στη διαδρομή του χρόνου, μέσα από απάνθρωπες και βέβηλες συμπεριφορές αλλά και φυσικές καταστροφές, έφτασαν στις μέρες μας όπως έφτασαν!
 Τα θαυμαστά αυτά έργα της λαϊκής μας γεφυροποιίας πρέπει να παραδοθούν αλώβητα και με σεβασμό, στη μνήμη και τον θαυμασμό των επόμενων γενιών.

Καλώς ήλθατε στους δρόμους του νερού και της πέτρας
Καλώς ήλθατε στον θαυμαστό κόσμο των πετρογέφυρων
Καλώς ήλθατε στο Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Θοδωρής Χαμάκος / Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (Α.Γ.Π.)
Αγίου Δημητρίου 29
18547 Νέο Φάληρο                                         
Πειραιάς
Τηλ.        210 4829520                                    
Κιν.        693 7433866                                      
Email: thodorischamakos@gmail.com
            hamakos@united-world-wrestling.org
Youtube: www.youtube.com/agpelop       
Blog:  www.agpelop.blogspot.gr                                   
Facebook: www.facebook.com/thodorischamakos                                  

Εκδήλωση για τα γεφύρια των λαγκαδινών μαστόρων στα Λαγκάδια.

    Στις 12/08/2017 πραγματοποιήθηκε στα Λαγκάδια Γορτυνίας από το «Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (ΑΓΠ)» και με ευθύνη του «Συνδέσμου των εν Αθήναις Λαγκαδινών», εκδήλωση-παρουσίαση των γεφυριών των φημισμένων λαγκαδινών μαστόρων της πέτρας.

Ταυτόχρονα, έγινε η παρουσίαση του ημερολογίου του 2018 με επιμέλεια του ΑΓΠ, που είναι αφιερωμένο σε κάποια σπουδαία γεφύρια των λαγκαδινών.

Από την εκδήλωση στα Λαγκάδια. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου).

   Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης-παρουσίασης προβλήθηκαν videos και φωτογραφίες των γεφυριών των λαγκαδινών μαστόρων, ενώ από τον Πρόεδρο του «Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών» Σπύρο Μαντά έγινε εκλαϊκευμένη παρουσίαση της ανατομίας ενός πέτρινου γεφυριού.

 

«…Ο τόπος μας είναι όλο βουνά», έγραφε ο Σεφέρης.

Πολλά τα βουνά της Πελοποννήσου.

Και πολλά τα γεφύρια κάθε είδους.

Χτισμένα από τα «μπουλούκια» ή «συνάφεια» ή «κομπανίες» λαϊκών μαστόρων, των φημισμένων Λαγκαδινών μαστόρων, με τη συνθηματική τους γλώσσα, που την ανακάλυψαν και τη χρησιμοποιούσαν για τα «συμφέροντά τους» όπως έλεγαν, αποτελούν τρανό παράδειγμα γνήσιας λαϊκής αρχιτεκτονικής. 

 Με τη γραμμή που εφάρμοσαν, μπόρεσαν να ισορροπήσουν άριστα το σεβασμό προς το ορεινό, δυσπρόσιτο, αλλά  πανέμορφο Αρκαδικό και όχι μόνο τοπίο, με τις ανάγκες των κατοίκων.

 

Με πλούσια κληρονομιά την πέτρα (σπουδαία η Αρκαδική πέτρα, μονωτική, χωρίς υγρασία, κρατάει ζέστη και προφυλάσσει από το κρύο), με κληρονομιά την πέτρα λοιπόν, γυρίζουν σε μπουλούκια, από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό και χτίζουν σπίτια, εκκλησίες, γεφύρια, σχολεία, βρύσες, μύλους, μοναστήρια, πεζούλες, πλατείες, πύργους, κάστρα, καμπαναριά, τα πάντα.

Σπανιότατα, στις κατασκευές τους οι Λαγκαδινοί «υπέγραφαν» πάνω σε πλάκες, που εντειχίζονταν σ’ ένα γεφύρι, στην προκειμένη περίπτωση.

Αν όμως κάποιες επιγραφές των πρωτομαστόρων αυτών χάθηκαν, είναι η λαϊκή παράδοση, που φρόντισε να διασώσει κάποια απ’ αυτά τα ονόματα και από στόμα σε στόμα, να φτάσουν σε μας.

Βλέπετε, όπως είπαμε πριν, οι λαϊκοί αυτοί τεχνίτες, ελάχιστα νοιάζονταν για την υστεροφημία τους.

Το ημερολόγιο του 2018. (Επιμέλεια Αρχείου Γεφυριών Πελοποννήσου).

Ας γνωρίσουμε τώρα, κάποια από τα γεφύρια – έργα Λαγκαδινών, μέσα από 17 απ’ αυτά, από τα τόσα που έχτισαν, αφού ο χρόνος και ο χώρος δεν μας επιτρέπει να τα αναφέρουμε όλα…»…

Εκδήλωση για τα πέτρινα γεφύρια του Ερύμανθου στο Λειβάρτζι.

   Πραγματοποιήθηκε στο Λειβάρτζι Καλαβρύτων, από το "Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου" (ΑΓΠ), την Τρίτη 8 Αυγούστου του 2017, στον ξενώνα «Γρέκι», με ευθύνη του «Συλλόγου Λειβαρτζινών Αθήνας» και του «Κέντρου Λαογραφίας και Λειβαρτζινής Παράδοσης» εκδήλωση αφιερωμένη στα «Πέτρινα γεφύρια του Ερύμανθου».

Από την εκδήλωση-παρουσίαση στο Λειβάρτζι (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου).

   Ταυτόχρονα με την ομιλία προβλήθηκαν videos και φωτογραφίες των γεφυριών του Ερύμανθου και της περιοχής.

«…Ερύμανθος!!!

Βουερός, ορμητικός και άγριος.

Ερύμανθος ή Ντοάνα.

Κυλάει από βορά προς νότο, καθορίζοντας Αρκαδία και Ηλεία.

Απόλυτα δεμένος, λόγω ύδρευσης και άρδευσης, με τη ζωή και τη δράση μισής εκατοντάδας χωριών και οικισμών από την παλιά ακόμη εποχή και τραγουδισμένος λόγω της απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς, γοητείας, πανίδας και χλωρίδας των παραποτάμιων περιοχών του.

Τόπος θεών, ημίθεων, νυμφών και ανθρώπων.

Εδώ λουζόταν και κυνηγούσε η Άρτεμις, λατρευόταν η Αφροδίτη, τραγουδούσαν μαγεύοντας οι νύμφες και εδώ έζησαν ο Ηρακλής και ο ίδιος ο Ερύμανθος (Λατρευόταν σαν θεός από τους κατοίκους της Ψωφίδας).

Υμνήθηκε από τον Πολύβιο, τον Παυσανία και άλλους, γράφτηκαν πολλά από Έλληνες και ξένους περιηγητές, αποτυπώθηκε από σπουδαίους φωτογράφους, ενώ σπουδαίοι πολιτισμοί έχουν ακμάσει στην ευρύτερη περιοχή. Ψωφίδα και Θέλπουσα, είναι μερικοί απ’ αυτούς που σημάδεψαν την Ελληνική ιστορία.

Το άγριο και συνάμα όμορφο τοπίο καθόλου δεν εμπόδισε την ανθρώπινη επικοινωνία.

Αντίθετα, ένα θαυμαστό πλέγμα οδικού δικτύου, λειτουργικό και συγχρόνως αισθητικό, έφτασε σε υψηλότατα επίπεδα ανάπτυξης, διατηρημένο σε σχετικά καλή κατάσταση μέχρι τις μέρες μας.

Βασικά συστατικά αυτού, ήταν τα πέτρινα γεφύρια, ιερή παρακαταθήκη για μας, στα μονοπάτια και τους δρόμους, που πάνω τους πάτησε και αναπτύχθηκε η ζωή του ανθρώπου.

Τα μονοπάτια αυτά συμπληρώθηκαν με χάνια, στολίστηκαν με πέτρινες βρύσες και συντροφεύτηκαν από μύλους και νεροτριβές.

Στον Αροάνοιο, στο Νουσαίτικο ποτάμι, στον Σειραίο ή Βερτσιώτικο, στο Διβριώτικο ποτάμι ή ρέμα Κλομποκής, στο Μοστενιτσάνικο και στα άλλα ρέματα που χύνονται στον Ερύμανθο, βρίσκεις όλα τα παραπάνω θαυμαστά δείγματα, φτιαγμένα με μεράκι, φαντασία και περίσσια μαστοριά από τους γνωστούς λαϊκούς μαστόρους της εποχής και του τόπου, με κύριο εκφραστή τους φημισμένους Λαγκαδιμούς μαστόρους της πέτρας.

Φίλες και φίλοι,

22 γεφύρια στέκουν και γεφυρώνουν τον Ερύμανθο και τους παραποτάμους του. 7 ακόμα δεν υπάρχουν. Είναι γκρεμισμένα και μόνο ίχνη τους μπορούμε να διακρίνουμε και όχι σε όλα. 1 είναι χωμένο.

Η φύση, ο χρόνος και ο Ερύμανθος, είπαμε, είναι δύστροποι και αδυσώπητοι και δεν συγχωρούν λάθη ανθρώπινα και αδυναμίες…»....

Πολύτοξη γέφυρα στον Σελινούντα

  Βρισκόταν στην πεδιάδα της Αιγιαλείας κοντά στις εκβολές του ποταμού Σελινούντα. Την αναφέρει ο Pacifico ενώ φαίνεται ότι την είχε δει και ο Πουκεβίλ. Ίχνη της υπάρχουν στη θέση “Παλιοκαμάρες”.

  Ο Τσελεμπή (Eyliya Celebi 1611-1684, Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής) αναφέρει δύο γέφυρες με 9 καμάρες όπως και ο Hobhouse που λέει ότι “...μέσα από την πεδιάδα, από ένα μεγάλο άνοιγμα στους λόφους, κυλάει ένας ποταμός πλατύς αλλά όχι βαθύς, πάνω από τον οποίο υπάρχει ένα γεφύρι” (1)

  Μεταξύ των παραπάνω υπάρχει διαφωνία ως προς τον αριθμό των τόξων ακόμη και του αριθμού των γεφυριών. Φαίνεται όμως ότι η θέση δικαιολογεί την ύπαρξη μεγάλης γέφυρας με πολλές καμάρες. 

Ίχνη της γέφυρας στη θέση "Παλιοκαμάρες". (Φωτο: Ηλ. Κόνδης)

   Ως προς τον αριθμό των τόξων πιο πιστευτός μάλλον είναι ο Πουκεβίλ γιατί ο Τσελεμπή είχε την τάση να φουσκώνει τα πράγματα.

  Στην ιστορία της πόλης του Αιγίου αναφέρεται ότι το 1860 έγινε ένας καταστροφικός σεισμός που έπληξε την περιοχή και άλλαξε και την κοίτη του ποταμού Σελινούντα. Είναι πολύ πιθανόν να καταστράφηκε τότε η γέφυρα και τα ίχνη της να εξαφανίστηκαν σε μεταγενέστερο χρόνο.

  Υπάρχει σχετική φωτογραφία του 1979, παρ΄όλα αυτά, του Ήλ. Κόνδη σε βιβλίο για την αρχαία Ελίκη, που δείχνει υπολείμματα γέφυρας που πιθανόν να είναι η παραπάνω γέφυρα, στη θέση "Παλιοκαμάρες."

Σημειώσεις-Βιβλιογραφία

(1). Κ.Π..Δάρμος. Οι αρχαίοι ποταμοί της πελοποννήσου. Εκδόσεις ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ . Αθήνα 2007. Σελ. 74

Γεφύρι στο "Πετρωτό".

   Το συναντάμε στη θέση “Πετρωτό”, έξω από το Κακοτάρι στον κακοτράχαλο αγροτικό δρόμο προς Κρυόβρυση και συνδέει τους συνοικισμούς “Ντιναίϊκα” και “Ζοωδότι”.  

Το γεφύρι στη θέση "Πετρωτό". (Φωτο: ΑΓΠ).

   Είναι χτισμένο σ' ένα παρακλάδι του Πηνειού, που οι πηγές του βρίσκονται στο πιο ψηλό χωριό της Ηλείας την Κρυόβρυση, κάτω από το κάστρο της Οχιάς.
Πρόκειται για ένα μονότοξο, οξυκόρυφο γεφύρι, που το δεξί του βάθρο από κατάντι πατάει σε βράχο, με καλντεριμωτή-ανηφορική επιφάνεια διάβασης, με μια σειρά  θολίτες, χωρίς στηθαία και λέγεται ότι χτίστηκε και αυτό από τον οπλαρχηγό του Ωλωνού του '21, Γιαννιά, πιθανότατα από τους σπουδαίους λαγκαδινούς μαστόρους, όπως και το Κακοταραίϊκο γεφύρι.

  Ο Γιώργος Γιαννιάς (Γιαννόπουλος) ή Ντελής ή Δελής (τρελός) Γιώργης (...-13/06/1821), ήταν γιος του Κων/νου Γιαννιά από την Προστοβίτσα Τριταίας, που το 1807 πιάστηκε και κρεμάστηκε στην Πάτρα έπειτα από προδοσία του κουμπάρου του, όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι:

“ Κουμπάροι φάγαν' το Γιαννιά,

Κουμπάροι και τον Ζαχαριά”

   Οι διαστάσεις του είναι:

 Άνοιγμα καμάρας:           7,20 μ

Ύψος:                              4 μ

Πλάτος:                           2,55 μ

Μήκος:                           15,40 μ

Πλάτος καμαρολιθιού:   0,50 μ

Το "Πετρωτό" από κατάντη. Φωτο: ΑΓΠ)

   Στα μεγάλα κατεβάσματα του Πηνειού το γεφύρι σχεδόν σκεπάζεται, αλλά αντέχει λόγω της γερής κατασκευής του, αν και δέχεται μεγάλες πιέσεις από τόνους νερού.

Είναι πανέμορφο και τελευταία έχει επισκευασθεί και βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση.

  “Αυτό είναι ξέκαμπο” μας είπαν κάποιοι ντόπιοι τσοπάνηδες, στον κάμπο δηλαδή και μπορούμε να το φωτογραφίσουμε.

Δείτε το "Πετρωτό" στο παρακάτω video: 

Γέφυρα Ακράτας

   Γεφύρωνε τον ποταμό Κράθι, κοντά στο χάνι της Ακράτας, πολύτοξη και χτίστηκε επί τουρκοκρατίας γι' αυτό και ονομάζεται και "τούρκικη".

 O Kράθις έχει μήκος 40 χιλιόμετρα, πηγάζει από το Χελμό με κύριες πηγές τα ύδατα της Στυγός και το  Κρυονέρι στη Ζαρούχλα. Ρέοντας από νότο προς βορά εκβάλει στον κορινθιακό κόλπο. Το όνομα κατά το Στράβωνα προέρχεται από το “Κίρνασθαι” (αναμειγνύω, ενώνω), γιατί ο Κράθις έχει δύο κύρια ρέματα που ενώνονται στην πορεία. Στην πορεία του διέρχεται από τα Κλουκινοχώρια, ονομαστά μαστοροχώρια.

  Κοντά στη γέφυρα της Ακράτας στις 6 Ιανουαρίου 1823 συντρίφθηκαν τα υπολείμματα της στρατιάς του Δράμαλη τον Ιανουάριο του 1823, υπό τον υπαρχηγό και διάδοχό του Ντελή Αχμέτ πασά, που κινούνταν από Κόρινθο προς την Πάτρα προκειμένου να απεγκλωβιστούν από την στενή παρακολούθηση του Κολοκοτρώνη που τους είχε ζώσει από παντού. Έγινε αντιληπτός, όταν διάβαινε αργά τη γέφυρα, από τους οπλαρχηγούς των Καλαβρύτων και κατόπιν χτυπήθηκε και διαλύθηκε στις μάχες που έγιναν κοντά στη γέφυρα και στο χάνι της Ακράτας.

   Άγνωστο μας είναι πότε ακριβώς γκρεμίστηκε, πιθανώς από κάποια δυνατά κατεβάσματα του ποταμού, αλλά σίγουρα υπήρχε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα γιατί υπάρχει σχετική φωτογραφία του Μπουασονά (Boissonnas) καθώς και χαλκογραφία. 

Χαλκογραφία του γεφυριού.

   Από τις φωτογραφίες και τις χαλκογραφίες φαίνεται ότι είχε τουλάχιστον 7 καμάρες, στηθαία και προβόλους. Πραγματικά ήταν ένα σπουδαίο και όμορφο γεφύρι, απολύτως απαραίτητο για τους ντόπιους την εποχή εκείνη. Βρισκόταν ακριβώς στη θέση που τώρα υπάρχει, επί του Κράθι, η καινούργια τσιμεντένια γέφυρα του νέου εθνικού δρόμου Αθήνας-Πάτρας.

   Μετά το γεφύρι ο δρόμος γινόταν παραλιακός, δηλαδή πήγαινε γιαλό-γιαλό. Τα προιόντα μεταφερόντουσαν από την παραλία με καίκι, κυρίως δηλαδή η σταφίδα. Το παλιό τελωνείο της παραλίας Ακράτας υπάρχει ακόμα.

   Κάποιοι θεωρούν ότι πιθανότατα καταστράφηκε όταν έσπασε η λίμνη Τσιβλού την δεκαετία του 1920 και δεν υπάρχουν καθόλου ίχνη του. Τώρα εκεί γίνονται έργα για την καινούργια σιδηροδρομική γραμμή, οπότε και να υπήρχαν κάποια ίχνη θα έχουν καταστραφεί.

   Κατ' άλλους η θέση του ήταν λίγο πιο πάνω, έξω από την Ακράτα, στο δρόμο για Καλαμιά, όπου υπάρχει βάση γεφυριού προς την μεριά της Ακράτας. Πάνω σ' αυτήν είχε στερεωθεί τσιμεντένιο γεφύρι, το οποίο γκρεμίστηκε. Η κατασκευή, η όλη δομή του και η  φυσική θέση δεν αποκλείουν την άποψη το ιστορικό αυτό γεφύρι να ήταν σ' αυτή τη θέση. Η άποψη αυτή όμως δεν έχει και πολλές πιθανότητες να ισχύει. Το γεφύρι, για τους περισσότερους, υπήρχε στον καινούργιο δρόμο επί του Κράθι και ήταν πολύτοξο.

   Η χαλκογραφία του γεφυριού, απ΄ όπου μας είναι γνωστό, υπάρχει στο έργο του Διον. Κόκκινου, “Η Ελληνική Επανάσταση, εκδ. Ακαδημίας Αθηνών, τόμος 3 σελ. 261.

Most na Zepi. Bosnia – Γέφυρα Ζέπα στη Βοσνία

                Η ιστορία μιας γέφυρας που μεταφέρθηκε από την αρχική της θέση.

   Χτίστηκε το τελευταίο τέταρτο του 16^ου αιώνα για να γεφυρώσει τον ποταμό Zepa, επί ηγεμονίας του Mehmet Pasa Sokolovic και κατασκευαστής της είναι ο Mustafa Caus, μαθητής του σπουδαίου Mimar Sinan.

 Γέφυρα Ζέπα. Most na Zepi. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

γ

  Πρόκειται για οξυκόρυφο γεφύρι, μονότοξο, με μια σειρά θολίτες, στηθαία και τα ακρόβαθρά του να πατάνε σε πετρώδες έδαφος, στα πλαϊνά ενός βαράθρου, κοντά στο χωριό Ζέπα.

Το βάραθρο. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Είναι μια τυπική Οθωμανική κατασκευή, που βρίσκεται στη λεγόμενη Σερβική Δημοκρατία (άλλο ένα παράδοξο του εμφυλίου πολέμου στη Βοσνία).

   Η αρχική του θέση ήταν λίγο πιο κάτω αλλά το 1966 μέχρι το 1968, επί Τίτο, γκρεμίστηκε και ανακατασκευάστηκε με τα ίδια υλικά  στην τωρινή του θέση, ακριβώς στην παλιά του μορφή, λόγω της κατασκευής υδροηλεκτρικού σταθμού στην παλιά θέση. Έγινε δηλαδή κάτι αντίστοιχο με την γέφυρα Arslanagica στο Trebinje της Ερζεγοβίνης.

   Απέχει 500 μέτρα από το χωριό Ζέπα και αποτελεί εθνικό μνημείο της Βοσνίας.

 Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι: 

Κακοταραίϊκο γεφύρι

“ Κουμπάροι φάγαν' το Γιαννιά,

Κουμπάροι και τον Ζαχαριά”

    Λέγεται και γεφύρι “του Γιαννιά” και βρίσκεται κοντά στο χωριό Κακοτάρι (Βερβινή),  στο μέσον περίπου της απόστασης που το συνδέει με του Πανόπουλου μέσω του δρόμου “του μύλου”, όπου υπήρχε ο Κακοταραίϊκος μύλος (και ακόμη υπάρχει αλλά ερειπωμένος), ένα χιλιόμετρο περίπου πριν μπούμε στο Κακοτάρι.

Τωρινή κατάσταση. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

   Γεφυρώνει τον μήκους 70 περίπου χιλιομέτρων Πηνειό, επί του οποίου υπάρχουν ίχνη 12 μύλων που λειτουργούσαν επί τουρκοκρατίας και οι κύριες πηγές του οποίου βρίσκονται στο ψηλότερο χωριό της Ηλείας, την Κρυόβρυση, σε υψόμετρο 1200 μέτρων.

   Η παράδοση λέει ότι χτίστηκε περίπου το 1800 με λεφτά του τοπικού ήρωα του Ωλωνού Γιώργου Γιαννιά, που έδρασε πριν το '21, σε εκπλήρωση τάματος προς την Παναγία των Νοτενών.

Παλιά κατάσταση. (Πηγή: Ελένη Ψυχογιού)

Το μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου των Νοτενών βρίσκεται στο χωριό Σκιαδάς του τ. Δήμου Τριταίας, στο όρος Ερύμανθος (Ωλωνός) και ειδικά στην νότια προέκτασή του, το Σκιαδοβούνι ή Κακοταραίϊκο, που γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.

   Ο Γιώργος Γιαννιάς (Γιαννόπουλος) ή Ντελής ή Δελής (τρελός) Γιώργης (...-13/06/1821), ήταν γιος του Κων/νου Γιαννιά από την Προστοβίτσα Τριταίας, που το 1807 πιάστηκε και κρεμάστηκε στην Πάτρα έπειτα από προδοσία του κουμπάρου του,όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι:

“ Κουμπάροι φάγαν' το Γιαννιά,

Κουμπάροι και τον Ζαχαριά”

   Είναι μονότοξο και το τελευταίο διάστημα έχει ενισχυθεί με τσιμέντο και σίδερα για την διαπλάτυνση του δρόμου, εντελώς όμως ακαλαίσθητα.

Κακοταραίϊκος μύλος. (Φωτο: ΑΓΠ)

  Το πλάτος του ήταν τέτοιο από την κατασκευή του ώστε περνούσε, μέχρι πρόσφατα, λεωφορείο.

   Κατά τους ντόπιους πρέπει να χτίστηκε από τους σπουδαίους λαγκαδινούς μαστόρους, με μια σειρά θολίτες και το τόξο του είναι καταβιβασμένο.

   Τελευταία έχουν γίνει έργα από τη ΔΕΗ, που αλλοίωσαν την αρχική του φυσιογνωμία (μικρό φράγμα).

Δείτε το video για το Κακοταραίϊκο γεφύρι: