Καλωσόρισμα ΑΓΠ

....της Πέτρας και του Νερού

Πέτρα και νερό!
Δύο υλικά, που συναντά κανείς σε αφθονία στην Ελληνική γη.
Πέτρα και νερό!
Δύο στοιχεία, που καθημερινά συναντάμε στη ζωή μας.
Πέτρα και νερό!
Με τη δική του μεταφορική σημασία το καθένα.
Πέτρα και νερό!
Σταυραδέρφια της Μάνας φύσης.

διαδρομές.... 
Η  πέτρα που φανερώνει τις δυσκολίες που περνάμε, μαρτυρά το χρόνο και τις αναμνήσεις, την ανάγκη, την ιστορία.
Το νερό που οδηγεί στη λύτρωση, που δείχνει δρόμους και χαράζει πορεία.
Το ένα συμπληρώνει το άλλο.
Το ένα αποζητά τη βοήθεια του άλλου.
Το ένα σφιχταγκαλιάζει το άλλο.

της φύσης τα καμώματα....
Πολλές φορές "κονταροχτυπιούνται" μεταξύ τους. Μα πάντα νικητής βγαίνει το νερό!
Έτσι, το νερό τρέχει και σμιλεύει την πέτρα φτιάχνοντας κάποτε-κάποτε απαράμιλλα έργα τέχνης.
Στο πέρασμά του από την πέτρα, "γεννά" σπήλαια, φαράγγια, καταβόθρες, βάραθρα, γεφύρια, περίτεχνα σχέδια.

δημιουργήματα....
Κάποιες φορές, είναι ο άνθρωπος, που χρησιμοποίησε την πέτρα για να δαμάσει το νερό.
Και το κατόρθωσε.
Έστησε πέτρινα γεφύρια, ακονίζοντας με τη σειρά του την πέτρα, για να διαβεί το ορμητικό ρέμα.
Γεφύρια, που ακουμπάνε πάνω σε πολλά πόδια.
Δύο, τρία, τέσσερα ή και περισσότερα, για να δρασκελίσει το νερό ενώνοντας τους τόπους.
Και τους ανθρώπους. Και τον κόσμο.
Έτσι, ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε όλες τις δυνατότητες, που η φύση παρέχει απλόχερα.
Απλόχερα και εμείς εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας σ' αυτούς τους δουλευτάδες, που φτιάξανε γεφύρια με αντοχή και ομορφιά. Σμίξανε χωριά και τάφεραν σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο.

μνήμες....αναφορές....βιώματα.... 
 Στη διαδρομή του χρόνου, μέσα από απάνθρωπες και βέβηλες συμπεριφορές αλλά και φυσικές καταστροφές, έφτασαν στις μέρες μας όπως έφτασαν!
 Τα θαυμαστά αυτά έργα της λαϊκής μας γεφυροποιίας πρέπει να παραδοθούν αλώβητα και με σεβασμό, στη μνήμη και τον θαυμασμό των επόμενων γενιών.

Καλώς ήλθατε στους δρόμους του νερού και της πέτρας
Καλώς ήλθατε στον θαυμαστό κόσμο των πετρογέφυρων
Καλώς ήλθατε στο Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Θοδωρής Χαμάκος / Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (Α.Γ.Π.)
Αγίου Δημητρίου 29
18547 Νέο Φάληρο                                         
Πειραιάς
Τηλ.        210 4829520                                    
Κιν.        693 7433866                                      
Email: thodorischamakos@gmail.com
           theodoros.hamakos@unitedworldwrestling.org
Youtube: www.youtube.com/agpelop       
Blog:  www.agpelop.blogspot.gr                                   
Facebook: www.facebook.com/thodorischamakos                                  

Skopje aqueduct. Υδραγωγείο στα Σκόπια

Είναι ένα από τα τρία υδραγωγεία που βρισκόταν στο έδαφος της  πρώην Γιουγκοσλαβίας και απέχει 3 χιλιόμετρα από την πόλη των Σκοπίων.

Η ακριβής περίοδος της κατασκευής του μας είναι άγνωστη, αν και από πολλούς θεωρείται ότι είναι Ρωμαϊκή ή Βυζαντινή κατασκευή. Σαν πιθανότερη περίοδος κατασκευής του όμως πιστεύεται ότι είναι ο 16^ος αιώνας, άρα είναι κτίσμα πιθανώς Οθωμανικής περιόδου.

Στο υδραγωγείο των Σκοπίων. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

 Μετέφερε νερό από την πηγή Τσρνα Γκόρα, που βρίσκεται 10 χιλιόμετρα βορειοδυτικά, στο φρούριο της πόλης διασχίζοντας μια υψομετρική διαφορά 300 μέτρων, μέσω της κοιλάδας Σέραβα.

Επί Οθωμανικής περιόδου τροφοδοτούσε ε νερό τα χαμάμ του παλιού παζαριού των Σκοπίων.

Σε καρτ ποστάλ της Οθωμανικής περιόδου. (Από το διαδίκτυο)

Σήμερα από τη φθορά, τη διάβρωση και τη μη ικανοποιητική συντήρηση έχουν απομείνει 50 ενιαίες καμάρες, με ανοιχτή στροφή, χτισμένες με πλατείς πλίνθους και κονίαμα.

Κάποιοι πιστεύουν ότι στην αρχική του μορφή είχε 200 καμάρες.

Ο ντόπιος, από τα Σκόπια Nusret Latifi μας λέει για το υδραγωγείο των Σκοπίων:

"Βρισκόμαστε στο υδραγωγείο των Σκοπίων, δύο χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης. Έχει μήκος 386 μέτρα και το πιθανότερο είναι να χτίστηκε κατά το τέλος της περιόδου του Ιουστινιανού 547-565. Δεν είναι όμως καθαρό ακριβώς πότε χτίστηκε. Υπάρχουν τρεις θεψρίες γι' αυτό. Κατά την πρώτη χτίστηκε την Ρωμαϊκή περίοδο, τον 1ο αιώνα. Η άλλη ότι χτίστηκε κατά την Βυζαντινή περίοδο και η τρίτη κατά την Οθωμανική περίοδο. Χρησιμοποιήθηκε μέχρι τον 18ο αιώνα και έχει 55 τόξα". (1)

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

(1). Πολύτιμος συνεργάτης στην καταγραφή των γεφυριών στη Βαλκανική αυτή χώρα ήταν και είναι ο φίλος, ντόπιος από τα Σκόπια, Nusret Latifi. Τον ευχαριστώ.

Δείτε το παρακάτω video για το υδραγωγείο στα Σκόπια: 

Τρανό γεφύρι στο Λευκοχώρι (Ρεκούνι).

   Το συναντάμε στο ρέμα Κουτσομύλι, που έρχεται από το Βυζίκι και το Περδικονέρι και χύνεται στον Τουθόα (Τροχός). Το λένε έτσι επειδή δεν έχει νερό όλο το χρόνο, με αποτέλεσμα οι νερόμυλοι να δουλεύουν “κουτσά”, τον μισό χρόνο δηλαδή.

Το Τρανό γεφύρι. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

 Πρόκειται για ένα πανέμορφο σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία μονότοξο, ημικυκλικό γεφύρι, με μια σειρά θολίτες σε μια στροφή ένα χιλιόμετρο περίπου πριν το Λευκοχώρι (Ρεκούνι), που αποτελεί κομμάτι του δημοσίου δρόμου Πύργου-Τρίπολης και στο οποίο έχει γίνει τσιμεντένια επέκταση του πλάτους του σε σχέση με την αρχική κατασκευή, όπως όλα τα γεφύρια του συγκεκριμένου δρόμου, για να εξυπηρετήσει τις αυξανόμενες συγκοινωνιακές ανάγκες σε σχέση με τις αρχικές. Στην αρχική του πέτρινη μορφή ένωνε κυρίως το Φούσκαρη με το Λευκοχώρι και τα Λαγκάδια αλλά εξυπηρετούσε και άλλες αγροτικές, ποιμενικές και κοινωνικές ανάγκες και επαφές.

Η επέκταση. (Φώτο: ΑΓΠ)

Στην διαπλάτυνση δούλεψαν και οι αδελφοί Νικήτα από τα Λαγκάδια, που έχτισαν και το καινούργιο γεφύρι, το τσιμεντένιο, στον Άγιο Κωνσταντίνο όταν το γεφύρι της Σγούρνας στην περιοχή αυτή είχε γκρεμιστεί. Σε κάποιο σημείο της καμάρας υπάρχουν και τα αρχικά Χ.Ι.Ν. (Χρήστος Ιωάννου Νικήτας).

 Οι διαστάσεις του είναι:
Άνοιγμα καμάρας: 12 μ.
Ύψος: 15 μ.
Πλάτος: 6 μ.
Πλάτος θολίτη: 0,45 μ.

   Οι ντόπιοι λένε ότι το 1943 οι αντάρτες δοκίμασαν να το γκρεμίσουν για να εμποδίζουν τους Γερμανούς στις μετακινήσεις τους, αλλά δεν έπεσε ποτέ. Τόσο καλά ήταν κλειδωμένο. Το ίδιο προσπάθησαν και με ένα σπουδαίο άλλο γεφύρι, στο Κοτόμυαλο, λίγο έξω από τα Λαγκάδια προς Βυτίνα. Μάλιστα, στο Τρανό γεφύρι είχαν μαζέψει κόσμο και προσπάθησαν να το ρίξουν με τα λοστάρια. Δεν τα κατάφεραν όμως, ευτυχώς.

Η αρχική του μορφή. (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

   Ένας παλιός μάστορας από το διπλανό χωριό Φούσκαρη, ο Μπάρμπα-Νικήτας, μας λέει για το Τρανό γεφύρι ότι «δουλεύαμε στο γεφύρι αυτό (την επέκταση) εγώ, ο Γρηγόρης ο Ντάβος από το Ρεκούνι, ο Παναγιώτης ο Παπακωνσταντίνου από το Σταυροδρόμι και 2-3 άλλοι μαστόροι. Το χτίσαμε, αν θυμάμαι καλά, γύρω στα 55-56. Προσπάθησαν να το ρίξουν, να το κόψουνε οι αντάρτες στα 1943 για να μην περνάνε οι Γερμανικές φάλαγγες. Ανοίξανε τρύπα, τη γεμίσανε με δυναμίτες, ανάψανε αλλά δεν το ρίξανε. Το πέτρινο κομμάτι του γεφυριού είναι πολύ παλιό. Το Κουτσομύλι, είναι ξεροπόταμος, μόνο το χειμώνα έχει νερό.  Έχω δουλέψει Κορινθία, Αργολίδα, Αχαία, παντού, όπου βρίσκαμε δουλειά. Φαρδύναμε και το πέτρινο γεφύρι κάτω από τη Δημητσάνα, στο δρόμο για τη Ζάτουνα». (1)

Ένας άλλος επίσης παλιός μάστορας, από το Φούσκαρη και αυτός μας είπε ότι «...τούχανε βάλλει φουρνέλα (οι αντάρτες) και το γεφύρι κλώτσαγε, πέταγε το δυναμίτη έξω, δεν εισχωρούσε μέσα. Πήραν χωριάτες να πάνε να το γκρεμίσουνε. Τίποτα. Το κουρασάνι ήτανε ένα σώμα». (2)

Από κατάντη. (Φώτο: ΑΓΠ)

   Μια σπουδαία μαρτυρία μας κάνει γνωστό ότι «Καλουπατζήδες ήταν τα αδέλφια Στέφανος και Χρήστος Νικήτας του Ιωάννη από τα Λαγκάδια. Εργολάβος ο Τριπολιτσιώτης  Γαργαρόπουλος. Το φάρδεμα έγινε το 1960-61. Δωδεκαετής τότε συντρόφευα τον αδελφό μου Βαγγέλη που ήταν νυχτοφύλακας στα μηχανήματα του εργολάβου. Κάτω από την καμάρα είναι γραμμένα τα ονόματα των πρωτομαστόρων. Το θέμα είναι ότι το γεφύρι κινδυνεύει να ξεθεμελιωθεί. Είχα ενημερώσει τους αρμοδίους αλλά τίποτα. Ως την Ευρωβουλή είχαμε φτάσει για ειδική χρηματοδότηση. Δυστυχώς τίποτα. Κινδυνεύουν και τα δέκα πέτρινα γεφύρια της Τοπικής Κοινότητας Λευκοχωρίου». (3)

  Όπως και όλα τα γεφύρια του δρόμου Πύργου-Τρίπολης, κομμάτι του οποίου αποτελεί, πρέπει να είναι και αυτό χτισμένο στις αρχές της δεκαετίας του 1950 από Λαγκαδινούς μαστόρους.

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

1.     Μαρτυρία στον γράφοντα στις 15/04/2020 του 95χρονου παλιού μάστορα Νικήτα Χουντή, από του Φούσκαρη

2.     Μαρτυρία στον γράφοντα στις 15/04/2020 του παλιού μάστορα Ρήγα Χουντή, επίσης από του Φούσκαρη.

3.     Μαρτυρία στον γράφοντα στις 15/04/2020 του Παναγή Παπακωνσταντίνου, προέδρου της Ένωσης Λευκοχωριτών.
Δείτε το παρακάτω video για το Τρανό γεφύρι: 

Γεφύρι στου Μουρτούκη

   Βρίσκεται στην περιοχή Μουρτούκη, στην έξοδο της Δίβρης για Τριπόταμα-Τρίπολη και δεξιά, λόγω της ύπαρξης εκεί χωραφιών κάποιου Μουρτούκη.

Το γεφύρι στου Μουρτούκη (Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

Πρόκειται για ένα μονότοξο, ημικυκλικό γεφύρι, που γεφυρώνει τις όχθες του ποταμιού της Τρίσκας, με εμφανές κλειδί, ίχνη στηθαίων, ελαφρώς καλντεριμωτή  επιφάνεια διάβασης, μια σειρά θολίτες και μικρή καμάρα αριστερά από κατάντη, όπως όλα τα γεφύρια επί του ρέματος αυτού για το μυλαύλακο.

Το εμφανές κλειδί. (Φώτο: ΑΓΠ)

Πιθανότατα χτίστηκε το 1870, ίσως και παλιότερα.

Βρίσκεται μεταξύ των γεφυριών Μεγάλο Πετραλαίϊκο και Βορδολιός, στο ύψος της βρύσης Χρήστου Κοσμόπουλου.  Λίγο πιο πάνω και στο διπλανό ρέμα της Τρίσκας, υπήρχε ένα ακόμη μεγαλύτερο γεφύρι, το λεγόμενο γεφύρι της Τρίσκας, που παρασύρθηκε το 1991 μετά από ένα δυνατό κατέβασμα του ποταμού.

Όπως μας λέει ο Χρήστος Αλμπάνης, πρώτος εξάδελφος του Άγγελου Αλμπάνη ¨από το γεφύρι αυτό περνούσε ο κεντρικός δρόμος που χρησιμοποιούσαν οι Περαμαχαλίτες για να πηγαίνουν στα χωράφια τους και μαζί με το γεφυράκι της βέργας (πρόκειται για ένα μικρό ξύλινο γεφύρι που ήταν λίγο πιο πάνω απ' αυτό του Βορδολιού), ήταν τα μόνα περάσματα κατά τους χειμερινούς μήνες, του ρέματος του Βορδολιού.  Χρησιμοποιήθηκε ευρέως και μετά τη διάνοιξη του αμαξιτού δρόμου, γιατί από εκεί περνούσαν τα αλέσματα όσο λειτουργούσε ο νερόμυλος του Μίμη του Κασκαβέλη (Κουτσόπουλου)¨.

Ο ντόπιος γιατρός Σωτ. Σωτηρόπουλος. (Φώτο: ΑΓΠ)

Οι διαστάσεις του είναι: Άνοιγμα τόξου: 5,40 μ.

 Ύψος:                5,15 μ. 

  Πλάτος:               3,20 μ.

Μήκος:             12,5 μ.

 Πλάτος θολιτών: 0,45 μ.

                      

  Ο ντόπιος γιατρός και φίλος Σωτήρης Σωτηρόπουλος, μας λέει για το γεφύρι στου Μουρτούκη:

“Το γεφύρι αυτό λέγεται το γεφύρι του Μουρτούκη, επειδή δίπλα του εδώ υπήρχε το κτήμα κάποιου με το όνομα Μουρτούκης. Είναι στο ρου του κλάδου του ποταμού Βορδολιός και πρέπει να έχει χτιστεί σίγουρα πριν το 1870, μπορεί και παλιότερα και ήτανε το πρώτο γεφύρι που ένωνε τη Δίβρη με τον απέναντι δρόμο, που πήγαινε στη Γορτυνία και τα Καλαβρυτοχώρια. Υπήρχε πιο πάνω ένα πολύ μεγαλύτερο γεφύρι, (στο διπλανό ρέμα της Τρίσκας) το οποίο έγινε μαζί με τα άλλα μετά το 1920 όταν έγινε ο αμαξιτός δρόμος από τη Δίβρη προς τα Καλάβρυτα. Το γεφύρι αυτό δυστυχώς το 1991, πριν από 27 χρόνια, ήλθε μια νεροποντή γιατί έχει πάρα πολύ νερό το ποτάμι αυτό και το πήρε όλο το γεφύρι και δυστυχώς μαζί με ένα τροχόσπιτο που ήταν επάνω. Εδώ παραλίγο να έχουμε ένα δράμα, διότι την ώρα αυτή που κατέβασε το ποτάμι έκαναν γενέθλια, εορτή γενεθλίων κάποια παιδιά. Ευτυχώς όμως δεν έγινε τίποτα. Και όλο αυτό έγινε και πρέπει να το πούμε, διότι το καινούργιο γεφύρι αντί να έχει άνοιγμα και ύψος πέντε μέτρα, το κάνανε ενάμισι μέτρο ύψος και ενάμισι μέτρο φάρδος, με τις νέες τεχνικέ που κάνουν οι σημερινοί μηχανικοί. Εμείς διαμαρτυρηθήκαμε, αλλά δυστυχώς εκεί μένουμε πάντα. Πρέπει να τόχτισαν οι ίδιοι, πρέπει να είναι λαγκαδινοί μαστόροι, διότι όλο το δρόμο μετά από τη Δίβρη και επάνω, το δρόμο που εγκαινιάστηκε το 1926, πρέπει να ήταν λαγκαδινοί μαστόροι.”

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι:

 

Γέφυρα Ιλισού.

Λέγεται και γεφύρι του Όθωνα και χτίστηκε επί δημαρχίας στην Αθήνα του Ι. Κόνιαρη (1801-1872) κατά το διάστημα 1851-1854, κατά την βαυαρική περίοδο για να διευκολύνει την διακίνηση των πολιτών.

Γεφυρώνει με τις τρεις ημικυκλικές καμάρες του τον Ιλισό στη συμβολή των οδών Αθανασίου Διάκου και Αρδηττού, πολύ κοντά στο κέντρο της Αθήνας και σώζεται μέχρι σήμερα.

Το γεφύρι το 1918.(Φώτο από το διαδίκτυο)

Από το γεφύρι -χτισμένο με σχολαστική πελεκημένη πέτρα, την επίπεδη επιφάνεια διάβασης και τη μια σειρά θολίτες- περνάει η υπόγεια κοίτη του σημερινού ποταμού που μέσω της Καλλιθέας χύνεται στο Φάληρο.

Στο μεσαίο τόξο διακρίνεται με δυσκολία η επιγραφή:

ΕΠΙ ΟΘΩΝΟΣ Α’

 ΔΗΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΝΙΑΡΗ Ο ΔΗΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΤΗΝ ΓΕΦΥΡΑΝ ΕΔΕΙΜΑΤΟ

Κατά την υπογειοποίηση του Ιλισού (ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και τελείωσε αρχές 1960) καλύφτηκε με τσιμέντο και μόνο από τη νότια πλευρά του μπορείς να διακρίνεις τα τόξα.

Το βλέπουμε να αναφέρεται κατά την εμφύλια διένεξη, τα λεγόμενα «Ιουνιακά» το 1863, όταν ο γιος του μπουρλοτιέρη Κανάρη, Αριστείδης, σκοτώθηκε από Ελληνικό βόλι. Όπως λέγεται «Μα ο εμφύλιος σπαραγμός, που είναι ο χειρότερος απ’ όλους, δε σεβάστηκε μήτε τον πόνο της μάνας, μήτε του πατέρα, μήτε της νέας γυναίκας του. Την ώρα που ξεκίναγε το ξόδι ένα βόλι παραλίγο να χτυπήσει τη χήρα του σκοτωμένου. Και όταν πια τον θάψανε στο Α’ νεκροταφείο, οι πεδινοί στήσανε καρτέρι στο γεφύρι του Ιλισού, για να ξεκάνουν τον Κανάρη κι όλο το σόι του. Εις τοιαύτην αγριότητα είχον εξαυθή τα πάθη κατά το τριήμερον του εμφυλίου πολέμου». (1)

Πρόσφατη φωτογραφία από το διαδίκτυο.

Και ακόμη στις 2/9/1877 όταν πέθανε ο μπουρλοτιέρης Κων. Κανάρης, κατά την πομπή της κηδείας του πυρπολητή «...πέρασαν το γεφύρι του Ιλισού κι αργά ανέβηκαν την οδό Αναπαύσεως. Ο ήλιος βασίλευε. Δρασκέλισαν τη σιδερένια πόρτα του νεκροταφείου κ’ η πομπή στάθηκε στο εκκλησάκι του Αγίου Λαζάρου. Αντικρύ σ’ αυτό, εκεί που πριν από μερικά χρόνια είχανε θάψει τον αδικοσκοτωμένο γιο του Αριστείδη. Περίμενε ανοιχτός ο νιόσκαφτος τάφος». (2)

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

1.       1. Δημ. Φωτιάδη. ΚΑΝΑΡΗΣ, Σελ. 479 ΔΩΡΙΚΟΣ Αθήνα 1978.

2.       2..  Ομοίως, σελ. 511.

Παλιό γεφύρι Σγούρνας ή Γούρνας στα Λαγκάδια

Η ανάδειξη ενός σπουδαίου γεφυριού.

 "Το παλιό γεφύρι της Σγούρνας είναι συνδεδεμένο με την πρώτη λαμπαδηδρομία της ολυμπιακής φλόγας, που η αφή της οποίας έγινε στις 20 Ιουλίου του 1936 στον χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας. Πρώτη πρωθιέρεια τότε ήταν η Κούλα Πράτσικα, πρώτος λαμπαδηδρόμος ο ντόπιος από τα Ολύμπια Κωνσταντίνος Κονδύλης και παρών ήταν ο μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος –μια σπουδαία φυσιογνωμία της εκκλησίας με πλούσια δράση αργότερα κατά την περίοδο της κατοχής και της αντίστασης- και 20.000 κόσμου. Όλη η εκδήλωση καθώς και η πορεία της ολυμπιακής φλόγας κινηματογραφήθηκε από τη Γερμανίδα σκηνοθέτη Λένι Ρίφενσταλ στα πλαίσια της ταινίας «Ολύμπια», με τις πιο προηγμένες μηχανές λήψεις της τότε γερμανικής τεχνολογίας".

Απέναντι από τα Λαγκάδια, σε απόσταση 1,5-2 χιλιομέτρων από την ονομαστή κωμόπολη της Γορτυνίας, στο δρόμο προς Βυτίνα και Τρίπολη στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος, στα τέλη του 19^ου αιώνα, πιθανότατα την περίοδο Δεληγιάννη κατά την οποία χτίστηκε και το γεφύρι στη θέση Κοτόμυαλο –ένα άλλο σπουδαίο γεφύρι στον ίδιο δρόμο αλλά πιο κοντά στα Λαγκάδια- οι φημισμένοι Λαγκαδινοί μαστόροι χτίσανε ένα σημαντικό, εντυπωσιακό και πανέμορφο γεφύρι, τα δυο βάθρα του οποίου μπορεί τώρα να διακρίνει εμφανέστατα και να θαυμάσει ο καθένας.

   Τα βάθρα αυτά του γεφυριού τα συναντάμε ακριβώς δίπλα στην τωρινή καινούργια γέφυρα με το τσιμεντένιο τόξο και τα πέτρινα βάθρα του, στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος. Λέγεται και γεφύρι «Ανάληψης», λόγω της ύπαρξης εκεί κοντά ενός ομώνυμου ναίσκου. 

Η Μεγάλη γέφυρα (Το καινούργιο γεφύρι). 

   Τη νέα αυτή γέφυρα, Μεγάλη γέφυρα τη λένε οι ντόπιοι, έχτισαν οι Λαγκαδινοί Χρήστος και Κανέλλος Νικήτας του Ιωάννη με τα άλλα δυο αδέλφια τους Στέφανο και Νικήτα. (1)

Στη φωτογραφία με το καλούπιασμα του καινούργιου γεφυριού διακρίνονται οι Χρήστος Νικήτας δεξιά και ο Κανέλλος αριστερά.

Τα Λαγκάδια από το Μεγάλο (καινούργιο) γεφύρι.
Κάτω δεξιά διακρίνεται το βάθρο του παλιού της Σγούρνας.
 

   Στο χτίσιμο της καινούργιας γέφυρας δούλεψε και ο Ρήγας Χουντής από το Φούσκαρη, 16-17 χρονών τότε, σαν μαστορόπουλο. Μάλιστα σε κάποια στιγμή του «έφυγε το καρότσι του Ρήγα και χτύπησε τον Κανέλλο στο χέρι. Φοβήθηκε μην τον μαλώσει, αλλά ο Κανέλλος δεν είπε τίποτα. Το 1955 έγιναν όλα αυτά». (2)
 Το καινούργιο γεφύρι χτίστηκε στα πλαίσια του προγράμματος ανασυγκρότησης EDISON, που αφορούσε πολεμικές αποζημιώσεις από την Ιταλία προς την Ελλάδα για τις καταστροφές που προξενήθηκαν σε διάφορες περιοχές της χώρας από τον πόλεμο και την κατοχή. 

 Επιβλέπων ήταν κάποιος Αθανασόπουλος από τα Λαγκάδια. Κατά κάποιες μαρτυρίες ντόπιων άλλα έργα στο ίδιο πρόγραμμα των πολεμικών αποζημιώσεων στην περιοχή ήταν το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Λάδωνα, ο δρόμος προς Ολυμπία και κάποια άλλα μικρότερα.

   Το ανατολικό βάθρο του παλιού γεφυριού της Σγούρνας, του γκρεμισμένου προς τη μεριά της Καρκαλούς σχεδόν ακουμπάει στο καινούργιο γεφύρι ενώ το δυτικό εναπομείναν βάθρο προς τα Λαγκάδια απέχει 4-5 μέτρα από το καινούργιο.

Σγούρνας. Τα δύο βάθρα.

   Από τα εναπομείναντα βάθρα του φαίνεται ότι ήταν ένα σπουδαίας σημασίας για την περιοχή και εντυπωσιακό μονότοξο ημικυκλικό γεφύρι, με μεγάλο άνοιγμα καμάρας, μια σειρά θολίτες, επίπεδη επιφάνεια διάβασης και καλοφτιαγμένο από πελεκημένες πέτρες, στημένο με μεράκι από τους φημισμένους λαγκαδινούς μαστόρους της πέτρας.

   Το σημείο απ’ όπου έχει τραβηχτεί η ασπρόμαυρη φωτογραφία του παλιού γεφυριού της Σγούρνας υπάρχει (οι πέτρες που φαίνονται σε πρώτο πλάνο) και είναι ορατό όταν ανεβαίνεις από Λαγκάδια προς Τρίπολη. Οι ντόπιοι που ξέρουν, βλέπουν και αναγνωρίζουν απέναντι τα βράχια.

Σγούρνας. Ανατολικό βάθρο δίπλα στο καινούργιο γεφύρι.
 

   Δεν φαίνεται να στέκεται μια άποψη που λέει ότι ανατινάχτηκε από τους αντάρτες κατά τον εμφύλιο μαζί με αυτό στο Κοτόμυαλο, το οποίο λέγεται ότι επίσης επιχειρήθηκε να ανατιναχτεί χωρίς όμως επιτυχία, προξενώντας του μόνο κάποιες φθορές στους θολίτες κοντά στο κλειδί και που ήταν εμφανείς μέχρι πριν λίγους μήνες, όταν και στο όνομα της κακώς εννοούμενης προόδου και εξέλιξης κάποια φωτισμένα μυαλά αλλοίωσαν εντελώς την αρχική του μορφή, δένοντάς το με τσιμέντο και ντύνοντάς το με πέτρα για να λογαριάζεται κατ’ επίφαση για πέτρινο.

   Και αυτό γιατί υπάρχουν μαρτυρίες ντόπιων, όπως του πατέρα του ντόπιου Γιάννη Τζαφαρά που θυμάται ότι «την εποχή του εμφυλίου φύλαγε μέρα-νύχτα, μαζί με άλλους που δε ζουν, το γεφύρι για να μην το γκρεμίσουν οι αντάρτες». (3). Υπάρχουν επίσης και πολλές άλλες μαρτυρίες για τη φύλαξη του γεφυριού για το φόβο ανατίναξής του.

Σγούρνας. Δυτικό τόξο.

   Ενώ δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς χτίστηκε το παλιό γεφύρι της Σγούρνας, γνωρίζουμε ότι πιθανότατα γκρεμίστηκε παίρνοντας την σημερινή του μορφή, να σώζονται δηλαδή μόνο τα δυο βάθρα του, μεταξύ 1952 και 1955. Και αυτό γιατί απ' ότι φαίνεται αιτία της καταστροφής του ήταν το ανθρώπινο χέρι αφού πιστεύεται ότι οι εργαζόμενοι στη κατασκευή του καινούργιου γεφυριού αφαίρεσαν πέτρες από το παλιό -φαίνεται ήδη λεηλατημένο- για να τις τοποθετήσουν στο καινούργιο και έτσι αδυνάτισαν το παλιό, το οποίο λαβωμένο, εγκαταλελειμμένο και δεχόμενο την επίθεση της φύσης κατέρρευσε.

Την ίδια περίπου εποχή ο στρατός εγκατέστησε μεταλλική γέφυρα για την εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών της περιοχής, η οποία για κάποιο διάστημα, κατά μαρτυρίες των ντόπιων, λειτουργούσε παράλληλα με το παλιό γεφύρι της Σγούρνας και μέχρι την κατασκευή της καινούργιας γέφυρας.

   Προξενεί εντύπωση ότι οι γεροντότεροι ντόπιοι Λαγκαδινοί δεν θυμούνται όχι το πότε ακριβώς χτίστηκε –αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό- αλλά το πότε και κάτω από ποιες συνθήκες γκρεμίστηκε αφού είναι σίγουρο ότι η καταστροφή του επήλθε σχετικά πρόσφατα.

Από τη δύναμη του ρέματος είναι λίγο δύσκολο να προκλήθηκε η ζημιά γιατί η τοπογραφία δεν παραπέμπει σε μεγάλα κατεβάσματά του, ούτε επίσης από κεραυνό όπως σε κάποια άλλα γεφύρια (Λειβαρτζινή γέφυρα στα Τριπόταμα, κλπ). Ως εκ τούτου το πιθανότερο, όπως προαναφέρθηκε, είναι η καταστροφή να προήλθε από ανθρώπινο χέρι και ήλθε η επέλαση της φύσης κατόπιν και την ολοκλήρωσε.

Το σημείο του γεφυριού της Σγούρνας, με τα κόκκινα βέλη,  στον Άγιο Κωνσταντίνο. Από τον λόφο του Αϊ Λιά.

   Λίγο πιο κάτω από το γεφύρι υπάρχει μια πηγή-κεφαλάρι που βγάζει αρκετή ποσότητα νερού. Ίσως το γεφύρι να πήρε το όνομά του από τη γούρνα αυτή. Οι ντόπιοι λένε την περιοχή Σγούρνα.

   Το παλιό γεφύρι της Σγούρνας ή Γούρνας ήταν κομμάτι του παλιού δρόμου Λαγκαδίων-Βυτίνας-Τρίπολης με άλλη  χάραξη από το γεφύρι προς Καρκαλού. Στην παλιά αυτή χάραξη υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη και άλλα γεφύρια (περιοχή Μπούφη, κλπ), που πρέπει κάποιος να περπατήσει για να τα συναντήσει.  Ο τωρινός δρόμος μετά τη θέση «Χεσμένου» προς Λαγκάδια, στην κατηφόρα, είναι καινούργια χάραξη. Με τη χάραξη του νέου δρόμου εγκαταλείφτηκε το τμήμα αυτό του παλιού και αυτό είχε σαν φυσικό επακόλουθο κάποιοι επιτήδειοι να αφαιρέσουν (κλοπή λέγεται η πράξη αυτή) όποια καλή πελεκημένη πέτρα μπορούσαν να βγάλουν με πρόχειρα μέσα και κυρίως τις νύχτες. Έτσι πανέμορφες στο χέρι πελεκημένες πέτρες έκαναν φτερά.

Το παλιό γεφύρι Σγούρνας και η θέση του καινούργιου.

   Το παλιό γεφύρι της Σγούρνας είναι συνδεδεμένο με την πρώτη λαμπαδηδρομία της ολυμπιακής φλόγας, που η αφή της οποίας έγινε στις 20 Ιουλίου του 1936 στον χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας. Πρώτη πρωθιέρεια τότε ήταν η Κούλα Πράτσικα, πρώτος λαμπαδηδρόμος ο ντόπιος από τα Ολύμπια Κωνσταντίνος Κονδύλης και παρών ήταν ο μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος –μια σπουδαία φυσιογνωμία της εκκλησίας με πλούσια δράση αργότερα κατά την περίοδο της κατοχής και της αντίστασης- και 20.000 κόσμου. Όλη η εκδήλωση καθώς και η πορεία της ολυμπιακής φλόγας κινηματογραφήθηκε από τη Γερμανίδα σκηνοθέτη Λένι Ρίφενσταλ στα πλαίσια της ταινίας «Ολύμπια», με τις πιο προηγμένες μηχανές λήψεις της τότε γερμανικής τεχνολογίας.

Το καλούπι του καινούργιου γεφυριού και η μεταλλική κατασκευή για την εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών, δίπλα στο παλιό γεφύρι της Σγούρνας. Ψηλότερα απ' όλους δεξιά ο Χρήστος και αριστερά ο Κανέλλος Νικήτας.

    Η πορεία της φλόγας θα ακολουθήσει τη διαδρομή Ολυμπία-Τρίπολη-Αθήνα-Θεσσαλονίκη και μέσω της Βουλγαρίας, Γιουγκοσλαβίας, Ουγγαρίας, Αυστρίας και της τότε Τσεχοσλοβακίας θα διανύσει 3.069 χιλιόμετρα με αντίστοιχο αριθμό δρομέων και θα φτάσει τον Αύγουστο στο ολυμπιακό στάδιο του Βερολίνου για την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 1936.

Τα Λαγκάδια το 1936

   Η φωτογραφία του γεφυριού δείχνει τη διαδρομή από την Τρίπολη προς την Αρχαία Ολυμπία από την εντεταλμένη ομάδα των Γερμανών (δημοσιογράφοι, φωτογράφοι, κινηματογραφιστές, κλπ), που αποτελούνταν από τρία αυτοκίνητα (δύο νέα μοντέλα Olympia και ένα φορτηγάκι OPEL), που διέσχισαν τη χώρα από βορρά προς νότο κατά την άφιξή τους και από την Αρχαία Ολυμπία προς βορρά για να καλύψει δημοσιογραφικά και κινηματογραφικά τη μεταφορά της φλόγας προς το Βερολίνο, με χορηγό της όλης διαδικασίας την γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία OPEL.

Μάλιστα σε μια από τις φωτογραφίες της εποχής υπάρχει και η εξής μαρτυρία «there are from the trip towards the site of Ancient Olympia (ceremony for the Berlin Olympics took place this year) through the mountains of Arcadia. There are some other vehicles as well in these narrow roads and the village of Lagadia is also shown”. {Αυτά είναι από το ταξίδι προς το χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας –τελετή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου που πραγματοποιήθηκε φέτος- μέσα από τα βουνά της Αρκαδίας. Υπάρχουν και άλλα οχήματα σ’ αυτά τα στενά δρομάκια και φαίνεται επίσης το χωριό Λαγκάδια}.

Το γεφύρι της Σγούρνας

   Ένα μέλος της ομάδας αυτής, ο Carl T. Wiskott αργότερα έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Γνωρίζοντας την Ελλάδα με αυτοκίνητο» (Griechenland im Auto erlebt, Dr. Carl T. Wiskott, Verlag Bruckmann, Munchen 1936) με 83 φωτογραφίες από το ταξίδι αυτό των φωτογράφων Dr. Paul Wolff και Alfred Tritschler. (4). Η πορεία, με το μεγαλύτερο διάστημα να ακολουθεί χωματόδρομο και συναντώντας και άλλες δυσκολίες και προβλήματα ήταν με είσοδο και έξοδο από τη Βουλγαρία, Σιδηρόκαστρο, Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Βέροια, Κοζάνη, Λάρισα, Λαμία, Δελφοί, Θήβα, Αθήνα, Κόρινθο, Μυκήνες, Τρίπολη, Βυτίνα, Λαγκάδια, Ολυμπία.

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

1.       Οι φωτογραφίες του καλουπιού του νέου γεφυριού και οι πληροφορίες δόθηκαν από τον ντόπιο Κανέλλο Νικήτα, γιο σπουδαίου μάστορα και ανθρώπου.

2.       Μαρτυρία του γιου του Ρήγα Χουντή, Γιάννη, στον γράφοντα.

3.       Μαρτυρία του Γιάννη Τσαφαρά στον γράφοντα.

       4.  Οι παλιές φωτογραφίες είναι από το φωτογραφικό άλμπουμ του Carl T. Wiskott.
       5. Κάποιες φωτογραφίες της παραπάνω εργασίας δόθηκαν από τους ντόπιους Κανέλλο Νικήτα, Γιάννη  Τσαφαρά και Γιάννη Χουντή. Τους ευχαριστώ.

    Δείτε το παρακάτω video με τα ίχνη του παλιού γεφυριού της Σγούρνας: