Γεφύρι στη θέση “Δομοκός” ή Βιδιακίτικο γεφύρι.

                 Η ιστορία ενός σπουδαίου γεφυριού, οι πρωτομάστορες και το χτίσιμό του.

 

Βιδιάκι Γορτυνίας.

 

Λέγεται και Βιδιακίτικο λόγω της θέσης του κοντά στο χωριό Βιδιάκι Γορτυνίας, πού βρίσκεται δυτικά σε απόσταση τριών χιλιομέτρων και που είναι χτισμένο στη θέση της αρχαίας πόλης Στράτος.

Χτίστηκε το 1870 (κατ' άλλους το 1875) από ντόπιους, Λαγκαδινούς στην καταγωγή μαστόρους, τους αδελφούς Φώτη, Κώστα, Πάνο και Σπύρο Πουρνάρα από το Μοναστηράκι, που έχτισαν το “Παραλογγίτικο” επί του Ερύμανθου επίσης και το γεφύρι της “Δήμητρας” κοντά στο ομώνυμο χωριό - πρώην Δίβριτσα - της Γορτυνίας, επί του Λάδωνα. Μεταξύ των άλλων - προφανώς - κατασκευών τους είναι και το καμπαναριό της εκκλησίας “Κοίμηση της Θεοτόκου” στο Μοναστηράκι, όπως επίσης και η μέχρι ενός ύψους εκκλησία του “Αγίου Δημητρίου” στο Βιδιάκι.

Γεφύρι στη θέση "Δομοκός" ή Βιδιακίτικο γεφύρι. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

 Οι συγκεκριμένοι Πουρναραίοι, ήταν εγγόνια των ξακουστών μαστόρων Πάνου, Φώτη και Νίκου Πουρνάρα, που εκτός των άλλων, έχτισαν με μεγάλη μαστοριά και τον πύργο του Αλή Φαρμάκη, αδελφοποιτού του Κολοκοτρώνη, στο Μοναστηράκι στις αρχές του 1800 - κατ' άλλους 1806 - 1807. Λέγεται ότι είχαν χρησιμοποιήσει περίπου 50.000 αυγά στο μείγμα του υλικού της λάσπης, που χρησιμοποίησαν για το χτίσιμο του πύργου, ώστε να καταστεί “σιδερένιος” και να αντέξει. Η μέθοδος με τα αυγά και τη μαστίχα, ήταν των Λαγκαδινών μαστόρων, πετράδων και χτιστάδων. Επίσης ενδιάμεσα, στο διπλοτοίχι, τοποθετούσαν μαλλί προβάτων και γιδιών (το λεγόμενο κοζά) για να αντέξει στους κραδασμούς από κανονιοβολισμούς, αλλά και από τυχόν σεισμούς. Και απ' ότι λέγεται, πραγματικά ο πύργος άντεξε στους βομβαρδισμούς το 1808 από το στρατό του Βελή πασά, καθώς δέχθηκε 3.764 κανονιές μέσα σε 65 μέρες, που βάσταξε η πολιορκία.(1) Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι “κατά την 64ην ημέραν ηκούσθη ένας τρομακτικός θόρυβος και κρότος, ο πύργος εσείετο συνεχώς επί ένα τέταρτο της ώρας. Οι Τούρκοι είχαν ανοίξει ένα μεγάλον υπόνομον κάτω από τον πύργο, ετοποθέτησαν χιλιάδες οκάδες μπαρούτι κ' έθεσαν πυρ εις αυτόν να τον ανατινάξουν. Αλλά το σχέδιόν των αυτό απέτυχε, διότι το οξυδερκέστατο μάτι του Κολοκοτρώνη διείδε τον κίνδυνον, έσκαψεν απέναντι άλλον υπόνομον και τοιουτοτρόπως εξουδετερώθη η πίεσις των αερίων. Οι Τούρκοι είχον αποτραβηχτεί και επερίμεναν την καταστροφή του οχυρού, αλλά έκπληκτοι το βλέπουν να στέκη ακίνητον και τους πολιορκουμένους από τη χαρά τους να ρίχνουν μια ομοβροντίαν πυροβολισμών.” (2)

Το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου επί τω έργω. (Φωτο: ΑΓΠ)

'Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Θεόδ. Κολοκοτρώνης στη ¨Διήγησιν συμβάντων της Ελληνικής Φυλής¨ που υπαγόρευσε στον Γεώργιο Τερτσέτη "...τρεις χιλιάδες επτακόσιες τριάντα τέσσερις κανονιές μας έριξαν εις το διάστημα εξήντα πέντε ημερών. Αφού είδαν ότι ούτε τα κανόνια τους δεν μας έκαμναν τίποτε, ούτε το λαγούμι, μας εζήτησαν συμβιβασμόν...Επήγα εις το Πυργί και εμβαρκαρισθήκαμε, και απόλυσα τα ενέχυρα, και έστειλα γράμμα του Αλή Φαρμάκη, ότι εμβαρκαρίσθηκα υγιής. Το Πυργί (ο σημερινός Άγιος Ηλίας του δήμου Πύργου) από τον Πύργο είναι δύο ώρας και έως την Γαστούνη έξη. Μόλις είχαμεν μακρυνθή δύο μίλια, και τα τούρκικα στρατεύματα από την Γαστούνη είχαν έλθει να πιάσουν το Πυργί, αλλ' ήμεθα μακρυσμένοι. Αφού επήγε είδησις του Αλή Φαρμάκη ότι εμβαρκαρίσθηκα, εβγήκε και αυτός και επήγε εις την Τριπολιτσά και επροσκύνησε τον Βελήπασα".
Είναι χτισμένο στη θέση “Δομοκός” επί του Ερύμανθου. Μετά από ενέργειες του συλλόγου Βιδιακιτών, προς την Β' Εφορία Αρχαιοτήτων στην Πάτρα την 28.01.2002, χαρακτηρίσθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού με το ΦΕΚ 886/02/07/03 ως διατηρητέο μνημείο με το αιτιολογικό ότι: “...η ανωτέρω γέφυρα αποτελεί σημαντική μαρτυρία για το τρόπο επικοινωνίας και την κοινωνικοοικονομική οργάνωση της περιοχής και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της ευρύτερης περιοχής από την αρχαιότητα ως σήμερα καθώς και με τις μνήμες των κατοίκων”.

Χτίστηκε με έξοδα του τότε Δήμου Θελπούσης με έδρα το χωριό Χώρα Γορτυνίας και αποτέλεσε για πολλά χρόνια το αναγκαιότερο και ωφελιμότερο έργο για τους κατοίκους της περιοχής και διέξοδο επικοινωνίας τους προς Ηλεία, Αχαΐα και αντιστρόφως, αφού βρίσκεται στη μέση σχεδόν του μήκους 60 χιλιομέτρων Ερύμανθου, από τις πηγές του μέχρι την εκβολή του στον Αλφειό.

Είναι ένα σπάνιας αρχιτεκτονικής ομορφιάς, μονότοξο ημικυκλικό  κομψοτέχνημα, με επίπεδη επιφάνεια διάβασης, μια σειρά θολίτες, σχολαστικά πελεκημένη πέτρα και τέλειες αναλογίες, γνήσιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της πατροπαράδοτης τέχνης των Λαγκαδινών μαστόρων. Ο βατός δρόμος ξεκινούσε από τη μέση του χωριού Βιδιάκι, τη θέση “Αλώνια”, για την εξυπηρέτηση των αγρών και τη μετάβαση απέναντι στα χωριά της Ηλείας {Κούμανι κλπ}. Χτίστηκε με ντόπια υλικά, που αφθονούν στην περιοχή και την Αρκαδία γενικότερα, μετά από ενέργειες του επί 12ετίας Δημάρχου της περιοχής Ζώη Μυλωνά από το Βιδιάκι και με έξοδα του κρατικού προυπολογισμού. Στην ιδιοκτησία του Ζ. Μυλωνά ήταν μύλος και νεροτριβή νότια του Δομοκού στη θέση “Τσαγκάρη”, που πλειοδοτήσας τον πήρε μετά την επανάσταση και πήρε το όνομά του. Λειτούργησε μέχρι το 1915 – 20 και υπάρχουν τα θεμέλιά του.

Το κατάστρωμά του. (Φωτο: ΑΓΠ).

Οι παλιοί δρόμοι πρόσβασης, τα μονοπάτια δηλαδή, από Παραλογγούς – Πέτα, Βιδιάκι, Αϊ – Γιαννάκης, Διβραίκα αμπέλια, έχουν κλείσει παντελώς από τα δέντρα. Σκέτο δάσος. Καλό από τη μια μεριά, γιατί στερεί από κάποιους ασυνείδητους τις κάθε είδους “παρεμβάσεις” λιγοστεύοντας τα προβλήματά του (και έχουμε δει πολλές απ' αυτές που ξεκινούν από την αφαίρεση της πέτρας και φθάνουν μέχρι την τσιμεντοποίηση για δήθεν διάσωση), κακό από την άλλη γιατί η συντήρησή του καθίσταται δύσκολη έως ακατόρθωτη λόγω της αποκοπής του εντελώς από κάθε πρόσβαση. Η μόνη διακριτή οδός πρόσβασης είναι από το ρέμα “Ρούτελη”, που όταν μίλαγαν γι΄αυτό οι παλαιοί “έτρεμε το στόμα τους”. Τόσο επικίνδυνος είναι ο χείμαρρος αυτός κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες και τις περιόδους ξαφνικών “κατεβασμάτων”.

Η εγκατάλειψη της υπαίθρου είχε και σαν αποτέλεσμα ακόμη και τη στέρηση των “γιδόστρατων” που οδηγούσαν στο γεφύρι. Εντυπωσιακό είναι ακόμα και το μήκος των καμαρολίθων (0,80μ) καθώς και η κλίση των στηθαίων, που πιθανόν να έγινε για λόγους στατικότητας, βάρους , ακόμη και δυσκολίας μεταφοράς των υλικών λόγω του απότομου της τοποθεσίας. Το “εργοτάξιο”, φαίνεται ότι ήταν προς τη μεριά της Αρκαδίας, 30 -40 μέτρα από το γεφύρι, όπου υπάρχουν ίχνη λατομείου και μια πηγή με πλατάνια.

Ο συνταξιούχος δάσκαλος και τέως πρόεδρος του συλλόγου Βιδιακιτών, που επί προεδρίας του έγιναν οι ενέργειες για το χαρακτηρισμό του γεφυριού ως διατηρητέου μνημείου και απόλυτος γνώστης των γεγονότων και των καταστάσεων της περιοχής, Κων. Ι. Κηπουρός (Γεραμανόγιαννης) αφηγείται: (3)

Μια άλλη πλευρά του. (Φωτο: ΑΓΠ).

«...το όνομα δεν αποκλείεται να έχει σχέση με το Δομοκό και τη μάχη του Δομοκού, πάνω στη Φθιώτιδα, από κάποιους στρατιώτες που πολέμησαν εκεί, γιατί έχουμε και από τη μάχη της Τζουμαγιάς το 1913...έχουμε βάλλει ονόματα “Τζουμαγιά”, ξέρω γω...εδώ, εκεί...Τόχτισαν η κομπανία των Πουρναραίων. Ήτανε και μερικοί ντόπιοι μάστορες...Ένας Σαμαράς, το παρατσούκλι του, επειδή έκανε σαμάρια... λεγόταν Μουρούκης...ήτανε χτίστης αυτός...μαζί μ' αυτόν και το μπουλούκι του... μικρό, γιατί μεγάλα μπουλούκια είχαν οι Λαγκαδινοί μαστόροι. Οι Πουρναραίοι, συνέπεσε τότε να ήτανε ένας από το Βιδιάκι και συνέπεσε επί συνεχή 12ετία Δήμαρχος να ήταν από το χωριό μας, ο Ζώης ο Μυλωνάς, έτσι λεγόταν, και έκανε πολλά έργα.., και στην περιοχή του βέβαια χρειαζόταν ένα γεφύρι και με ενέργειες αυτού και δαπάνη φυσικά δημοσία πρέπει να ήτανε . Οι Πουρναραίοι λοιπόν μαστόροι, από το επώνυμο Πουρνάρας, Λαγκαδινοί ήσαν, η καταγωγή τους από τα Λαγκάδια και μιά οικογένια απ' αυτούς είχε έλθει και έμενε στο Μοναστηράκι, που είναι δίπλα στο Βιδιάκι. Χτίστηκε το 1870. Μάλιστα τότε οι ντόπιοι, οι χωριανοί ετάιζαν τους μαστόρους, τους προσέφεραν το φαγητό...και ο παππούς μου, πατέρας του πατέρα μου, επρόσφερε ένα κριάρι...το έσφαξε, το ετοίμασε...Κωνσταντίνος Κηπουρός του Γεωργίου εκείνος...το 1870...ήτανε και χρόνια πρόεδρος της κοινότητας ο παππούς μου. Τα υλικά , ντόπια τα πήραν από κει...δεξιά και αριστερά...η Γορτυνία είναι ονομαστή. Χρησιμοποιούσαν για το γεφύρι αυτό και για τη μεταφορά υλικών μουλάρια και γαιδούρια... και ασβέστη φυσικά...ανοίγαν καμίνια, ασβεστοκάμινα στην περιοχή...στο σημείο εκείνο εκεί...έβγαζαν τον ασβέστη και τον χρησιμοποιούσαν...το έχτισαν στο σημείο αυτό γιατί είναι το στενότερο σημείο...έχει και βάση...πόδια αριστερά και πόδια δεξιά...πάνω σε βράχο...»

Και συνεχίζοντας ο Κων. Κηπουρός λέει:

«...Από το γεφύρι αυτό έγιναν δύο απόπειρες αυτοκτονίας δύο αδελφών πριν από 40 – 50 χρόνια. Δύο αδελφοί είχαν έλθει γαμπροί, σώγαμπροι, στο Βιδιάκι και τέλος πάντων...οι ανάγκες...πήγε ο ένας πρώτα...κατόπιν ο άλλος...και τελείωσαν. Το γεφύρι συνέδεε άμεσα από τη μεριά της Γορτυνίας Βιδιάκι, Πέτα, Καρδαρίτσι, Παραλογγούς, Βελημάχι, Μοναστηράκι, Κοντοβάζαινα και κείνους που ήθελαν να πάνε προς την Πάτρα, τα μέρη της Ηλείας, της Αχαΐας. 

Το δεξιό βάθρο. (Φωτο: ΑΓΠ).

Από το σημείο αυτό περνούσανε τότε γιατί δεν είχε γίνει η “111” οδός και δεν υπήρχαν και σε χρήση τα αυτοκίνητα. Στο γεφύρι κατεβαίνεις από Βιδιάκι...έχει και δρόμο από Παραλογγούς – Πέτα...είχε... αλλά τώρα επειδή έμειναν έρημα τα πάντα...τώρα η πρόσβαση έκλεισε, από τη βλάστηση...κλείσανε οι δρόμοι...πας με τα πόδια...είχαμε κάνει έγγραφα να φροντίσουν για τη βατότητα... Το Βιδιάκι είναι χτισμένο στη θέση της αρχαίας πόλης Στράτος. Η Στράτος έγκειται στη θέση “Κάτου βρύση”. Έχουμε βρει το ξενόγλωσσο και τα αρχαία από τα κυκλώπεια τείχη, που κύκλωναν την ακρόπολη της πόλης. Εκεί που έχουμε εμείς το νεκροταφείο, πάνω στο ύψωμα, ήτανε η ακρόπολη της αρχαίας Στράτου...επί του λόφου “Παναγιά”, χτισμένη με τοίχος γύρω - γύρω, από το οποίο έχει μείνει ένα κομμάτι πέντε μέτρα μάκρος και ένα μέτρο ύψος με τους ογκόλιθους... Έχει ένα μύλο παραπάνω από το γεφύρι. Υπήρχε της “Παπαρωνιάς” ο μύλος...ήταν μια γυναίκα...του Παπαρώνη...κάνει ένα στενό κατέβασμα εκεί το ποτάμι κι έχει δυνατό ρεύμα...και υπήρχε της “ Παπαρωνιάς” ο μύλος...τα ερείπια πρέπει να υπάρχουν...υπάρχει και παρακάτω κι άλλος μύλος...κοντά στο Παραλογγίτικο γεφύρι... υπάρχουν τα ερείπιά του... Απόγονοι αυτών των Πουρναραίων χτιστών υπάρχουν στο Μοναστηράκι. Οι απόγονοι των χτιστών του γεφυριού στο “Δομοκό” έχουν χτίσει και καμπαναριά...στο Μοναστηράκι...με πελεκητή πέτρα...και άλλα καμπαναριά στην περιοχή. Μάλιστα και τη δική μας εκκλησία ο τελευταίος Πουρνάρας την έχει χτίσει...»

Το γεφύρι στο “Δομοκό” χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Γορτυνίας, που κατέβαιναν στον κάμπο για δουλειά, λόγω του φτωχού και άγονου της περιοχής τους, χρησιμοποιώντας πολλές φορές επικίνδυνες διαδρομές για συντόμευση του δρομολογίου τους, όπως μας λέει ο Κ.Ι.Κηπουρός:

«...ο δρόμος που εξυπηρετούσε τους κατοίκους της Γορτυνίας με τον κάμπο περνούσε από το γεφύρι του “Δομοκού” και το “Πουρνογιόφυρο”. Όταν ήταν καιρός να χαρακώσουν τη σταφίδα ξεκινούσαν παρέες - παρέες και πήγαιναν στον κάμπο της Αμαλιάδας, στο Χάβαρη, στα χωριά της Ηλείας. Όταν ήταν καλός ο καιρός περνούσαν από τη “Ντάλομη”...δεν είχε γεφύρι βέβαια...περνούσαν μέσα...απλό εκεί το ποτάμι. Μάλιστα ο χάρτης της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού τη φράφει “Τάμολη”...ήταν “Ντάλομη”...δεν υπήρχε γεφύρι εκεί...έχουμε κάνει αγώνα τόσα χρόνια...από το 1928...άρχισαν το δρόμο από δω κι από κει και ακόμα έτσι παραμένει.
 Είχαμε φτάσει στο σημείο να βάλουμε μια γέφυρα Μπέλεϊ εκεί...το 1977 – 78...την είχαμε έτοιμη... έγινε η αναπροσαρμογή των κυβερνήσεων...τέρμα...χάθηκε...την πήραν οι Ηλείοι πολιτικοί στον κάμπο της Πηνείας...»

Είναι επίσης πιθανόν να ονομάστηκε έτσι η περιοχή που βρίσκεται το γεφύρι λόγω της ύπαρξης εκεί ομώνυμου χωριού, όπως αναφέρει ο Άγγλος περιηγητής William Leake: “ κάτω από μας, στην δεξιά όχθη του ποταμού Ερυμάνθου είναι μερικά αρχαία υπολείμματα ενός χωριού, που κάποτε υπήρξε εκεί, ονομαζόμενο Δομοκό. Είναι ίσως η πόλη Θραιστός” (4).
Προσθέτω εδώ και μια μαρτυρία του γιατρού Σωτήρη Σωτηρόπουλου, προέδρου του Πνευματικού Κέντρου Δίβρης για το γεφύρι αυτό:
" Το γεφύρι αυτό που είναι στα κτηματικά όρια της Δίβρης με το Βιδιάκι, εξυπηρετούσε πολύ (μέχρι την δεκαετία του 1950-1960 που θυμάμαι) και τα Βιδιακιοτόπουλα που ερχόντουσαν στο Γυμνάσιο της Δίβρης αλλά και τους Βιδιακίτες που ερχόντουσαν στη Δίβρη και πωλούσαν (η αλήθεια σε εξευτελιστικές τιμές, οι καημένοι φτωχοί ανθρωποι) κυρίως σύκα, καυσόξυλα και καμιά φορά πέστροφες όταν κατέβαζε πολύ ο Ερύμανθος ποταμός θολωμένος και πέταγε στην όχθη τα ψάρια, που τα έπαιρναν οι Διβριώτες "μπιρ παρά"..,," (5).
Πέραν των παραπάνω, πρέπει να αναφέρουμε και μια αναφορά του Γεωργίου Παπανδρέου που λέει ότι "Προχωρεί προς τα νότια (ο Ερύμανθος) με μεγάλη ορμή και γίνεται αδιάβατος κατά το μεγαλύτερο μέρος του. Μόνο δύο γέφυρες επιτρέπουν τη διάβασή του μέχρι το σημείο που εκβάλλει στον Αλφειό. Η μία τώρα χτίζεται κάτω από το χωριό Παραλογγοί (πρόκειται για το παραλογγίτικο γεφύρι, που χτίστηκε το 1870 ή 1875) και η άλλη, προς το Πρινογέφυρο (το Πουρνογιόφυρο), έχει φτιαχτεί στα χρόνια της Οθωμανικής δυναστείας, ανατολικά της ιστορικής από την επανάσταση θέσης: ¨Πούσι του Λάλα¨". (6)

Σημειώσεις.

1.     “Η Γεννιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους”. Ηλίας Π. Τουτούνης,εκδόσεις Κοκλάκι, Αμαλιάδα 2009

2.     Ηλειακά Τριμηνιαίο περιοδικό λαογραφικής-ιστορικής και γλωσσικής σπουδής της Ηλείας. Εκδότης -διευθυντής Ντίνος Δ. Ψυχογιός Τεύχος Ι' 1956 Λεχαινά σελ. 208-209

 3. Αφήγηση στον γράφοντα

4.  W. Leake. Travels in Morea, σελ.236 από το βιβλίο του Κ.Ι.Κηπουρού, Βιδιάκιον Γορτυνίας – η γενέτειρά μου, Αθήνα 1988.
5.  Αφήγηση του Σωτήρη Σωτηρόπουλου στον γράφοντα στις 04/12/2017. 
6.  Γεωργίου Παπανδρέου Δ.Φ. ΑΖΑΝΙΑΣ. Εν Πύργω εκ του τυπογραφείου της εφημ, ΗΛΕΙΑΣ. 1886. Σελ.21.

Δείτε το παρακάτω σχετικό video για το σπουδαίο αυτό γεφύρι: