Το γεφύρι της Καρύταινας

  Το ιστορικό γεφύρι της Καρύταινας βρίσκεται επί του Αλφειού, κάτω από την επίσης ομώνυμη ιστορική κωμόπολη. Τα βάθρα του ακουμπούν πάνω σε πέτρα για πιο πολύ ανθεκτικότητα. Αποτελείται από πέντε άνισα τόξα με ορθογώνια ανακουφιστικά ανοίγματα, τρία επάλληλα καταστρώματα, έχει ύψος 12 μέτρα, μήκος 50 και το μεγαλύτερο τόξο έχει άνοιγμα 8,75 μέτρα.

  Με σαφή τη σχέση με αυτόν της Άρτας, ο μύθος λέει ότι, προκειμένου να στεριώσει το γεφύρι, στα θεμέλιά της είναι θαμμένη μια πριγκίπισσα των Φράγκων.

  Πρωτοχτίστηκε το μεσαίωνα, στα Βυζαντινά χρόνια και τη σημερινή του μορφή με τα πολλά ορθογώνια ανακουφιστικά ανοίγματα την πήρε το 1441, όταν ανακατασκευάστηκε από τον Ραούλ Μανουήλ Μελική, γόνο σπουδαίας Βυζαντινής οικογένειας. Από τον ίδιο χτίστηκε και ένα τόξο σε μεσόβαθρο, που ακουμπάει πάνω σε βράχο (το δεύτερο τόξο από ανάντη) και λειτουργούσε σαν ανακουφιστικό . Λέγεται ότι προσπαθώντας να περάσει το ποτάμι παραλίγο να πνιγεί και γι' αυτό ξανάχτισε το ήδη μισοκατεστραμμένο γεφύρι. 

Το γεφύρι της Καρύταινας από ανάντη. (Φωτο; ΑΓΠ)

  Στη μια πλευρά της γέφυρας είναι γαντζωμένο ένα παρεκκλήσι της Παναγίας (τέτοια συνήθιζαν να φτιάχνουν οι βυζαντινοί σε γεφύρια για να τα φυλάνε), μέσα στο οποίο εντοιχισμένη επιγραφή λέει ότι “ η γέφυρα ξανάγινε από τον Ραούλ Μανουήλ Μελική το 1441”. Ωστόσο σε γκραβούρες του 1830, τονίζεται με πολύ έντονο σαμάρι πάνω από τη μεσαία και μεγαλύτερη καμάρα. Εκτιμάται ότι ίσως έγιναν κάποιες τροποποιήσεις στις αρχές του 19ου αιώνα αλλά να έμεινε η παλιά επιγραφή, η οποία χάθηκε πριν από λίγα χρόνια. 

Γκραβούρα του γεφυριού

  Το σίγουρο είναι ότι το πάνω από τις θυρίδες μέρος είναι και αυτό προσθήκη του 19ου αιώνα. 

  Συνέδεε το κάστρο της Καρύταινας με τη Μεσσηνία και γενικά αποτελούσε πέρασμα από Αρκαδία προς Μεσσηνία και Ηλεία και αντιστρόφως ενώ δίπλα της είναι χτισμένη από την δεκαετία του '50 σύγχρονη τσιμεντένια γέφυρα, κάνοντας αναπόφευκτη τη σύγκριση ανάμεσα στην παλιά και την καινούργια. Άλλες εποχές, άλλα μέσα, άλλη αντίληψη της καλαισθησίας…

  Σήμερα σώζονται τρία τόξα και το γκρεμισμένο κομμάτι έχει αντικατασταθεί από ελαφριά ξύλινη γέφυρα.

  Θα πρέπει να τονισθεί επίσης ότι είναι γνωστό σε όλους το γεφύρι από την απεικόνισή του σ' ένα από τα τελευταία Ελληνικά χαρτονομίσματα, το πεντοχίλιαρο, λόγω της μοναδικότητας και της ιστορίας της. 

Το γεφύρι και το εκκλησάκι της Παναγίας. (Φωτο: ΑΓΠ)

  Η γέφυρα της Καρύταινας έγινε πεδίο μαχών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων πολλές φορές κατά την τουρκοκρατία αλλά κυρίως κατά τους χρόνους της επανάστασης, καθώς ήταν από τα λίγα περάσματα από Γορτυνία προς Μεσσηνία και Ηλεία. Αναφέρεται από τον Πουκεβίλ, ο οποίος λέει “...στην έξοδο της κοιλάδας του Σινάνου, ο Ωρφιάς κυλάει πάνω στο έδαφος της Καρύταινας, της αρχαίας χώρας των Τρικολόνων, της πάντοτε εύφορης και με άφθονα κοπάδια. Αφού περάσει κάτω από τη γέφυρα που οδηγεί στη Καρύταινα, ο ποταμός δέχεται, από την δεξιά όχθη του, το Ατσίχολο ή ποτάμι του Χατζή – Ογλού”. (1)

 

 

Από κατάντη, τα τρία επάλληλα καταστρώματα. Πηγή: Αργ. Πετρονώτης.

Αναφορά για τη γέφυρα κάνει ο Κολοκοτρώνης όταν στις 29/3/1821 οι Τούρκοι του Φαναριού θέλοντας να ενωθούν μ' αυτούς του κάστρου της Καρύταινας λέει 'ότι “...φράξαμε τον τόπο να μην περάσουν οι Τούρκοι από το γεφύρι με είκοσι ανθρώπους.”  Επί πλέον διαβάζουμε "...μετά το μεσημέρι, έφτασαν και οι καπεταναίοι από τη Στεμνίτσα, οι Παναγιώτης Δάλας, Ροϊλαίοι, Καλφαρέτζος και Κ. Αλέξανδρος με 500 Στεμνιτσιώτες, Μουλατσιώτες και από τ' άλλα χωριά του κάμπου. Κατάλαβαν τη γέφυρα της Καρύταινας, όπου ήταν μέρος στενό και θέση κατάλληλη για οχύρωση. Ο Δημήτρης Πλαπούτας, όταν ανέβαινε στου Αντώνη το μύλο, κουράστηκε από τους πόνους που είχε στο πόδι από λαβωματιά από την μάχη στην Αλωνίσταινα. Ο Τζανέτος Χριστόπουλος του έδωσε ένα άλογο που είχαν από λάφυρα και πήρε τον ανήφορο για τον Άγιο Αθανάσιο." (2). Και παρακάτω "...στις 28 Μαρτίου μετά τον πόλεμο στο γεφύρι του Αλφειού έφθασαν στο χωριό Δραγουμάνου οι Κανέλλος Δεληγιάννης και Κολοκοτρώνης." (3) 

Το παλιό και το καινούργιο γεφύρι. (Φωτο: ΑΓΠ)

  Επιπλέον,  στη ¨Διήγηση συμβάντων της Ελληνικής φυλής¨ στον Γεώργιο Τερτσέτη, αναλυτικότερα ο Θεοδ. Κολοκοτρώνης μας λέει ότι "...ο Βασίλης (ο Μπούτουνας) είχε σκοτώσει τον Τούρκον, εις το γεφύρι της Καρύταινας, που είχε το γράμμα (επιστολή των Τούρκων Φαναριωτών προς του Καρυτινούς Τούρκους). Βλέποντας το γράμμα εκίνησα να πιάσω τον τόπον που ήθελαν να περάσουν οι Φαναρίτες....  Εκούναγα το μπαϊράκι δια να με γνωρίσουν τα Κολιόπουλα (οι Πλαπουταίοι). Είχε πιαστεί ο λαιμός μου από τες φωνές της ημέρας. Οι Τούρκοι βγαίνουν εις βοήθεια από το κάστρο, διώχνουν εκείνους οπού ήτον στη χώρα. Κυνηγούμε τους Τούρκους με τα γυναικόπαιδα, πεντακόσιες ψυχές εχάθηκαν εις το ποτάμι της Καρύταινας, μη ημπορώντας ν' απεράσουν  από το γεφύρι, το οποίον το είχαμε πιασμένο...Ο Αναγνωσταράς έπιασε το γεφύρι με χίλιους. Ο Παπαφλέσσας, ο Κανέλλος (Δεληγιάννης) επήρεν την απάνου στράτα. Εγώ έμεινα μοναχός μου, οι Έλληνες ετσάκισαν, εκρύφτηκα εις κάτι κλαριά, τες δύο πιστόλες μου ασηκωμένες. Δώδεκα Τούρκοι εκυνηγούσαν το ένα μέρος των Ελλήνων, δέκα τους άλλους, κατά το γεφύρι τον Αναγνωσταρά, και άλλοι τον Παπαφλέσσα και Κανέλλο...Εις τα βασιλέματα του ηλίου εβγήκα αγνάντια εις τους εδικούς μας, εις το γεφύρι...Την ομιλίαν, οπού είπα, με άκουσαν εκείνοι, οπού ήτον εις το γεφύρι. Ήτον μια ώρα νύκτα περασμένη και σκοτάδι, και τους λέγω, έκανα το σταυρό μου, ¨΄Οσοι αγαπάτε την Πατρίδα ελάτε κοντά μου¨. Εκίνησα, με ακολουθούν διακόσιοι, και ο Αναγνωσταράς και ο Μπούρας από τους Κωνσταντίνους, και είχα να περάσω εις το μονοπάτι είκοσι χρόνους...".

Charles Robert Cockerell 1811

 Κατά τον Δημήτρη Φωτιάδη "Την αυγή. 27 του Μάρτη, ξαγνάντησαν τους Φαναρίτες. Χίλιοι εφτακόσιοι αρματωμένοι και στη μέση της κολώνας, που κράταγε δύο ώρες μάκρος, είχαν τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους, καθώς κι ως τρεις χιλιάδες ζωντανά φορτωμένα μ' όλα τα συγύρια τους...Οι Σπαρτιάται έκαμαν τότε ένα πόλεμο, που εμιμήθηκαν τον Λεωνίδα...Ο Κολοκοτρώνης, με είκοσι μονάχα νοματαίους που του απόμειναν, πιάνει το γεφύρι του Ρουφιά, όπως λέει τον Αλφειό ο λαός μας...Μη μπορώντας να περάσουν οι εχθροί το γεφύρι, που κράταγε ο Κολοκοτρώνης, πέφτουν στο ποτάμι να το διαβούν. Ίσαμε πεντακόσιους τους παρασέρνει το ρέμα και χάνονται-άντρες, γυναίκες, παιδιά". (4)
Επίσης στην γέφυρα της Καρύταινας αναφέρεται πάλι ο Πουκεβίλ κατά την επιστροφή του από τη Μεσσηνία λέγοντας “...τριάντα πέντε λεπτά από εκεί, αφού διαβούμε μέσα από την κοίτη τους δύο ρυάκια, φτάνουμε στα Κυπαρίσσια, έναν οικισμό στα περίχωρα της Βασιλίδας...στην αντίπερα όχθη του Αλφειού διακρίνουμε δυο εκκλησίες, που πιστεύεται ότι κτίστηκαν εκεί όπου ανθούσε άλλοτε η Τοκναία. Προς την πλευρά του όρους Λυκαίου προβάλλει η Μουριά κι ο χείμαρρος Βαθύρεμα, που είναι το Νυμφαίο της Αρκαδίας...μια λεύγα από εκεί διαβαίνουμε πάνω από ένα γεφύρι τον Αλφειό, κι ευθύς μπαίνουμε στο παζάρι της Καρύταινας” (5)

 

Kari Rottmann. Ακουαρέλα 1839

  Για τη γέφυρα αυτή ο Δρ. Αργύρης Π. Πετρονώτης αναφέρει ότι “ η γέφυρα της Καρύταινας, από όσα γνωρίζω, προσφέρει μοναδικά παράδειγμα σημαντικής υδροδυναμικής βελτίωσης της γεφυροποιίας στην υστεροβυζαντινή περίοδο: το σώμα της δεν είναι ευθύγραμμο σε κάτοψη, αλλά παρουσιάζει ελαφριά κύρτωση προς τα ανάντη, ώστε να μπορεί να αντιστέκεται αποτελεσματικότερα στην ορμή του ποταμού σε ώρα πλημμύρας”. (6)

  Η μεσαία καμάρα ανατινάχτηκε στο τέλος της δεκαετίας του '40, κατά τον εμφύλιο πόλεμο και στη θέση της τοποθετήθηκε από τον στρατό προσωρινά μια bailey.

Η ξύλινη προσθήκη. (Φωτο: ΑΓΠ)

  Η Καρύταινα (ή πέτρινη πολιτεία) είναι χτισμένη σε λόφο 582 μέτρων, τον λόφο Άγιος Ηλίας ή Ακρεοβούνι, και είναι χαρακτηρισμένος διατηρητέος οικισμός. Είναι μια περίφημη καστροπολιτεία, πού άκμασε κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας. Το κάστρο είναι χτισμένο στα ερείπια της αρχαίας πόλης Βρένθης ( 4ος π.χ αιώνας), που ο Παυσανίας το 176 μ.χ τη βρίσκει ερειπωμένη και χτίστηκε από το Γάλλο ηγεμόνα Γοδεφρείγο ντε Βριγιέρ στα μέσα του 13ου αιώνα. Έχει χαρακτηρισθεί σαν το Τολέδο της Ελλάδας και ήταν ορμητήριο του Κολοκοτρώνη κατά την επανάσταση του '21.

Η γέφυρα στο πεντοχίλιαρο.

  Κάτω από την Καρύταινα κυλάει ο θεϊκός Αλφειός ενώ ο Λούσιος χύνεται στον Αλφειό λίγο πιο κάτω. Παλαιότερα στην περιοχή λειτουργούσαν 14 νερόμυλοι και μια νεροτριβή. Σήμερα σώζονται ένας μύλος πάνω από τη γέφυρα, ένας πολύ παλιός κάτω απ' αυτήν ίσως ο παλιότερος της περιοχής με πρόσφατες σχετικά επισκευές και απέναντί του υπάρχουν τα ερείπια ενός άλλου. 

 

Το γεφύρι όπως ήταν πριν ανατιναχθεί κατά τον εμφύλιο. (7)

 

Σημειώσεις-Βιβλιογραφία

     1.Πουκεβίλ. Ταξίδι στην Ελλάδα, Πελοπόννησος, βιβλίο δέκατο έβδομο, κεφ. I, σελ 286. Εκδόσεις ΣΥΛΛΟΓΗ Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1995

2.   Ηλιας Παν. Τουτούνης. Η Γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα Τραγούδια τους, εκδόσεις ΚΟΚΛΑΚΙ, Αμαλιάδα 2009 σελ. 302. 
3.  Ομοίως, σελ. 303.
4.  Δημήτρης Φωτιάδης. Η Επανάσταση του 21. Εκδότης Νίκος Βότσης 1977. Σελ.54.
5.  Πουκεβίλ. Ταξίδι στην Ελλάδα, Πελοπόννησος, βιβλίο δέκατο έβδομο, κεφ. I, σελ 297. Εκδόσεις ΣΥΛΛΟΓΗ Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1995 

6.      Αργύρης Π. Πετρονώτης. “Πέτρινα γεφύρια στην Ελλάδα”. Β' έκδοση, ανάτυπο από τον τόμο “Φύση και έργα ανθρώπων”, σελ. 170. Κόνιτσα 2005

7.  Η φωτογραφία στάλθηκε από τον Βασίλης Σταματάκο - Λακωνική βιβλιοθήκη.

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι της Καρύταινας: