Adana Tas kopru-Πέτρινη γέφυρα στα Άδανα της Κιλικίας

   Πρόκειται για μια σπουδαία, παλαιότατη και χιλιοτραγουδισμένη γέφυρα στο κέντρο των Αδάνων της Κιλικίας στην Τουρκία, σύμβολο των οποίων αποτελεί.

   Γεφυρώνει τον ποταμό Seyhan (τον Σάρο των αρχαίων Ελλήνων), που έχει μήκος 350 χιλιόμετρα, πηγάζει από τα βουνά του Αντίταυρου, διαρρέει την Καππαδοκία και την Κιλικία και εκβάλλει στη Μεσόγειο, 10 χιλιόμετρα ανατολικά της αρχαίας Κύδνου.

   Αποτελείται από 14 άνισες καμάρες, δείγμα των διαφόρων τεχνικών επισκευής, εκ των οποίων η έκτη είναι η μεγαλύτερη και κεντρικότερη ενώ η πέμπτη, έβδομη και όγδοη από κατάντη είναι οξυκόρυφες. Έχει επίσης και τέσσερα ανακουφιστικά παράθυρα αριστερά καθώς και προβόλους από ανάντη και είναι από τις παλαιότερες γέφυρες της Ανατολίας.

Adana tas kopru-Πέτρινη γέφυρα στα Άδανα της Κιλικίας. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Δίπλα της βρίσκεται το μεγαλοπρεπές Sabavizi mosque, το μόνο τζαμί στην Τουρκία με έξι μιναρέδες. Το μήκος της είναι 310 μέτρα, το πλάτος από 8,30 μέχρι 12, ενώ έχει στηθαίο ενός μέτρου με οξεία απόληξη. Η βάση της είναι καλντεριμωτή, με άσπρη πέτρα και τεθλασμένη.

   Στην αρχική της μορφή η γέφυρα είχε 15 καμάρες και 6 μικρότερα τόξα, συνολικά δηλαδή 21 καμάρες.

   Αποτελούσε σπουδαίο συγκοινωνιακό κόμβο αφού ήταν πάνω στον κεντρικό δρόμο Ανατολίας – Περσίας.  Μέχρι το 2007 ήταν ανοιχτή για τα αυτοκίνητα. Από τότε και πέρα όμως απαγορεύτηκε η κίνηση των οχημάτων και φιλοξενεί πάνω της μόνο κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Tas kopru. Το πέρασμα της γέφυρας. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Κατά το διάβα των αιώνων είχε διάφορες ονομασίες, όπως Saros bridge, Justinian bridge, Jisr al Walid και τελικά Taskopru (πετρογέφυρα). Το όνομα Saros προέρχεται από την αρχαία ονομασία του ποταμού, το όνομα του Ιουστινιανού πιθανώς το πήρε λόγω κάποιας εκτεταμένης επισκευής, που έγινε από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα, ενώ αυτό του Jisr al Walid από τον χαλίφη Al-Walid II, που το 742 έκανε και αυτός διάφορες επισκευές.

   Έχοντας υποστεί  επιρροές από διάφορους πολιτισμούς δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για το πότε ακριβώς χτίστηκε η Tas kopru. Μας είναι γνωστό, κυρίως από την στοματική παράδοση, ότι ο βασιλιάς των Χετταίων Hattusili χτίζει μια γέφυρα επί του ποταμού για να συνδέσει την περιοχή με τη Συρία.

   Η πρώτη γραπτή πηγή για την κατασκευή της γέφυρας προέρχεται από μια αρχαία ελληνική επιγραφή, που αποτελείται από 12 γραμμές, έχει ύψος 122, πλάτος 93 και πάχος 12 εκατοστά και βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο των Αδάνων. Η επιγραφή μεταφράστηκε από τον Schneider του γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου και λέει ότι η γέφυρα χτίστηκε κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από κάποιον μηχανικό Αυξέντιο. Γι’ αυτό και η βαριά κατασκευή της, προκειμένου να την χρησιμοποιούν οι ρωμαϊκές λεγεώνες για στρατιωτικούς κυρίως σκοπούς. Ο ίδιος μηχανικός έχτισε επίσης, το 384, μια γέφυρα επί του Τίβερη στη Ρώμη.

Tas kopru σε χρήση.

   Υπάρχει όμως μια μαρτυρία του Victor Langlois, που επισκέφτηκε τα Άδανα το 1852 – 53 και λέει ότι η γέφυρα χτίστηκε από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό, που ταξιδεύοντας στην Ανατολία από το 120 ως το 135 μ.χ. έκανε διάφορες κατασκευές, μεταξύ των οποίων και αυτή του γεφυριού στα Άδανα. Ο ίδιος περιηγητής αναφέρει ότι υπήρχε επιγραφή με το όνομα του Αδριανού μέχρι το 1841, η οποία δυστυχώς χάθηκε.   Μπορούμε να συμπεράνουμε λοιπόν, με κάποια σχετική σιγουριά, ότι η γέφυρα χτίστηκε τον2ου και 4^ου π.χ. αιώνα, στα θεμέλια πιθανώς παλαιότερης κατασκευασμένης από τους Χετταίους.
  Η γέφυρα αναφέρεται και κατά την διάρκεια των εκστρατειών του αυτοκράτορα του βυζαντίου Ηρακλείου εναντίον των Περσών: "...απεκεί τράβηξε (την άνοιξη του 623) νοτιότερα και κατέλαβε την Άμιδα και Μαρτυριόπολη και απεκεί προχωρώντας έφτασε στην Κιλικία, όπου είχε υποχωρήσει ο Σάρβαρος (στρατηγός των Περσών). Στη μάχη που δόθηκε με τους Πέρσες, στη γέφυρα του Σάρου, παραλίγο ένας πελώριος Πέρσης να τον σκοτώσει..." (1)

   Έχει υποστεί πάμπολλες επισκευές, επεμβάσεις και συντηρήσεις ανά τους αιώνες λόγω μικρών ή μεγάλων ζημιών από παλαιότητα, σεισμούς και καιρικά φαινόμενα. Κάποιες απ΄αυτές έγιναν από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστινιανό (Φλάβιος Πέτρος Σαββάτιος 527-565), τον χαλίφη Al-Walid II και κάποιες άλλες από τον χαλίφη Al-Mustasim το 840. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για επισκευές από το 840 μέχρι το 1847. Είναι αδύνατο όμως να μην έγιναν συντηρήσεις για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Πρέπει να θεωρείται σίγουρο ότι κάποιοι χαλίφηδες ή σουλτάνοι έκαναν διάφορες επισκευές στη γέφυρα κατά το διάστημα αυτό.

   Το 1847, επί σουλτάνου Abdulmecid, έγινε άλλη μια συντήρηση της γέφυρας, πράγμα που αναφέρεται σε μια επιγραφή (νούμερο 505 και 506) στο μουσείο εθνογραφίας στα Άδανα και λέει ότι η επισκευή έγινε γιατί η γέφυρα είχε πολλά χρόνια να συντηρηθεί. Μια άλλη συντήρηση έγινε επί σουλτάνου Abdulhamid και τον διοικητή της περιοχής Osman πασά. Και η επισκευή αυτή αναφέρεται σε επιγραφή (νούμερο 2469), που βρίσκεται και αυτή στο αρχαιολογικό μουσείο των Αδάνων και λέει ότι η συντήρηση αυτή έγινε στη γέφυρα των 22 τόξων, επί του ποταμού Seyhan, δείγμα σπάνιας κομψότητας και ότι ήταν αναγκαίο να γίνουν επισκευές και συντηρήσεις γιατί με την πάροδο του χρόνου η βάση του και μερικές από τις καμάρες είχαν φθαρεί, τα τοιχώματα επίσης και για το λόγο τούτο κινδύνευαν άνθρωποι και ζώα.

   Για τις επισκευές και συντηρήσεις της γέφυρας χρησιμοποιούνταν κατά περιόδους υλικά από πέτρα, μάρμαρο, ηφαιστειογενή τέφρα καθώς και διάφορα λάφυρα κατακτήσεων. Το πιο γνήσιο κομμάτι της γέφυρας είναι το ανατολικό, που έχει αρκετά στοιχεία της πρώτης κατασκευής.

Tas kopru και Sabavizi mosque. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Ο  Evliya Celebi (1611-1682), αυτός ο σπουδαίος περιηγητής, αναφέρει ότι η ποδιά του (βάση) είναι 550 πόδια, έχει 14 καμάρες και 5 μικρές αψίδες από τις 21 αρχικές αυθεντικές. Φαίνεται ότι κατά τη ρύθμιση της κοίτης του ποταμού, τα δύο άκρα της γέφυρας σκεπάστηκαν, καλύπτοντας τις ακριανές καμάρες και μικραίνοντας το μήκος της γέφυρας.

   Υπάρχουν γκραβούρες περιηγητών που δείχνουν το πλάτος του γεφυριού τόσο μικρό, ώστε να μη μπορούν να διασταυρωθούν δύο άμαξες. Συμπεραίνεται απ΄αυτό το γεγονός ότι το πλάτος του γεφυριού δεν ήταν πάνω από τρία μέτρα και για τούτο στις αρχές του 20ού αιώνα διευρύνθηκε αρκετά, με την επέκταση των τόξων. Δεν μας είναι ακριβώς γνωστό πότε έγινε αυτό, αλλά το 1948 έγιναν επιπλέον μεγάλες επισκευές στη γέφυρα από το κράτος.

   Καταμαρτυρείται ότι στις αρχές του 20ού αιώνα ο κυβερνήτης της πόλης των Αδάνων, Suleyman Bahri Pasa, έχτισε ένα περίπτερο στη μέση της γέφυρας, το οποίο όμως αργότερα αφαιρέθηκε.

   Η τελευταία εκτεταμένη επισκευή του γεφυριού έγινε τo 2006-2007, όπου και απαγορεύθηκε η χρήση της από τα οχήματα.

   Και το γεφύρι στα Άδανα δεν ξεφεύγει από τον θρύλο του βαλκανικού χώρου, που λέει ότι για να στεριώσει χρειάζεται ανθρωποθυσία. Και όχι οποιουδήποτε ατόμου. Αλλά ενός συγκεκριμένου προσώπου. Της γυναίκας του πρωτομάστορα. Πρέπει ο πρωταγωνιστής της κατασκευής του γεφυριού και της ζωής να θυσιάσει το πιο κοντινό, το πιο εκλεκτό και το πιο αγαπημένο του πρόσωπο. Την ίδια την σύντροφό του.

Tas kopru-Πέτρινη γέφυρα. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Από μόνο του αυτό το φαινόμενο έλκει την καταγωγή του απ’ ευθείας από τα αρχαία χρόνια, την αρχαία Ελλάδα, όπου θυσιάζονταν πρόσωπα αγαπημένα για να εξασφαλισθεί η εύνοια και η συμπαράσταση των θεών, προκειμένου οι άνθρωποι να φέρουν σε πέρας με επιτυχία μεγάλης εμβέλειας έργα ή ακόμη και να δείξουν απλά την απόλυτη πίστη τους σ’ αυτούς.

   Στην συγκεκριμένη περίπτωση, για την εξασφάλιση της εύνοιας των στοιχειών της φύσης για να στεριώσει το γεφύρι και να εξυπηρετηθεί ο πολύς κόσμος, ο πρωτομάστορας δεν έχει και πολλές επιλογές. Συγκεκριμένα έχει μόνο μία. Πιστεύει, δεν πιστεύει στη δύναμη της φύσης, οφείλει να θυσιάσει την σύντροφό του, μη ερχόμενος ούτε και κατά σκέψη ακόμη σε αντίθεση με τις λαϊκές αντιλήψεις που ακολουθούν οι πολλοί. Πρέπει σαν ο πρώτος υπεύθυνος του έργου να υποστεί τη ότι προστάζει η μοίρα του.

Tas kopru. Κάτοψη. (Σχέδιο: ΑΓΠ)

   Υπάρχει όμως μια βασική διαφορά σε σχέση με τις παραλλαγές του ελλαδικού, κυπριακού και γενικότερα βαλκανικού χώρου ως προς την ανθρωποθυσία, που πλησιάζει προς αυτή της Ηπείρου. Στο γεφύρι των Αδάνων και την τοπική παραλλαγή του τραγουδιού, ο ίδιος ο πρωτομάστορας, μη αντέχοντας τη θυσία της γυναίκας του, ερχόμενος σε αντίθεση με τις κρατούσες λαϊκές δοξασίες και προσπαθώντας να απεγκλωβιστεί απ’ αυτές τις αντιλήψεις, προθυμοποιείται να θυσιαστεί ο ίδιος αντί να χτίσει στα θεμέλια του γεφυριού την σύντροφό του, λέγοντας: «κι εγώ για την Καλάνα μου την κεφαλήν μου βάνω». Αλλά αυτό βεβαίως δεν γίνεται. Οι κρατούσες αντιλήψεις είναι πάνω από τις προθέσεις και κυρίως τις δυνάμεις του. Οι λαϊκές δοξασίες είναι αδύνατον να διαταραχθούν. Η κοινωνία έχει τους δικούς της κανόνες δίνοντας σαφή εντολή: « και μη στοιχειώσετ’ ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη, παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα». Και έτσι η μοίρα της φύσης και της ζωής είναι προδιαγεγραμμένη. 

Παλιά cart postal της γέφυρας.

   Τα Άδανα της Κιλικίας, πόλη της νότιας Τουρκίας, πήραν το όνομά τους από το θεό της μυθολογίας Δαναό και στην ελληνιστική περίοδο ήταν γνωστά σαν Αντιόχεια της Κιλικίας, από τον Αντίοχο τον Δ’, όπως μαρτυρείται από νομίσματα της τότε εποχής, που αναγράφουν ΑΝΤΙΟΧΕΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΩ ΣΑΡΩ.

   Σήμερα η γέφυρα αποτελεί το σύμβολο της πόλης των Αδάνων, συνδετικό κρίκο της παλιάς με την τωρινή εποχή και άξιο συνεχιστή της ιστορικής επιρροής τόσων και τόσων πολιτισμών, που πέρασαν και άφησαν τα ίχνη τους στην περιοχή.

Σημειώσεις-βιβλιογραφία 

(1).  Γ. Κορδάτου, Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, Βυζάντιο Α', εκδόσεις 20ς αιώνας, σελ. 212.

Δείτε το παρακάτω σχετικό video για το Tas kopru στα Άδανα της Κιλικίας: