Τρανό γεφύρι στον Διάγοντα

Άλλο ένα πέτρινο γεφύρι οδεύει προς…εξαφάνιση.

Έκκληση από τους τοπικούς πολιτιστικούς φορείς για τη σωτηρία του.

Στα ίχνη του παλιού δρόμου Πύργου-Ανδρίτσαινας-Μεγαλόπολης-Σπάρτης

   Στη θέση ¨Τρανή Αγραπιδιά¨, κάτω από το Χρυσοχώρι (Τρύπες), στις παρυφές της μυθικής Μίνθης, ένα πέτρινο γεφύρι πατάει με τα δυο του πόδια στις δύο όχθες του αρχαίου ποταμού Διάγοντα, που ξεκινάει από τις ¨Σπηλιές¨ και τροφοδοτεί με τα νερά του τον θεϊκό Αλφειό, λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω.

   Πρόκειται για το ¨Τρανό¨ γεφύρι, που κατά τους ντόπιους χτίστηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα, πιθανώς στη θέση παλιότερου γεφυριού.

   Κάποιοι το λένε και ¨Τουρκογέφυρο¨ προφανώς θεωρώντας ότι κατασκευάστηκε επί τουρκοκρατίας, που με βάση τα δεδομένα όμως δεν θεωρείται και τόσο πιθανό.

To Tρανό γεφύρι. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

   Είναι ένα κλασσικό μονότοξο γεφύρι, χωρίς στηθαία, με μια σειρά θολίτες και εντυπωσιακό, λαβωμένο όμως από τη φύση και τον άνθρωπο. Και αυτό γιατί έχει υποστεί εκτεταμένες φθορές στο τόξο, στο ένα βάθρο και τα τύμπανα, λόγω αλλαγής της κοίτης του ποταμού από ανθρώπινο χέρι, όπως λέγεται.

   Συγκεκριμένα το γεφύρι έχει πάρει παράλληλη θέση προς τη ροή της κοίτης του Διάγοντα και το δεξιό από κατάντη ακρόβαθρο δέχεται, σε περιόδους μεγάλων ¨κατεβασμάτων¨ όλη την πίεση του νερού με αποτέλεσμα να του έχει προκαλέσει μεγάλη ζημιά και ο κίνδυνος κατάρρευσης του να είναι άμεσος.

Με Φώτη Βλάχο και Παν. Κυριακοπούλου.

   Το γεφύρι, αναφέρεται ότι, διέσχισε ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Κλεμανσό (1841-1929) κατά την επίσκεψή του στην περιοχή (1) ενώ, κατά μαρτυρίες των ντόπιων, χτίστηκε από τους φημισμένους σμιλευτές της πέτρας, τους σπουδαίους Λαγκαδινούς μαστόρους.  «Εδώ και λίγους μήνες συνεζήτησα με την Ελένη Διονυσίου Μπρη, που ήταν κόρη του Κωνσταντίνου Γεωργίου Μπρη, που ήταν τότε πρόεδρος. Μου είπε λοιπόν η κυρία Ελένη Μπρη ότι της έλεγε ο πεθερός της, ο Κωνσταντίνος Μπρης, ότι περί τα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα, πέρασε από δω πηγαίνοντας από Αρχαία Ολυμπία προς Ανδρίτσαινα και ναό Επικούρειου Απόλλωνα ο τότε υπουργός των συγκοινωνιών Παπαλέξης, το οποίο αναφέρω στη Μακιστία, θέλησε να περάσει από δω και τον έφερε ο Πρόεδρος, ο Κωνσταντίνος Μπρης, με το άλογο και ήταν φουσκωμένο το ποτάμι και βράχηκαν ολόκληροι και γύρισαν πίσω στα χάνια, ο Κωνσταντίνος Μπρης είχε τα χάνια εκεί που λέμε. Τον πήγε πίσω λοιπόν στα χάνια και τον φιλοξένησε, τον περιποιήθηκε, τον στέγνωσε κλπ και του είπε αυτός τι θέλεις να σου κάνω για το χωριό σου. Και του είπε ο Κωνσταντίνος Μπρης, ένα γεφύρι να περνάμε. Και τότε έγινε το γεφύρι από Λαγκαδιανούς μαστόρους. Μου το είπε η ίδια, που της το είπε ο πεθερός της. Δεν είναι παράδοση, είναι μια πληροφορία που μου την μετέφερε»(2).

Γραφική παράσταση του γεφυριού. (Αρχείο /γεφυριών Πελοποννήσου)

   Κάποιοι το  λένε ¨Γκρεμισμένη¨, αλλά κατά μαρτυρίες Χρυσοχωριτών, που δόθησαν στην Παναγιώτα Κυριακοπούλου, «…η θέση ¨Γκρεμισμένη¨ βρίσκεται στην πιο άγρια και βραχώδη περιοχή του Διάγοντα, κυρίως πιο κάτω από το σύγχρονο γεφύρι Χρυσοχωρίου-Λογγού και πιο πάνω από το ¨Τρανό γεφύρι¨ όπου και οι λίμνες ¨Σταμνί¨ και ¨Γεράνια Λίμνη¨ με τους αντίστοιχους καταρράκτες. Ο καταρράκτης που έριχνε το νερό στο Σταμνί και ο μεγαλύτερος (20-25 μέτρα) καταρράκτης που έριχνε το νερό από το Σταμνί στη Γεράνια Λίμνη. Δύο άνθρωποι έχουν γκρεμισθεί στην περιοχή αυτή. Ο Παναγιώτης Κομπόρης που έπεσε στο Σταμνί και πνίγηκε και, κατά την δεκαετία του 1930, η Αικατερίνη σύζυγος Αριστομένη Γρηγορόπουλου, γιαγιά του Αριστομένη Χαριλάου Γρηγορόπουλου, 200 μέτρα πιο πάνω. Το Σταμνί μάλιστα ονομάστηκε και ¨Του Κομπόρη το Σταμνί¨ ή “Σταμνί του Κομποροπαναγιώτη”. Οι πληροφορίες είναι από Αριστομένη και Μιλτιάδη Γρηγορόπουλο, οι οποίοι έχουν και περιουσία εκεί κοντά και μεγάλωσαν εκεί και τα παραπάνω περιστατικά είναι γνωστά στους ντόπιους. 

Το μέγεθος της καταστροφής. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

 Όμως, και πιο πάνω από το σημερινό γεφύρι Χρυσοχωρίου-Λογγού και από την Άνω Γεράνια Λίμνη, κοντά στις ¨Πηγές της Σπηλιάς¨ είχε γκρεμισθεί μια γυναίκα από το Λογγό ονόματι Λαμπρινή. Σύμφωνα με τον Φώτη Μ. Κοπανιτσάνο, η γυναίκα αυτή, ζαλωμένη με ξύλα προσπάθησε να περάσει προς το Λογγό, αλλά καθώς εκινείτο η ζαλιά κτύπησε απότομα σε βράχο και η γυναίκα γρεμίστηκε. Η θέση αυτή ονομάζεται ¨Βράχος της Λαμπρινης»(3).

   Λαγκαδινοί, επίσης, έχουν χτίσει στο Χρυσοχώρι τα σπίτια του Γρηγορίου Παπαδόπουλου, του Γεωργίου Καραθανάση και Γ. Νικολόπουλου (Καβουρίνη), που υπάρχουν και σήμερα αναπαλαιωμένα εκτός του τελευταίου που κάηκε κατά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 καθώς και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του χωριού (γύρω στα 1900), όπως και το δημοτικό σχολείο (1912) στον ίδιο περίβολο.

Το βόρειο βάθρο. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Το ¨Τρανό¨ γεφύρι αποτελούσε κομμάτι του δρόμου που συνέδεε τον Πύργο με την Ανδρίτσαινα, τη Μεγαλόπολη και τη Σπάρτη. «…ο σημερινός δημόσιος δρόμος Πύργου-Κρέσταινας-Ανδρίτσαινας διανοίχτηκε κατά την 3-ετία 1936-1938. Μέχρι τότε, τουλάχιστον από το Μεσαίωνα, ο κεντρικός δρόμος που συνέδεε τον Πύργο με την Ανδρίτσαινα ήταν η ημιονική οδός Ανδρίτσαινα-Κορμπά-Χάνια Αμυγδαλιών-Κλήμα Μυρωνίων-Βρεστό-Λογγό (Χωριό, Παναγιά, Νεκροταφείο)-Τρανό γεφύρι Διάγοντα-Παληοχώρι Τρυπών (Τουφεκιάρη,Χάνια Γεωργίου και Μπρη, Χάνια Παναγιάς, Σωκρατέϊκα, Στενό)-Κοτρετσέϊκα-Γκρέκα-Μούντριζα-Κρέσταινα-Πύργος. Στο Παληοχώρι υπήρχε διασταύρωση προς Ζαχάρω μέσω Μακίστου και Αρτέμιδος. Ο δρόμος αυτός ήταν χωματόδρομος , εκτός από τα λασπώδη σημεία του όπου ήταν στρωμένος με πέτρες (καλντερίμι), όπως στη θέση ¨Τουφεκιάρη¨ των Τρυπών (νυν Χρυσοχωρίου) στην κοιλάδα του ποταμού Διάγοντα ανεβαίνοντας προς τα ¨Χάνια¨. Το καλντερίμι τοποθετήθηκε επί τουρκοκρατίας, με εργάτες τους τοπικούς ¨ραγιάδες¨. Ο δρόμος αυτός εξυπηρετούσε τους κατοίκους των χωριών και των πόλεων της ευρύτερης περιοχής και τους περιηγητές. Για την ξεκούραση των ταξιδιωτών και των υποζυγίων τους, υπήρχαν τα πανδοχεία, τα ονομαζόμενα Χάνια. Στην περιοχή των Τρυπών (Χρυσοχωρίου) υπήρχαν 2 χάνια στη θέση ¨Χάνια¨, εκείνα του ¨Μανθαίου¨(Ματθαίου Γεωργίου) και, περί το 1900 του ¨Μπρη¨ ή ¨Του Γεροκώστα¨ ( Κωνσταντίνου Γ. Μπρη) και το χάνι της ¨Παναγιάς¨ του ¨Γεροπάνου¨( Πάνου Σπηλιόπουλου). Τα χάνια ήταν χτισμένα δίπλα σε λιθόκτιστες βρύσες.

...Σημειώνεται ότι ο δρόμος και το Τρανό γεφύρι εχρησιμοποιούντο τακτικά από τους κατοίκους των γύρω χωριών μέχρι τον πόλεμο του 1940 και μέχρι σχετικά πρόσφατα, για την επικοινωνία μεταξύ τους...

...Σχετικά με τον δρόμο αυτό, ο Διευθυντής της ιστορικής βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας , αείμνηστος Αγησίλαος Τσέλαλης, γράφει στα ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (1953, Τόμος Α΄, τεύχος 2, σελ. 101-104) ¨Σε μικρή απόσταση από το Παληοχώρι, στη θέση ¨Αι Γιάννης¨, η βουνοσειρά Αίπιο-Κολοκυθάς-Σμερνέϊκο-Λαπίθα κόβεται και αφήνει δίοδο 30 μέτρων, το ¨Στενό¨, από όπου περνάει από παλιά ο δρόμος Πύργου-Επιτάλιο-Σαμικό-Ζαχάρω προς Ανδρίτσαινα και Γορτυνία. Στο σημείο αυτό έμεναν οι εισπράκτορες των φόρων και εισέπρατταν τα διόδια. Στα ριζά του βουνού υπάρχει παλιός ξενώνας, ¨το χάνι του Μανθαίου¨, σήμερα ¨το χάνι του Μπρη¨που εξυπηρετεί τους ταξιδιώτες». (4)
Ο γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου  αναφέρει για τον Διάγοντα ότι: ¨Ο Διάγων (νυν Τσεμπερούλα), όστις πηγάζων από του όρους Μίνθης και των περί τα χωρία Φανάριον και Τρούπας χώρων διευθύνεται σχεδόν από Ν. προς Β. και εκβάλλει εις τον Αλφειόν απέναντι της εις αυτόν εκβολής του Ερυμάνθου. Ούτος παρ' αρχαίοις ήτο ο οροθετικός ποταμός μεταξύ της Τριφυλίας και της Αρκαδίας" (5)

Η ζημιά στο νότιο βάθρο. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Το ¨Τρανό¨ γεφύρι, με την τόσο μεγάλη ιστορία, σημείο αναφοράς και κομμάτι της πολιτιστικής παράδοσης της περιοχής, που επί χρόνια εξυπηρετούσε τις ανάγκες των ντόπιων, των περιηγητών και των επισκεπτών, λαβωμένο βαρύτατα,  κινδυνεύει με άμεση κατάρρευση όχι από τα ¨καμώματα¨ της φύσης αλλά από το ότι άνθρωποι έβαλαν το χέρι τους στο να βρίσκεται σ’ αυτήν την κατάσταση.

  Σ’ αυτήν την απελπιστική κατάσταση που βρίσκεται, χρειάζεται άμεσα μελέτη από ειδικούς και επισκευή στα βάθρα, τα τύμπανα, τα τόξα και τους θολίτες.

   Οι πολιτιστικοί σύλλογοι της περιοχής και η εφημερίδα ¨Μακιστία¨ δίνουν τον δικό τους αγώνα για τη διάσωση του δικού τους γεφυριού.

   Ενώνουμε και εμείς τη φωνή μας, μαζί με τη δική τους για να σωθεί το ¨Τρανό¨ γεφύρι.

   Το ¨Τρανό¨ γεφύρι, λαμπρή κατασκευή της λαϊκής μας γεφυροποιίας μιας άλλης εποχής και προϊόν ανθρώπινης εκμετάλλευσης των δυνατοτήτων που απλόχερα παρείχε η φύση, θα πρέπει να παραδοθεί αλώβητο και με σεβασμό, στη μνήμη και τον θαυμασμό των επόμενων γενιών.

   Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για τους τοπικούς και όχι μόνο άρχοντες, που πρέπει να σπεύσουν ταχύτατα για τη διάσωση του σπουδαίου αυτού γεφυριού.

   Θα είναι μια έκφραση ευγνωμοσύνης σ’ αυτούς τους δουλευτάδες, που το φτιάξανε με αντοχή και ομορφιά, για να σμίξουνε χωριά και να τα φέρουν σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο, ενώνοντας τους τόπους και τους ανθρώπους.

Βιβλιογραφία-σημειώσεις

(1).  ¨Μακιστία¨  Έτος 18o Ιούνιος-Ιούλιος-Αύγουστος 2013 Τεύχος 74

(2).  Μαρτυρία Παναγιώτας Κυριακοπούλου στον γράφοντα.

(3).  Έγγραφη μαρτυρία Παναγιώτας Κυριακοπούλου στον γράφοντα.

(4).  ¨Μακιστία”, Έτος 18ο Σεπτέμβριος-Οκτώβριος-Νοέμβριος 2013 Παναγ. Η. Κυριακοπούλου. Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Χρυσοχωριτών Ολυμπίας και ομότιμης καθηγήτριας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. ¨Ο προαιώνιος δρόμος Πύργος-Κρέσταινα-Ανδρίτσαινα-Γορτυνία¨. Τεύχος 75 σελ. 14.
(5).  Γεωργίου Παπανδρέου. Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων. Αμαλιάδα 2010. Σελ.25.
Περισσότερα για το Τρανό γεφύρι στο video: