«...στρεφόμενος δ΄είτα προς Ν. και δεχόμενος του Λεχουρίου και Λειβαρτζίου χειμάρρους λέγεται νυν γενικώς Λειβαρτζινό ποτάμι και διαβαίνεται τέλος δι’ αμαξιτής δημοσίας γεφύρας προ 30ετίας κτισθείσης εγγύτατα της συμβολής αυτού εις τον Ερύμανθον, είναι δε ορμητικώτατος και πολυϋδρότατος, ξηρότατος δε θέρους, διότι τα ολίγα εν τω ρω αυτού πηγαία ύδατα χρησιμοποιούνται εις αρδεύσεις αγρών».
Γεωργίου Παπανδρέου Δ.Φ. Γυμνασιάρχου.
Βρίσκεται στα Τριπόταμα, έδρα του Δήμου Αροανίας μέχρι το 2010 και τώρα δήμος Καλαβρύτων. Είναι μονότοξη, ημικυκλική, με μια σειρά θολίτες (καμαρολίθια), επίπεδη επιφάνεια διάβασης, και βρίσκεται σε ύψόμετρο 520 μέτρων στο Τοπικό διαμέρισμα Ψωφίδας, του νομού Αχαΐας επί του Αροάνιου που λίγα μέτρα πιο κάτω ενώνεται με τον Νουσαίτικο και τον Σειραίο, σχηματίζοντας τον Ερύμανθο
Μαζί με την διπλανή γέφυρα του “Ιμπραήμ” ή “Τριποτάμων” εξυπηρετούσε τους κατοίκους Αχαΐας και Ηλείας με αυτούς της Γορτυνίας μέχρι το 1930. Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία των Τριποτάμων. Η δεξιά πλευρά της γέφυρας από ανάντη είναι μισογκρεμισμένη. Χτυπήθηκε από κεραυνό το 1920 και τοποθετήθηκαν ξύλα για να είναι λειτουργική ως την κατασκευή το 1930 της καινούργιας γέφυρας.
Πιστεύεται ότι χτίστηκε κατά την δεκαετία του 1880 με χρήματα του κρατικού προϋπολογισμού και τούτο συμπεραίνεται από τη μαρτυρία του Γεωργίου Παπανδρέου, Γυμνασιάρχη από το Σκούπι (Πάος) του δήμου Καλαβρύτων, που υπηρέτησε στον Πύργο και μας λέει ότι "...Λίγα βήματα από τη συμβολή των παραποτάμων Αροάνιου και Ερύμανθου, με φροντίδα των βουλευτών Ηλείας, έχει κατασκευαστεί πρόσφατα από την κυβέρνηση μια γέφυρα πάνω στον Αροάνιο, πιθανότατα λίγο πιο κάτω από τη θέση όπου βρισκόταν η αρχαία γέφυρα που αναφέρεται από τον Πολύβιο. Αρχίζοντας λοιπόν από τη γέφυρα εκείνη και ερευνώντας για το παλιό τείχος (=της Ψωφίδας), το συναντάμε ασφαλώς από το χάνι που είναι δίπλα στη γέφυρα, βαδίζοντας στην άκρη του Αροάνιου μέχρι την πηγή διακόσια περίπου μέτρα πιο πέρα" (1). Φαίνεται ότι για την κατασκευή της γέφυρας ο πρωτομάστορας πήρε και πέτρες από τα κτίρια εντός των τειχών της Ψωφίδας, όπως συνεχίζει ο Γ. Παπανδρέου: "Από τη μονή μέχρι το δυτικό χείμαρρο, στο εσωτερικό του τοίχους, διακρίνονται τα θεμέλια δέκα περίπου ισοδομικά χτισμένων μεγαλοπρεπών κτιρίων. Εκεί τραβούν την προσοχή μας πέτρες πελεκημένες με τέχνη, πλάκες και άλλα λείψανα. Πολλά από αυτά τελευταία τα ανέσκαψαν και τα χρησιμοποίησαν εκείνοι που κατασκεύασαν τη γέφυρα του Αροάνιου". (2)
Η ανάδειξη του μήκους της. Φώτο: ΑΓΠ.
Γεφύρωνε τον Αροάνιο ή Λειβαρτζινό ποτάμι στο χωριό Τριπόταμα, έδρα του πρώην δήμου Αροανίας.
Φαίνεται ότι χτίστηκε τέλος του 19ου- αρχές
20ού αιώνα και αυτό απορρέει από μια μαρτυρία που αναφέρει ότι: «...στρεφόμενος
δ΄είτα προς Ν. και δεχόμενος του
Λεχουρίου και Λειβαρτζίου χειμάρρους λέγεται νυν γενικώς Λειβαρτζινό ποτάμι και διαβαίνεται τέλος δι’ αμαξιτής δημοσίας
γεφύρας προ 30ετίας κτισθείσης εγγύτατα της συμβολής αυτού εις τον Ερύμανθον,
είναι δε ορμητικώτατος και πολυϋδρότατος, ξηρότατος δε θέρους, διότι τα ολίγα
εν τω ρω αυτού πηγαία ύδατα χρησιμοποιούνται εις αρδεύσεις αγρών». Αφού η
«Ιστορία των Καλαβρύτων» εκδόθηκε το 1928, φαίνεται ότι η γέφυρα χτίστηκε την
εποχή που αναφέρθηκε. (3)
Η Ψωφίδα, Τριπόταμα σήμερα (Χόζοβα μέχρι το 192), είναι απλωμένη σ' ένα ιδανικό μέρος κατά μήκος των ποταμών Σειραίου και Αροάνιου αλλά και του Ερύμανθου, εκεί που κάποτε ήταν η αρχαία πόλη της Ψωφίδας, με σπουδαίο πολιτισμό και παρουσία για πολλούς αιώνες. Άρχισε να αναπτύσσεται ως πόλη-κράτος κατά την εποχή των Πελασγών. Πρώτος οικιστής αυτής αναφέρεται ο Ερύμανθος, ο οποίος κατά τον Παυσανία, ήταν γιος του Αρίστα, από τον Πελασγό ή τον Αρκάδα. Αυτοί θεωρούνται και οι γενάρχες της Αρκαδικής γης. Ο Ερύμανθος, κατά μία εκδοχή, έζησε το 1410-1330 π.χ, έδρασε δε ως εξερευνητής της περιοχής και εκπρόσωπος του Πελασγικού πολιτισμού. Όταν εισχώρησε σ' αυτή την “άβατη περιοχή” βρήκε να κατοικούν οι πρωτόγονοι Λέλεγες, Κάρες κλπ. Ο Ερύμανθος συγκέντρωσε και δίδαξε στους κατοίκους την οικοδόμηση των οικιών, την καλλιέργεια της γης και την υφαντουργία. Μ' αυτό τον τρόπο έγινε ο οικιστής της πόλης, η οποία πήρε και το όνομα Ερύμανθος. Σήμερα το όνομα αυτό αποδίδεται στην οροσειρά, που απλώνεται στην ευρύτερη περιοχή του τ. Δήμου Αροανίας, αλλά και στον ποταμό που διέρχεται από την Ψωφίδα, που σχηματίζεται από το Αροάνιο ή Ελουκό ή Λειβαρτζινό ποτάμι, Σειραίο ή Βερτσιώτικο ποτάμι και Δυτικό Ερύμανθο ή Νουσαίτικο ποτάμι.
Η πόλη συνδέεται και με το μύθο του Ερυμάνθιου κάπρου. Ο Ηρακλής όταν πραγματοποίησε και τον 12ο άθλο πήγε στη Σικελία, όπου σκότωσε το βασιλειά Έρυκα και πήρε την κόρη του Ψωφίδα για γυναίκα. Γυρίζοντας στην Ψωφίδα ή Φηγία, η γυναίκα του γέννησε δίδυμα, τον Πρόμαχο και τον Εχέφρονα, οι οποίοι αργότερα έγιναν ηγέτες και ήρωες της πόλης. Κατά μία άλλη εκδοχή του ίδιου μύθου, ο Ηρακλής πλάγιασε με την Ψωφίδα και καθώς δεν μπορούσε -λόγω πιθανώς των περιηγήσεών του- να την πάρει μαζί του, την άφησε στην περιοχή στο σπίτι του φίλου του Λυκόρτα (την πόλη τότε την έλεγαν Φηγία από το όνομα του βασιλιά Φηγέα). Η Ψωφίδα γέννησε δύο γιούς τον Πρόμαχο και τον Εχέφρονα, που μεγάλωσαν εδώ και μετονόμασαν την πόλη σε Ψωφίδα, από το όνομα της μητέρας τους. Δίπλα στην πόλη περνούσε ο ποταμός Αροάνιος και λίγο μακρύτερα ο Ερύμανθος, που πηγάζει από το όρος Λάμπεια που θεωρείται ιερό βουνό του Πανός και είναι τμήμα του όρους Ερύμανθος, όπου ο Ηρακλής κυνήγησε τον Ερυμάνθιο κάπρο. Στην περιοχή της Ψωφίδας υπήρχε ιερό της Ερικύνης Αφροδίτης, ιδρυμένο από τον Πρόμαχο και τον Εχέφρονα καθώς και ηρώα αφιερωμένα στους ίδιους. Εκεί ήταν και ο τάφος του Αλκμαίονα, του γιου του Αμφιάραου. Όταν ο Αλκμαίων, κυνηγημένος από τις Ερινύες μετά το φόνο της μητέρας του Εριφύλης, έφτασε εδώ ο βασιλειάς Φηγέας δέχθηκε, όχι μόνο να τον εξαγνύσει από το μίασμα του φόνου αλλά του έδωσε και σύζυγο την κόρη του Αλφεσίβοια. Στην εξέλιξη του μύθου, οι γιοί του Φηγέα, Τήμενος και Αξίων σκότωσαν τον Αλκμαίονα, που θάφτηκε εδώ.
Η Ψωφίδα γνώρισε μεγάλη δόξα, αλλά το τέλος ήλθε με την καταστροφή της από τον Αλάριχο, που έφθασε στην Πελοπόννησο καταδιωκόμενος από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Θεοδόσιο.
Άλλη εκδοχή λέει ότι η Ψωφίδα ιδρύθηκε από την κόρη του Ξάνθου και εγγονή του Ερύμανθου, Ψωφίδα. Το 219 π.χ προσαρτίστηκε στην Αχαϊκή Συμπολιτεία από τον Φίλιππο τον Ε' της Μακεδονίας. Η πόλη περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος, τμήμα του οποίου σώζεται ως σήμερα, είχε ακρόπολη, θέατρο και αγορά.
Οι διαστάσεις του γεφυριού είναι:
Άνοιγμα καμάρας: 11,50μ.
Ύψος: 4,00μ.
Πλάτος: 6.50μ.
Μήκος: 37 μ.
Μήκος καμαρολιθιού: 0,65μ.
Το Λειβαρτζινό γεφύρι.
Φώτο: ΑΓΠ.
Σημειώσεις-βιβλιογραφία
1. ΑΖΑΝΙΑΣ. Γεωργ. Παπανδρέου Δ.Φ. Εν Πύργω Εκ του Τυπογραφείου της εφημ. Ηλείας. 1886. Σελ. 29.
2. Ομοίως. Σελ. 32.
3. Γεωργίου Παπανδρέου Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Ιστορία των Καλαβρύτων». 1928 Επανέκδοση από την Κοινωφελή Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Ποιότητας Ζωής Δήμου Καλαβρύτων
(ΔΕΠΑΠΟΖ) Β΄ Έκδοση. 2011 σελ. 71.
Δες το παρακάτω video για το Λειβαρτζινό γεφύρι: