Γεφύρι Μανούσου και η μάχη της Αγορελίτσας (Ιούλιος 1944). Χώρα Μεσσηνίας.

  "βρισκόμαστε σ’ ένα ιστορικό γεφύρι, σ’ ένα πέτρινο τρίτοξο γεφύρι στο ρέμα Σελά πολύ κοντά στη Χώρα, το οποίο συνέδεε τις παλιές Χώρες με τους τρεις οικισμούς, τη Λιγούδιστα, την Καβελαριά και το Τσιφλίκι με την ευρύτερη περιοχή και συγκεκριμένα με το Αμπελόφυτο. Πιθανότατα το γεφύρι αυτό φτιάχτηκε επί τουρκοκρατίας... Δυστυχώς είναι εγκαταλειμμένο και έχουμε ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες για την επισκευή του και την εγγραφή του ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου... Όχι, δεν γνωρίζουμε (ποιος το έχτισε) παρ’ όλο ότι έχουμε  προσπαθήσει για κάποιες πληροφορίες, δεν έχουμε καταφέρει να μάθουμε τον ακριβή χρόνο κατασκευής, τουλάχιστον στο περίπου, ούτε και πως έγινε. Εδώ λίγο πιο κάτω και αριστερά υπάρχει και ένας μύλος, ο περίφημος μύλος του Λάλε, έτσι σώζεται σήμερα, που εξυπηρετούσε τότε τις ανάγκες της περιοχής..."

                                                                            Γιώργος Κόκκινος, Χώρα Μεσσηνίας

Πρόκειται για ένα τρίτοξο, μικρό αλλά εντυπωσιακό και ιστορικό γεφύρι, με μια μεγάλη καμάρα και δύο μικρότερες, ισομεγέθεις ως προς το άνοιγμα, εκατέρωθεν αυτής. Η δεξιά καμάρα από ανάντη είναι μισογκρεμισμένη και μισοχωμένη. Τα τόξα του έχουν μια σειρά θολίτες, η επιφάνεια διάβασής του είναι καμπυλωτή και καλντεριμωτή και γεφυρώνει το ποτάμι Σελά, που έρχεται από απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων βορειοανατολικά και έχει τις πηγές του στο Κεφαλόβρυσο Χώρας. Σε απόσταση περίπου 700 μέτρων πιο κάτω, στη θέση Διπόταμα, συναντιέται με το ποταμάκι Κολοπανάς και εκβάλλει στο Kosta Navarino.

 Το γεφύρι από κατάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

  Βρίσκεται μεταξύ Χώρας και Αμπελόφυτου και ένωνε παλιά αυτές τις περιοχές. Αγορελίτσα ή Αγορέλιτζα ήταν η παλιά ονομασία του Αμπελόφυτου. Αναφέρεται έτσι κατά τις ετήσιες καταγραφές του Βενετού Προβλεπτή (Vailo) από τον 17^ο αιώνα, σαν μικρός οικισμών 5-10 σπιτιών. Την καινούργια ονομασία την πήρε από τα πολλά αμπέλια που υπήρχαν παλιά πριν στραφούν στην μονοκαλλιέργεια της ελιάς.

  Κατά μαρτυρίες των ντόπιων, ανεπιβεβαίωτες όμως, χτίστηκε τον 17ο-18^ο αιώνα, επί τουρκοκρατίας. Άγνωστο γιατί ονομάστηκε έτσι, αν και κάποιες πληροφορίες θεωρούν ότι πήρε το όνομα αυτό από κάποιον πρωτομάστορα Μανούσο.

  Στις 19/07/1944 στην περιοχή αυτή έγινε μεγάλη μάχη μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και των Γερμανών, με συντριπτική νίκη των Ελλήνων. Η “μάχη της Χώρας” ή αλλιώς ¨μάχη της Αγορελίτσας¨ όπως είναι γνωστή, έγινε κοντά στο πέτρινο γεφύρι και γύρω απ' αυτό που βρίσκεται στον παλιό δρόμο, στο βάθος του φαραγγιού, όχι εκεί που βρίσκεται το μνημείο αλλά πιο μέσα. Επικεφαλής των ανταρτών ήταν ο καπετάν -Σφακιανάκης από το Κορυφάσιο, που σκοτώθηκε στη μάχη αυτή μαζί με 18 άλλους πατριώτες.

 

Η καλντεριμωτή επιφάνεια διάβασης. 

Φώτο: ΑΓΠ

 

  «Σ' ένα τοπίο εξαιρετικού κάλους και φυσικής ομορφιάς, στον παλιότερο δρόμο από τη Χώρα για την Αγορέλιτσα, μετά τις "κορδέλες" πάνω από τον ποταμό Σέλα, υπάρχει ένα τοξωτό γεφύρι που η κατασκευή του θα πρέπει να αναζητηθεί από τους ειδικούς στο 18ο αιώνα. Το γεφύρι του Μανούσου. Αυτό μαζί με άλλα δυο παρακείμενα τοξωτά γεφύρια (ένα τρίτοξο κι ένα μονότοξο) διευκόλυναν τις ανάγκες μεταφοράς και επικοινωνίας από τη Λιγούδιστα στην Αγορέλιτσα, το Πυργάκι κλπ... Σ' αυτό το γεφύρι στις 19 Ιουλίου 1944 και μετά από ενέδρα και αναμονή 30 περίπου ωρών, στη μία και μισή το μεσημέρι, έγινε η φονική μάχη της Χώρας. Μία φάλαγγα, δεκατριών Γερμανικών αυτοκινήτων κατοχής (11 φορτηγά και 2 θωρακισμένα) και τριών μοτοσυκλετών, του τμήματος Συνοδείας του 699 Κλιμακίου Εφοδιασμού (“Wachschuss Stabzb V 699”) ερχόμενη από την Πύλο και κατευθυνόμενη στους Γαργαλιάνους και την Κυπαρισσία, έπεσε στην ενέδρα του Ι Τάγματος του 9ου Συντάγματος, του ΕΛΑΣ και μικρής δύναμης της πολιτοφυλακής του εφεδρικού ΕΛΑΣ. Διοικητής του Τάγματος ήταν ο ηρωικός “Μπαρμπαλιάς”, Ταγματάρχης Ηλίας Σφακιανάκης, από το χωριό Κορυφάσιο. Διοικητής της πολιτοφυλακής, ήταν ο Αθ. Καραχάλιος. Η 45λεπτη μάχη ήταν σφοδρή· 78 Γερμανοί αλλά και 10 περίπου συνεργάτες τους, σκοτώθηκαν. Οι Ελληνικές απώλειες, ήταν 18 νεκροί και 8 τραυματίες. Τα λάφυρα της ενέδρας, ήταν πλούσια, αφού η φάλαγγα των αυτοκινήτων ήταν του “699 Κλιμακίου Εφοδιασμού” και μετέφερε εφόδια για τις Μονάδες Φιλιατρών και Κυπαρισσίας. Κατεγράφησαν πολλά όπλα, άφθονα πυρομαχικά, μεγάλες ποσότητες τροφίμων και αρκετά χρήματα.

Η περιοχή της μάχης, λόγω του δύσβατου και στενού γεφυριού, ήταν πρόσφορη για ενέδρα σε φάλαγγα αυτοκινήτων.

Το γεφύρι από ανάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Τέσσερις μέρες μετά τη φονικότατη μάχη και μετά την περισυλλογή των νεκρών, ακολούθησε εκκαθαριστική επιχείρηση με μερική πυρπόληση του κέντρου της Χώρας, εκεί όπου σήμερα είναι η πλατεία, από τμήμα του 1008 Τάγματος Πεζικού Φρουρίων. Η απελευθέρωση πλησίαζε και έτσι ευτυχώς, τα αντίποινα των Γερμανών περιορίστηκαν σε καταστροφές οικιών.
Σήμερα, στον καινούργιο δρόμο, που αποτελεί παράκαμψη του παλιού γεφυριού, έχει στηθεί λιτό μνημείο που θα θυμίζει στις επόμενες γενιές, τη θυσία των παλικαριών και του γελαστού “Μπαρμπαλιά”, στον αγώνα για Εθνική Ανεξαρτησία. Η ασχήμια στο παλιό και εγκαταλελειμμένο γεφύρι και τη γύρω περιοχή, πρέπει οπωσδήποτε να εξαλειφθεί. Σε κανένα λαό δεν συγχωρέθηκε ασέβεια προς την Ιστορία» (1)

Το βιβλίο του Γιάννη Α. Μπίρη.

 Το 1987 η τότε δημοτική αρχή αποφάσισε ότι αυτός ο τόπος της θυσίας και μνημείο εθνικής αντίστασης αλλά και υπέροχης φυσικής ομορφιάς θα έπρεπε να γίνει ...Χωματερή! Και παρά τις μεμονωμένες διαμαρτυρίες αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε μέχρι το 2011. Τη συνολική διαχείριση και ευθύνη αποκομιδής, μεταφοράς και απόθεσης στερεών αποβλήτων είχε ο παλαιός Δήμος Νέστορος. Η αποκομιδή, μεταφορά και απόρριψη γινόταν με τα απορριμματοφόρα οχήματα που διέθετε ο Δήμος. Η συλλογή των απορριμμάτων γινόταν καθημερινά, καθ’ όλη την διάρκεια του έτους. Ως τρόπος διάθεσης χρησιμοποιούταν η απλή απόρριψη.

Η παύση της λειτουργίας του αποφασίστηκε με την υπ’αριθμ. 563/8-2-2012 απόφαση του Περιφερειάρχη Πελοποννήσου.
Κι ενώ κατά την διαδικασία αποκατάστασης της ασχήμιας αφαιρέθηκαν τα σκουπίδια σε βάθος τριών μέτρων περίπου, στα μάτια του συνεργείου αποκαλύφθηκε το ιστορικό γεφύρι του Μανούσου. (2) Κατά σύμπτωση, ο εργολάβος ήταν κουμπάρος  του Γ. Μπίρη, ο οποίος του είπε να μην πειράξει τίποτα. Και το προστάτεψαν.

Πρέπει όμως για να ολοκληρωθεί η διάσωση και η ανάδειξή του, να επισκευαστεί, να αποκτήσει πρόσβαση και σε συνδυασμό με τον σεβασμό προς το φυσικό περιβάλλον να αποτελέσει σημείο αναφοράς της περιοχής και της τοπικής ιστορίας.

Ο ντόπιος, από τη Χώρα, Γιώργος Κόκκινος μας λέει για το γεφύρι και την περιοχή:

  «Λέγομαι Κόκκινος Γιώργος, είμαι από την δημοτική κοινότητα Χώρας, του δήμου Πύλου-Νέστορος και βρισκόμαστε σ’ ένα ιστορικό γεφύρι, σ’ ένα πέτρινο τρίτοξο γεφύρι στο ρέμα Σελά πολύ κοντά στη Χώρα, το οποίο συνέδεε τις παλιές Χώρες με τους τρεις οικισμούς, τη Λιγούδιστα, την Καβελαριά και το Τσιφλίκι με την ευρύτερη περιοχή και συγκεκριμένα με το Αμπελόφυτο. Πιθανότατα το γεφύρι αυτό φτιάχτηκε επί τουρκοκρατίας. Βρίσκεται σ’ ένα μέρος με εξαιρετική φυσική ομορφιά. Λίγο πιο κάτω είναι ένας καταρράκτης. Δυστυχώς είναι εγκαταλειμμένο και έχουμε ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες για την επισκευή του και την εγγραφή του ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου.  Αυτό (το ρέμα) τροφοδοτείται από τις πηγές του Κεφαλόβρυσου. Οι πηγές του Κεφαλόβρυσου είναι 1,5 χιλιόμετρο βόρεια της Χώρας και τροφοδοτούνται από το οροπέδιο της Μάτης, όπως γνωρίζουμε εδώ.

Το τρίτοξο γεφύρι του Μανούσου από κατάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών   Πελοποννήσου.  

Οι πηγές είναι σε υψόμετρο περίπου 320 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και εξαντλούνται και όχι πάντα κάπου τον Αύγουστο. Είναι μια πολύ μεγάλη προίκα για τη Χώρα, η οποία έχει πολλές φυσικές πηγές οι οποίες ακολουθούν αυτό το ρέμα και φτάνουν μέχρι κάτω στη θάλασσα. Όχι, δεν γνωρίζουμε (ποιος το έχτισε) παρ’ όλο ότι έχουμε  προσπαθήσει για κάποιες πληροφορίες, δεν έχουμε καταφέρει να μάθουμε τον ακριβή χρόνο κατασκευής, τουλάχιστον στο περίπου, ούτε και πως έγινε. Εδώ λίγο πιο κάτω και αριστερά υπάρχει και ένας μύλος, ο περίφημος μύλος του Λάλε, έτσι σώζεται σήμερα, που εξυπηρετούσε τότε τις ανάγκες της περιοχής. Έχει γίνει (η μάχη της Χώρας) λίγο πιο ανατολικά από δω που είμαστε. Εδώ η περιοχή έχει 4 γεφύρια. Είναι τα δύο πέτρινα, ένα τρίτοξο (αυτό), ένα μονότοξο θα το επισκεφτούμε σε λίγο και ενδιάμεσα είναι τα δύο γεφύρια μεταγενέστερα (τσιμεντένια). Το πρώτο είναι εκεί που έγινε η μάχη το 1944 στις 19 Ιουλίου,  κοντά σε έναν καταρράκτη γνωστού ως «του Σκουρή ο βράχος», και το τέταρτο γεφύρι είναι αρκετά μεταγενέστερο, που έγινε για τις ανάγκες πλέον της μετακίνησης βαριών οχημάτων.(3)  Η μάχη του 1944 έγινε σ’ ένα δρόμο ο οποίος συναντά το γεφύρι και περνούσαν τα αυτοκίνητα απέναντι, η περιοχή λεγόταν Κορδέλες και εκεί οι αντάρτες εγκλώβισαν τη γερμανική φάλαγγα και την αποδεκάτισαν».  (4)

 

 

  Με τον Γιώργο Κόκκινο. 

Φώτο: ΑΓΠ.

 

 

 

 

 

  Οι διαστάσεις του είναι: 

                  Άνοιγμα τόξου Μεγάλου 2,70 μ.   

                                Μικρού: 1,50 μ.                                        

 Ύψος: Μεγάλου: 2,70 μ.

        Μικρού αριστερού από   ανάντη: 1,40 μ.

       Μικρού δεξιά από ανάντη:  1 μ.

      Πλάτος: 2,90 μ.

        Μήκος:13,90 μ.

                       Μήκος καμαρολιθιού: 0,25 μ.

 

 Σημειώσεις-βιβλιογραφία

  1.      Γιάννης Α. Μπίρης. "Χώρα-Πύλος-Μεθώνη". 2000.

   2.  Δημοσίευση Γιάννη Μπίρη στο διαδύκτιο.

    3. Αφήγηση στον γράφοντα στις 30/04/2022.

    4. Κατά μαρτυρία του Νίκου Αναστασόπουλου, "Ο παππούς μου Νικόλας Αναστασόπουλος από το Απάνω Κοντογόνι (Παπαφλέσσα) είχε συμμετάσχει στη μάχη το 1944".

 

   Τα ονόματα των πεσόντων μαχητών του ΕΛΑΣ.

 

Το μνημείο της μάχης. Φώτο: Γ. Κόκκινος.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

Δείτε το γεφύρι του Μανούσου στο παρακάτω video: