Μια γέφυρα για ένα...Νόμπελ

Γέφυρα Mehmed Pasa  Sokolovic

Στο Visegrad της Βοσνίας

Η γέφυρα Mehmet Pasa Sokolovic ( Τουρκ: Sokullu Mehmet Pasa koprusu) είναι χτισμένη στον ποταμό Drina στην περιοχή Visegrad, από τον διοικητή της περιοχής Mehmed Pasa Sokolovic – Sokollu Mehmed Pasa (1505-1579), που ήταν εξισλαμισμένος Σέρβος για να συνδέσει το Σεράγεβο με το υπόλοιπο τμήμα της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, που αποτελούσε τότε μέρος της Οθωμανικής επικράτειας. Με την κατασκευή της γέφυρας αντικαταστάθηκε η μέχρι τότε αναξιόπιστη επικοινωνία μέσω του ποταμού και καλύφτηκε η ανάγκη σύνδεσης της Σερβίας με τις άλλες επαρχίες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και τελικά την Κωνσταντινούπολη. Συνέδεε δηλαδή την Δύση με την Ανατολή.

Η πόλη Visegrad βρίσκεται στη λεγόμενη Σερβική Δημοκρατία (Republika Srbska), αφού στη Βοσνία υπάρχουν ακόμα οι διαχωριστικές γραμμές (κρατικές οντότητες μέσα στο κράτος της Βοσνίας) και αυτά τα περίεργα φαινόμενα κρατούν από  τον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του ’90.

Γεφύρι Mehmed Pasa Sokolovic στον Drina. (Φωτο: ΑΓΠ)

Οι εργασίες κατασκευής της άρχισαν το 1566 και κράτησαν πέντε χρόνια, μαζί με το χάνι δίπλα της. Κατ’ άλλους όμως κτίστηκε από το 1571 έως το 1577.

Σχεδόν αμέσως έγινε δημοφιλές σημείο επαφής και συνάντησης των κατοίκων της περιοχής του Visegrad και κυρίως το μεσαίο κομμάτι της γέφυρας, που λεγόταν Kapija (πύλη), που έχει δύο εξώστες. Ο ανατολικός αποτελούσε και αποτελεί το προαναφερόμενο σημείο συνάντησης, ενώ ο δυτικός περιλαμβάνει μαρμάρινη στήλη, στην οποία αναφέρεται ο χορηγός του γεφυριού Mehmed Pasa Sokolovic.

Πρόκειται για μια κλασσική οθωμανική κατασκευή, χτισμένη με την χαρακτηριστική γκρίζα πέτρα της περιοχής, με πρόβολους, καλντεριμωτή βάση και στο κέντρο την χαρακτηριστική προσθήκη-επέκταση για την διευκόλυνση της διάβασης σε περίπτωση διασταύρωσης των τότε οχημάτων, με οξυκόρυφα τόξα και στηθαία ενός περίπου μέτρου.

Ο ποταμός Drina και το γεφύρι. (Φωτο: ΑΓΠ)

Έχει μήκος 179,5 μέτρα και αποτελείται από 11 καμάρες, εκ των οποίων οι 10 είναι μέσα στην κοίτη του ποταμού και η μία η αριστερή από κατάντη εκτός αυτής, ενώ το άνοιγμα των τόξων κυμαίνεται από 11 έως 15 μέτρα.

Έχει επίσης μια ράμπα πρόσβασης με τέσσερις καμάρες στο δεξιό μέρος από κατάντη, που σχηματίζει ορθή γωνία με τη γέφυρα. Μετά από τις απανωτές ζημιές και της ράμπας από πλημμύρες, πολέμους κλπ, οι εργασίες αποκατάστασής της τελείωσαν το 1991, με απόλυτο σεβασμό και δέσιμο με την όλη κατασκευή.

Φωτογραφία του γεφυριού του 1898 

Κατασκευαστής της είναι ο σπουδαίος Οθωμανός αρχιτέκτονας της εποχής Mimar Sinan, επικεφαλής των αρχιτεκτόνων - μηχανικών της οθωμανικής αυτοκρατορίας κατόπιν εντολής του Mehmed Pasa Sokolovic.

Το 1896 υπέστη σοβαρές ζημιές από τις πλημμύρες του Δρίνα, που σκέπασαν ολόκληρη την επιφάνειά της.

Από τον χρόνο της κατασκευής του και μετά έχει υποστεί σημαντικές ανακαινίσεις κατά τα έτη 1664, 1875, 1911 ( από τους Αυστριακούς μηχανικούς λόγω της στρατηγικής της σημασίας), 1940 και 1950-52.

Η παρέα. Ivan, Onder, Θοδωρής, Sanel. (Φωτο: ΑΓΠ)

Κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου τρία από τα τόξα του καταστράφηκαν (ανατινάχτηκαν με δυναμίτη) και επισκευάστηκαν προσωρινά με δοκούς από χάλυβα. Το ξαναχτίσιμό τους με πέτρα έγινε το 1939-40. Άλλες  πέντε απ’ αυτές υπέστηκαν σοβαρές ζημιές κατά τον Β’ παγκόσμιο. Οι ζημιές αυτές αποκαταστάθηκαν το 1950-52 με τον καλλίτερο τρόπο.

Το 1998 μετά από μια καταστροφική πλημμύρα του ποταμού Drina καλύφτηκε από νερά όλη η γέφυρα, η οποία υπέστη σοβαρές ζημιές, που και αυτές αποκαταστάθηκαν αμέσως και η γέφυρα ξεχώριζε και πάλι για την ομορφιά της.

Με το μυθιστόρημα του 1945 «Η γέφυρα του ποταμού Δρίνα» (Na Drini cuprija – The bridge over Drina) ο Σέρβος Ivo Andric πήρε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1961.

Η μαρμάρινη στήλη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Ιστορίες, θρύλοι, παραδόσεις και δεισιδαιμονίες ντύνουν την ιστορία του γεφυριού, ταυτιζόμενα όλα αυτά με τα αντίστοιχα δικά μας, όπως και όλου του βαλκανικού χώρου.

Μία απ’ αυτές τις ιστορίες, και πως μπορούσε άλλωστε να λείπει, λέει ότι η νεράιδα – φύλακας του περάσματος του ποταμού, δεν ήθελε την κατασκευή του γεφυριού και για το λόγο τούτο ό,τι χτιζόταν την ημέρα το γκρέμιζε την νύχτα. Στην απελπισία του ο πρωτομάστορας άκουσε μια φωνή μέσα από το ποτάμι που τον συμβούλεψε να βρει δύο μικρά παιδιά και να τα χτίσει στις μεσαίες καμάρες του γεφυριού. 

Το γεφύρι. Φώτο από το βιβλίο του Ivo Andric.

 Πράγματι η φρουρά της περιοχής βρήκε δύο δίδυμα μικρά και αρπάζοντάς τα από την αγκαλιά της μάνας τους τα χτίσανε ανάμεσα στα βάθρα του γεφυριού. Ο πρωτομάστορας όμως, απ’ ότι λέγεται, λυπήθηκε τη μάνα και άφησε δύο μικρές τρύπες ανάμεσα στα βάθρα για να μπορεί να βυζαίνει  τα μικρά της. Και πράγματι τα δύο ανοίγματα αυτά είναι τα δυο τωρινά παραθυράκια του γεφυριού και το γάλα της μάνας είναι το άσπρο υγρό, που κάθε χρόνο την ίδια εποχή ρέει από τα πέτρινα ντουβάρια του γεφυριού. Έτσι εξευμενίστηκε η νεράιδα και στήθηκε το γεφύρι εξυπηρετώντας τους ντόπιους και τους περαστικούς. Κατ’ άλλους στο γεφύρι, για να καλοπιαστεί η νεράιδα, εντειχίστηκε ένα ζευγάρι της περιοχής.

Το γεφύρι στο Visegrad, επί του ποταμού Drina. (Φωτο: ΑΓΠ)

Τέτοιες δεισιδαιμονίες για εντοιχίσεις ζευγαριών ή παιδιών υπάρχει σχεδόν για κάθε γεφύρι στην Βοσνία.

Κατά έναν άλλο θρύλο, όταν χτιζόταν το γεφύρι, μια πέτρα έπεσε κατά λάθος πάνω σ’ έναν βοηθό του πρωτομάστορα, τον Αράπη, κόβοντάς τον στα δύο. Τότε κι εκείνος στοίχειωσε το γεφύρι. Λέγεται μάλιστα ότι κάτω ακριβώς από την Πύλη, στο κέντρο του γεφυριού, υπάρχει ένα άνοιγμα και πίσω απ’ αυτό ένα μεγάλο δωμάτιο όπου ζει ο Αράπης.

Το μυθιστόρημα του Ivo Andric

 

Και μία άλλη ιστορία λέει πως όταν κατεβαίνει η στάθμη του νερού του ποταμού, στις όχθες του, πάνω στις πέτρες φαίνονται ζευγάρια από σημάδια, κάτι σαν λακκούβες, σε σταθερά διαστήματα μεταξύ τους που μοιάζουν σαν χνάρια από οπλές αλόγων. Οι ντόπιοι θεωρούν ότι αυτά είναι τα ίχνη των αλόγων των παλιών πολεμιστών, ενώ τα Σερβόπουλα πιστεύουν ότι είναι τα χνάρια από τα άλογα του Γρίβα (πρόκειται για το θρυλικό βασιλόπουλο Μάρκο Κράλιεβιτς) και τα Τουρκόπουλα ότι είναι τα χνάρια του ήρωά τους Αλίγια Γκιερζελέζ, που πέρναγε τα ποτάμια σα να ήταν ρυάκια.

Το Καλντερίμι και τα στηθαία. (Φωτο: ΑΓΠ)

Υπάρχει επιπλέον μια παράδοση που λέει πως όταν ο Mehmed Pasa Sokolovic, διοικητής της περιοχής, αποφάσισε να χτίσει το γεφύρι στην περιοχή, όλοι τον προσκύνησαν και δέχτηκαν να δουλέψουν για την κατασκευή του θέλοντας και μη. Μόνο κάποιος Ράντισαβ δεν δέχτηκε κάτι τέτοιο ερχόμενος σε αντίθεση με τον πασά. Τότε αυτός τον παλούκωσε πάνω στο γεφύρι και από τότε πιστεύεται ότι γι’ αυτό σ’ ένα λόφο, στην αριστερή όχθη του ποταμού, δεν φυτρώνει τίποτα παρά μόνο ένα είδος σκληρού χορταριού. Πρόκειται για το «μνήμα του Ράντισαβ».

Το γεφύρι στον ποταμό Drina, κοντά στα σύνορα με τη Σερβία, αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από το 2008 της  UNESCO, που αναφέρει: « η μοναδική κομψότητα των αναλογιών και η μνημειώδης αρχοντιά της κατασκευής στο σύνολο, μαρτυρούν το μεγαλείο και το ύφος της αρχιτεκτονικής του».

Kapija, η Πύλη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Τώρα πια που εκλείπει η αναγκαιότητα σύνδεσης Δύσης και Ανατολής μέσω αυτού, το γεφύρι παραμένει αποκομμένο και απομονωμένο από τη Δύση και από την Ανατολή, αφημένο στη μοναξιά του όχι όμως και στην τύχη του, αφού συχνά- πυκνά οι επισκευές και οι συντηρήσεις το αναζωογονούν και το παραδίδουν στους επόμενους στην καλλίτερη δυνατή κατάσταση.

O Ivo Andric μπροστά στο γεφύρι. Φώτο από το βιβλίο.

 Συγκεκριμένα, αυτή την περίοδο γίνονται επισκευές και συντηρήσεις στην γέφυρα με χρηματοδότηση από την Τουρκική κυβέρνηση και μάλιστα ο χρόνος της επίσκεψής μας συνέπεσε με την παρουσία Τούρκων μηχανικών, προκειμένου να ελέγξουν την πορεία και την ποιότητα των έργων.

Δείτε περισσότερα για το γεφύρι του Drina στο παρακάτω video: