Πρόκειται για ένα ελικοειδές, αδιάβατο και κατεστραμμένο κομμάτι το πιο δύσκολο και επικίνδυνο
του ημιονικού και ιστορικού δρόμου που οδηγεί από τον Άγιο Νικήτα Δυρραχίου στη
Μεγάλη Αναστάσοβα (Νέδουσα) και Χάνι Λαγού με πολλαπλές κατευθύνσεις.
Είναι το όριο των
τοπικών κοινοτήτων Αρτεμισίας και Νέδουσας του δήμου Καλαμάτας, Βορειοδυτικά
της Αρτεμισίας και νότια της Νέδουσας.
Η παράδοση αναφέρει
ότι η περιοχή της χωρυγόσκαλας έγινε σημείο ηρωισμού και θυσίας Ελληνίδων κατά
το 1826 όπου την Πελοπόννησο διαγούμιζε ο Ιμπραήμ.
Από εκεί περνούσε ο
συντομότερος, ημιονικός τότε, δρόμος από τα Πισινοχώρια προς Δυρράχι,
Γιανναίους, Καμάρα, κλπ. Ονομάζονται Πισινά χωριά (Μεγάλη Αναστάσοβα-Νέδουσα,
Σίτσοβα-Αλαγονία, Μικρή Αναστάσοβα-Πηγές, Τσερνίτσα-Αρτεμισία, Λαδά και Καρβέλι) γιατί
σε σχέση με το Μυστρά είναι χτισμένα στο πισινό (δυτικό) μέρος του Ταϋγέτου ενώ
ο Μυστράς στο μπροστινό (ανατολικό).
Όπως αναφέρει στο
βιβλίο του (Όπισθεν του Μυστρά, σελ. 148-161) Τόμος Α΄ ο Ηλίας Αθ. Λάζαρος-Σμήναρχος
(Τ.Υ.Ε.) ε.α.
«Αποτελεί στενό ελικοειδές
υπό μορφή σκάλας και επικίνδυνο ημιονικό πέρασμα πάνω σε σάρα από την
ορθοπλαγιά των πρόβουνων του Ταϋγέτου Κάπελη-Φτερούση στα ριζά της...Σήμερα διακρίνεται μόνο ένα μέρος από τη σάρα ενώ το υπόλοιπο τμήμα της
έχει καλυφθεί από θάμνους. Από τον παλιό ελικοειδή δρόμο ό,τι είχε απομείνει
κατέρρευσε μετά τους σεισμούς του 1986.
Η τοποθεσία οφείλει το όνομά της στο γεγονός ότι η περιοχή αποτελείται
από ασβεστολιθικές πέτρες και στον ελικοειδή δρόμο, ο οποίος έχει έξι στροφές.
Επισημαίνεται ότι στα χωριά αυτά ο ασβέστης λέγεται και χωρόγι. Δηλαδή
χωρόγι+σκάλα=χωριγόσκαλα. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι λίγες
εκατοντάδες μέτρα πιο κάτω, κοντά στου Λαγού το Χάνι, λειτουργούσε
ασβεστοκάμινο τα ερείπια του οποίου σώζονται ακόμη. Αλλά και οι πέτρες από τις
οποίες ήταν χτισμένο το ιστορικό Χάνι του Λαγού (Ηλιόπουλου), μετά τη διάνοιξη του
αμαξιτού δρόμου προς Νέδουσα, πουλήθηκαν σε ασβεστοκάμινο».
Χωρυγόσκαλα. (Σχεδιάγραμμα:
Ηλίας Αθ. Λάζαρος)
Α. Εξωκκλήσι Αγίου Νικήτα Δυρραχίου.
Β. Συμβολή ορίων
Τοπικών Κοινοτήτων Δυρραχίου, Τσερνίτσας και Μεγάλης Αναστάσοβας.
Γ. Ημιονικός
δρόμος με κατεύθυνση προς Μεγάλη Αναστάσοβα (Νέδουσα).
Δ. Ημιονικός δρόμος με κατεύθυνση Χάνι Λαγού,
κλπ.
Ε. Όρια έκτασης Τσερνίτσας.
ΣΤ. Όρια έκτασης
χωριού Μεγάλης Αναστάσοβας.
Χ. Χωρυγόσκαλα.
Ζ. Πιθανότερο
σημείο από το οποίο έγινε το πήδημα στα βράχια και το χάος από τις Ελληνίδες γυναίκες
του Μοριά.
Και να πως παραστατικότατα
αναφέρεται η θυσία των Ελληνίδων Γυναικών στις 21/05/1826 από τον Ηλία Αθ. Λάζαρο
στο βιβλίο του: «Με την είσοδο των
Τουρκοαιγυπτίων στον κάμπο της Καρύταινας οι άμαχοι και οι περισσότεροι
κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, έντρομοι διασκορπίστηκαν στα γύρω βουνά
παίρνοντας το δρόμο για τα Πισινά χωριά, προκειμένου να σωθούν...Από όλους
αυτούς τους ανθρώπους που κατευθύνονταν προς τα Πισινά χωριά για να σωθούν,
συγκλονιστικό είναι το δράμα είκοσι ανώνυμων γυναικών οι οποίες αφού πέρασαν το
εξωκλήσι του Αγίου Νικήτα Δυρραχίου Χωρυγόσκαλα κρύφτηκαν πάνω από το ημιονικό
μονοπάτι, για να γλυτώσουν από τους Τουρκοαιγυπτίους που τις κατεδίωκαν και
κόντευαν να τις φτάσουν.Όταν ανακαλύφτηκε το κρησφύγετο τους, οι γεροντότερες
άρχισαν να κυλάνε πέτρες προσπαθώντας να συντρίψουν τους αραπάδες που τις είχαν
προσπεράσει και κατέβαιναν τον ελικοειδή δρόμο. Η ενέργειά τους αυτή είχε σκοπό
να καθυστερήσει όσο το δυνατόν περισσότερο τους αραπάδες, προκειμένου να δώσουν
τον απαιτούμενο χρόνο στις νεότερες με τα παιδιά τους να περάσουν πάνω από τα
βράχια, με κατεύθυνση προς το ασκηταρειό, για να διαφύγουν και να γλυτώσουν. Η
αντίσταση όμως των αμυνομένων γυναικών με τις πέτρες δεν κράτησε πολύ, γιατί οι
Οθωμανοί με τα όπλα τους συνέτριψαν τις περισσότερες. Είκοσι από τις νεαρές
αυτές γυναίκες, όταν διαπίστωσαν ότι η προσπάθειά τους να διαφύγουν ήταν μάταιη
και κινδύνευαν να πιαστούν αιχμάλωτες, έκαναν το προαποφασισμένο πήδημα στα
βράχια και το χάος προτιμώντας τον έντιμο θάνατο από τα σκλαβοπάζαρα της
Ανατολής. Με την πράξη τους αυτή, πέταξαν προς την αιώνια ελευθερία
υπογράφοντας με το αίμα τους το συμβόλαιο της μεγάλης αναγέννησης του
Ελληνισμού».
 |
Ο Α΄ τόμος του βιβλίου του Η. Λάζαρου.
|
Όπως αναφέρει επίσης
στο βιβλίο του ο Ηλίας Λάζαρος «θεωρούμε επίσης
σκόπιμο να αναφέρουμε ότι ο βράχος από τον οποίο πήδηξαν στο χάος οι γυναίκες
αυτές μας είναι άγνωστος. Το γεγονός όμως αυτό, θεωρείται ήσσονος σημασίας γιατί
αξία έχει ο ηρωισμός και η θυσία τους και όχι ποιος ακριβώς ΄ταν ο βράχος από
τον οποίο πήδηξαν στο χάος. Άλλωστε μετά από 200 περίπου χρόνια, είναι αδύνατον
να υπάρχουν ευρήματα, που να μας οδηγήσουν σε ασφαλές συμπέρασμα. Μόνο εικασίες
μπορούμε να κάνουμε από τη μελέτη του εδάφους».
 |
Ο Β΄τόμος του βιβλίου του Η. Λάζαρου.
|
Και επιπλέον
διευκρινίζει ότι «από όλα τα στοιχεία που
παραθέτουμε διαφωτίζεται η δράση των Τουρκοαιγυπτίων, οι οποίοι μετέβαιναν από
την Καρύταινα στη Μεσσήνη μέσω Ακόβου και Μεγάλης Αναστάσοβας των Πισινών
χωριών κατά το Μάιο του 1826 και διαλύονται οι υφιστάμενες πλάνες και
παρανοήσεις σχετικά με την καταγωγή των γυναικών, οι οποίες στη Χωρυγόσκαλα
προτίμησαν τον ηρωϊκό θάνατο από την άτιμη δουλεία. Αν κάποιος προσπαθήσει να
παρουσιάσει τις γυναίκες αυτές ως καταγόμενες από τη Μεγάλη Αναστάσοβα ή από τα
Πισινά χωριά, κάνει λάθος. Αν το λάθος του οφείλεται σε άγνοια, καλό θα είναι
να προσέξει περισσότερο τις πηγές του. Αν όμως κινείται από τοπικιστικά
ελατήρια, προκαταλήψεις ή ιδεολογικές σοφιστείες τότε παραδίδεται στην κρίση
των αναγνωστών του».
