Γεφύρι Γύριζας στον Λάδωνα

Η αρχή και το...τέλος ενός γεφυριού.

Άρχισε να χτίζεται το 1896, με έξοδα του κρατικού προϋπολογισμού, επί του ποταμού Λάδωνα. Βρισκόταν μεταξύ λόφου Παλιόκαστρου και υψώματος Καπελίτσας, απ' όπου κατέβαινε ο αρχαίος δρόμος “Ολυμπία οδός” για την Ολυμπία και τους Ολυμπιακούς αγώνες, και που σήμερα λειτουργεί σαν αγροτικός δρόμος.

Στους πρόποδες του λόφου του Παλαιόκαστρου, στην κορυφή του οποίου υπάρχουν ερείπια οχυρού, έτριβαν τα κεραμίδια για να φτιάξουν το κορασάνι για το χτίσιμο της γέφυρας στη Γύριζα. Βρίσκεται στο Τ.Δ. Λιοδώρας του τ. Δήμου Ηραίας, νυν Γορτυνίας.

Η ακριβής θέση της γέφυρας είναι επί του ποταμού Λάδωνα, μεταξύ των χωριών Τριποταμιά – Χάνια – Πυρή – Λιοδώρα - Καπελίτσα, λίγο πριν την συμβολή του με τον Αλφειό.

Λόφος Παλαιόκαστρου.

Για την κατασκευή της γέφυρας της Γύριζας έχει σχεδόν διασωθεί η όλη διαδικασία μεταφοράς υλικών (θηραϊκή γη, πέτρες, ασβέστης κλπ), οι διάφορες πληρωμές (μεταφορέων, μαστόρων κλπ) και μια σειρά από άλλα χρήσιμα έγραφα και επιστολές, που φανερώνουν τις διαδικασίες και τις συνήθειες της τότε εποχής (τέλος 19ου αιώνα) για την κατασκευή ενός τέτοιου έργου. (1)

Παραθέτουμε μια σειρά επιστολών και εγγράφων για όλα τα παραπάνω.
 Την 22-4-1896, ο πλοίαρχος Κ. Φούρλας (2) ενημερώνει τον Ι. Γεωργίου, κατασκευαστή της 9τοξης γέφυρας στην περιοχή Γύριζα του Λάδωνα, για την άφιξη στο λιμάνι της Κυλλήνης του πρώτου φορτίου (από τα τρία συνολικά) της θηραϊκής γης και τον παρακαλεί για τη γρήγορη παραλαβή του.

 

Έν Κυλλήνη τη 22 Απριλίου 1896

Κύριον Ιωάννη Γεωργίου

Έφθασα ενταύθα τήν παρελθούσαν Παρασκευήν 19ην υπερμεσούντος μηνός καί αμέσως σάς ετηλεγράφησα διά τού ενταύθα κ. Σταθμάρχου, νά έλθητε πρός παραλαβήν τού φορτίου.

αλλά καίτοι παρήλθον τέσσαραι ημέραι αφ' ής σάς ειδοποίησα υμείς ούτε ήλθατε ούτε μή γνωρίσετε πότε σκέπτεσθε νά έλθητε καί διατί βραδύνετε. Κατά συνέπειαν σάς παρακαλώ καί πάλιν διά τής παρούσης μου νά έλθητε όσον τάχος νά παραλάβητε τό φορτίον διότι δέν πιστεύω νά θέλητε νά μέ ζημιώσετε αναβάλοντες τήν έλευσίν σας. Θέλετε δά με υποχρεώσει άν φέρητε μεθ' υμών καί τό αντίτιμον τού πράγματος συμφώνως μέ τό ναυλοσυμφωνητικόν.

Σάς ασπάζομαι

ο πλοίαρχος

Κ. Φούρλας

  Θα πρέπει να ειπωθεί ότι η θηραϊκή γη (ηφαιστειακή τέφρα) είναι ένα άριστο δομικό υλικό από την Σαντορίνη, πλούσια σε πυρίτιο και φτωχή σε ασβέστη και κατά την πρόσμιξή του με τριμμένο κεραμίδι μας δίνει ένα ανθεκτικότατο μείγμα, κατάλληλο για την κατασκευή διαφόρων χτισμάτων, γεφυριών, κάστρων, οχυρωματοκών έργων κλπ.

Οι Λαγκαδινοί, αυτοί οι σπουδαίοι μάστορες της πέτρας, το έλεγαν “μπουρτζολάνα”. Τα φορτία αυτής της τέφρας από τη Σαντορίνη, μεταφέρθηκαν με τρένο μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής Κυλλήνης – Καβάσιλα – Πύργου στην Ολυμπία και από εκεί με κάρα μέχρι την περιοχή της Γύριζας, για την κατασκευή του γεφυριού.
Εν συνεχεία, την 28-04-1896 αφού έλαβε την επιστολή του πλοιάρχου, ο κατασκευαστής του γεφυριού Ιωάννης Γεωργίου, στέλνει επιστολή στον συνεταίρο του Αθανάσιο Αντωνόπουλο, κτηματία και δήμαρχο Δημητσάνας εκείνη την περίοδο, τον ενημερώνει για την άφιξη του φορτίου της τέφρας στην Κυλλήνη και του ζητάει χρήματα για την πληρωμή του, προκειμένου να αρχίσει η κατασκευή της γέφυρας.

 

Έν Βερβίτζη (3) τή 28 Απριλίου 1696

Αξιότιμε Κύριε Αθανάσιε Αντωνόπουλε

είς Δημητσάναν

ο κομιστής τής παρούσης μου κ. Ιωάννης Ν. Παπαδόπουλος είναι Γυναικάδελφός μου καί σάς παρακαλώ συμφώνως τής από Μαρτίου ε.ε.επιστολής μου έξ Αθηνών νά μού δόσετε διά λογαριασμόν μου δραχ. Τρείς χιλιάδας διά τήν έναρξιν τής ετερικής εργολαβίας μας τής Γεφύρας Γυρίζης ή Παλαιόκαστρου διότι θά τάς αποστείλω αύριον τό πρωί μέ τόν ίδιον Ιωάν. Παπαδόπουλον είς Κυλίνην όπου άρχισεν τήν παραλαβήν 2,000 Στατήρων (4) θηραϊκής γής. Ο Γυναικάδελφός μου Κωνσταντίνος Ν. Παπαδόπουλος

όπως μεταφέρει ταύτην είς ολύμπεια καί εκείθεν είς Γύριζαν πρός έναρξιν εργασιών μας λαμβάνης καί τό 'υπ αριθ. 12415 έντελμα τής οδού ολυμπείων πληρωταίον από τό ταμείον Γόρτυνος ώς καί τήν απόδειξιν τού ιδίου καί παρακαλάς τόν ταμίαν όπως δόση τά δραχ. 3293 καί 99 είς τόν κομιστήν κ. Ιωάννην Παπαδόπουλον καί τά λαμβάνω ασφαλώς δέν ήλθον ό ίδιος διότι ξυχοραγή ή αδελφή μου καί δέν δύναμαι νά φύγω σήμερον καί πλοίαρχος θέλει νά πλερωθή νά αναχωρίση δι' έτερον φορτίον λάβε καί τήν επιστολήν τού πλοιάρχου νά ίδης τί γράφη. Ο Ιω΄ν. Παπαδόπουλος δύναται να υπογράψη είς τάς πρόποδας τής παρούσης μου περί τής παραλαβής τών χρημάτων όσα τού δόσις απέναντι τής εργολαβίας μας παρακαλέσατε τόν κ. Καλιονζήν νά υποβάλη πιστοποίησην τής οδού Καλιανίου (5) περιμένω άπαντησίν Σας μέ τόν Κομιστήν

Σάς ασπάζουμαι

πρόθυμος φίλος Σας

Ιωαν. Γεωργίου

Με επιστολή του, στις 29-06-1896, ο Ιωάννης Γεωργίου ενημερώνει στην αθήνα τον συνεταίρο του Αθανάσιο Αντωνόπουλο για την πορεία των προκαταρκτικών εργασιών και ενεργειών του (ανεύρεση πέτρας, καμίνια για τον ασβέστη, ξυλεία, μαστόρους, μουλάρια και άλογα, διάφορα εργαλεία, αντιμετώπιση γραφειοκρατίας κλπ) πριν τη θεμελίωση της γέφυρας, ζητώντας παράλληλα οδηγίες και διάφορες πληροφορίες για το έργο.

 

Έν Βερβίτζη τή 29/6/96

Αξιότιμε κ. Άθανάσιε!

Τήν π. τετράδην ώς σάς έγραψα έπήγαμαι μέ τόν Σωτήριον Μπάρδην είς Καπελίουζαν (6), τήν πέμπτην τό πρωί έγώ ό Σωτήρης καί ο παπαμπουντούρης επίγομαι είς τόν Έρύμανθον καί άρχήσαμαι άπό τού μπέλεσι (7) καί έφθάσαμαι μέχρι καί τού Νεοχωρίου. Ύπάρχουν λιθάρια διά κλιδιά άλλά έκείνα όπου είναι κατάληλα είναι στουρνάρια. (8) τήν πέμπτην τό άπόγευμα όθεν έγώ ό Σωτήρης καί ό Ευθύμιος έπήγαμαι άπό τη βουλομένη είς το Αναζήριον (9) έκεί όπου έβγαλε ό Ν. Χριστοδουλόπουλος τό καμίνι, έξετάσαμαι τό μέρος έκείνο καί είδαμεν ότι είναι κατάλιλον διά καμείνια διότι

έχει καί κλαρή καί ξύλα χονδρά καί πέτρα άφθονον άλλά Νομίζω ότι άν μεταφερθώ άπό τού Λότι (10) θά είναι μία ώρα καί 3/4. κατόπιν έπήγαμαι είς τα καλίβια (11) διανικτερεύσαμεν έν έκεί έστίλαμαι παζόν είς χωρίον Μπουγιάτι (12) καί ήλθεν ό Γεώργιος Παπαδόπουλος χθές τό πρωί καί συνηντήθημεν είς Μπέτζη (13) καί άφού έξετάσαμεν τά λατομεία Μπέτζη διά τούς καμαρόλιθους (14) έπίγαμαι μαζή μέ τόν Σωτήρον Ευθύμιον καί F. Παπαδόπουλον πρός τού Μπουγιάτι έκεί όπου έχει ένα καμίνη ό παπαδόπουλος φορτωμένο τό ήμησι καί ζητή δραχ. 2 καί 20 τόν στατήρα νά μάς τό παραδόση είς Γύριζαν έως 600 στατήρας και μία δραχ. Έκεί άλλά κατά τάς αρχάς αυγούστου τότε ο Ευθύμιος άναχώρησεν διά τήν Γύριζαν έγώ καί ό  Σωτήρος έπήγαμαι   Σωτήρος επήγαμαι είς Μπουγιάτι καί ήλθωμεν είς Διαπραγμάτευσιν διά νά βγάλι τό καμίνη τού Χρηστοδουλόπουλου είς Αναζήριον νά έλθη κατά τάς 20

Ιουλίου νά βγάλη 1500 καντάρια (15) 1,90 τό καντάρι καί νά έλθη νά βγάλη καί 3000 καντάρια τό χειμώνα είς τήν ιδίαν θέση νά μάς τά παραδόση όλα είς Γύριζαν δραχ. 170 τόν στατήρα διά τούς 3000 τούς στατήρας. Όθεν έμήναμαι σύμφωνοι νά σού τιλεγραφήσω καί νά μού άπαντήσης τί νά πράξωμεν φοβήτε μήπως τού ζητίστε τοπιάτικον (16) διά τό Άναζήριον ώστε θέλη νά είναι άπιλαγμένος 'από τοπιάτικον καί άπό τόν φόρον τού Δημοσίου. Αύριον είναι έξιγημένος ο Σωτήρης νά τού βγάνη ο ντράτζας (17) άσβέστη είς τήν Ευαγγελήστριαν (18) καί αυτός νά τό μεταφέρη είς Λαγκάδεια τού Κοσμοπούλου, άλλά θά περιμένη τό τιλεφράφημάσας έως τήν δευτέραν καί μού άπαντήσετε ότι

νά συμφωνήσω μαζί του νά πάου είς Λαγκάδεια τήν τρίτην νά συμφωνήσωμεν ένώπιον τού ταμία ώς άντιπρόσωπόν σου νά τού δόσω 200 δραχ. Κάπαρον καί νά πάϊ είς τήν πατρίδα του νά κάμη 15 άνδρες καί 15 μουλάρια νά έλθη είς τάς 20 Ίουλίου καί είς τάς 5 αθγούστου νά έχει τό άσβέστη 1500 καντάρια έτιμον νά μού τιλεγραφήσης άμέσως νά συμφωνίσω πρίν πιάσει τήν εργασίαν τού Κοσμοπούλου καί δέν ευρίσκομεν άλλον ασβεστά. Είς Πύργον έστιλα διά τά καροτσίνια καί λ. Εργαλεία καί τού ευθυμίου έδοσα λεπτά διά κεραμίδια τής μπαράκου (19). φρόντισα νά τοποθετιθή ο Ν. Χατζηγιανούλος ενταύθα άντί τού κ. Fιαννίδη άν τό κρίνης καλόν.

Φρόντισον να άγωράσης δύο κάρα δύτροχα μέ σούστες άπό έκείνα όπού κουβαλούν πέτρες είς τάς Άθήνας στίλε μου έντελμα διά νά πληρώσωμεν τούς άγωγιάτας. Φρόντισον νά έγκριθώσιν άναφοραί μου όπου σού έστιλα προχθές γιά τήν ξυλίνην Γέφυραν (20) καί διά τήν ατελή άδειαν τής άσβέστου καί ξυλείας τής οδού Καλιάνη, θά δόσετε μίαν άναφοράν είς τό υπουργείον τών έσωτερικών καί μία είς τό ύπουργείον οίκονομικών νά διαταχθή ό έφορος νά χοριγή άτελώς άδείας, έστιλα άλλας δύο άναφοράς τού Άνάστου διά τό τμήμα Βερβίτζης Κοντοβαζαίνης άς φροντίση καί αυτός νά πράξη τά ίδια διά τήν άτελήν άδειαν. Φρόντισον νά άνταμώσης τόν εργολάβον

Βλυσήδην όπου έργάζετε είς τούς λιμένας Στιλίδας καό Τίνου νά σού είπη άν έχει κοχλιάρας (21) συστήματος Πρίτομ...ώς είχεν είς τόν λιμένα Κερκύρας. Έάν έχει διαθεσίμους πρός πώλησιν. καί άν δύνανται νάλειτουργήσουν είς τήν θεμελίωσιν τής Γεφύρας γυρίζης άν δέν είναι εύτού παρακαλέσης τόν Διευθηντήν κ. Ξενοφών Βλαχόπουλον νά τού τιλεγραφίση νά τόν έρωτήση καί νά σέ συμβουλέψη ο κ. Διευθυντής περί τού συστήματος τής θεμελειώσεως Fράψε μου πότε θά έλθης καό φρόντισον μήπως εύρης τίποτα Ίταλούς έργάτας έστω καί 10 φρόντισον μήπως πωλούνται άλογα ή μουλάρια διά κάρρον νά δοκημασθώσιν άπό ίδήμονος καί νά μήν τσινάναι καί νά είναι άξεια ολιγότερη τών 300 δραχ. Μάς χρησημεύουν 2 ζώα διά κάρρα Καροτσίνια έστιλα νά κάμω 10 είς Πύργον καί 5 ρόδες καί 5 κουφήνια καί ότι άλλο χρησιμεύση. ξυλίνη Fέφυρα έτελείωσεν, καί τελειώνη μπαράκα καί το σπήτι τού παπού έντός τής έβδομάδος. Γράψε μου ή μάλον τιλεγράφησέ μου τί νά κάμω μέ Σωτήρην Μπάρδην διά τό άσβέστη είναι άρκετός δι' όλα.

Σάς άσπάζομαι

πρώθυμος φίλος Σας

Ίωάν. Γεωργίου

Στις 27-07-1896 ο Ιωάννης Γεωργίου από την περιοχή κατασκευής του γεφυριού της Γύριζας, ενημερώνει τον συνεταίρο του Αθανάσιο Αντωνόπουλο για την πρόοδο των έργων κατασκευής του γεφυριού, ζητά χρήματα και διάφορα άλλα πράγματα για της ανάγκες του έργου.

 

Έν Fυρίζη τή 27/7/96

Άξιότημε Κύριε Άθανάσιε

καί χθές σάς έγραψα έκ βερβίτζης μέ τόν Κύριον Καλιοντζήν καί ήδη σάς Γράφω μέ τόν ευθύμιον ό όποίος καί προφορικώς θά σάς πληροφορίση τάς απολίτους άνάγκας τής έργασίας μας μέ τόν ευθύμιον λαμβάνης καί τό τιλεγράφημα τού πλοιάρχου όπου έφθασε είς Κυλίνην τήν π. τετράδη καί χρεισημεύον νά στίλωμεν τόν Ιωάνν. με 2,100 είς Κυλίνην νά άποπλερώση όλίγον τής Αης προυτζουλάνης (22) καί τό τρίτον φορτίον μέχρι ολυμπίαν τό Βον φορτίον έντός 5

ήμερών μεταφέρετε όλον ένταύθα ώστε άμα λάβης τήν παρούσαν μου νά δόσης τού εύθυμίου χρήματα άρκετά νά στίλωμεν είς Κυλίνην νά πληρώσωμεν καί τούς άγωγιάτας καί έργάτας, άν δέν εύκολίνεσαι νά έλθης ό ίδιος μαζή μέ τόν εύθύμιον δόσε του τρίς χιλιάδας δραχ. Νά στίλη τόν Fιάννη είς Κυλίνην μέ 2,100 καί τά ρέστα νά πληρώνη τούς παρουσιαζομένους δικαιούχους, άν έξαργύρωσες καί τό Βον έντελμα νά φέρης μαζή σου άλλας 3-4 χιλιάδας δραχ. διότι έχω ύποσχεθεί νά πληρώνουμε τούς έργάτας κάθε 15 ήμέρας καί σήμερον λίγει ή πρώτη 15μερία καί πρέπει νά πλερωθώσιν αύριον ή τήν δευτέραν διά νά εύχαριστηθώσιν καί νά μήν πολαπλασιάζετε ή έργασία άν δέν εύκολίνεσε αύριον τήν δευτέραν νά είσαι έδώ

άνυπερθέτως μέ χρήματα διά νά τακτοποιήσωμεν τίς δουλιαίς μας. μέχρι τής προσεχούς τετράδης καί τά τρία μεσόβαθρα έτιμάζονται διά φαγάνας (23) αύριον θά μού φέρουν καί τήν 6ην φαγάναν είς Τουμπήτσιον (24) άλά δέν έχωμεν ούτε ένα ξύλον προς λητουργίαν νά καλέσης τιλεγραφικώς τόν τουρήν κλ. έκ Βυτίνης νά τούς δόσης τάς δραχ. τάς ύπολίπους δραχ. 115 καί νά τούς φέρις έδώ νά μάς βγάλουν τά ξύλα διότι ό αρκούδης δέν φαίνεται καί ή άνάγγη πνίγει. οί άσβεστοποιοί θά έλθουν αύριο καί τούς έχω τάξει άμα έλθωσιν νά τούς δόσω καί άλλα χρήματα. ό άριθ. Τών έργατών μας φθάνει 42 καί τήν δευτέραν θά γίνουν 80 καί χριάζονται ξύλα καί χρήματα καί έπίβλεψης ώστε είναι άρκετοί. όταν κάμωμεν τάς αιτημασίας τότε προσκαλούμαι τόν Κύριον Καλιοτζήν νά μάς κανονίση ότι πρέπει καί ίδοποιησέτον νά είναι έτιμος, μάλιστα ήτο πρώθυμος νά έλθη χθές άλλ' διότι δέν είχον τάς ετοιμασίας δέν τόν έφερα. περί Χατζηγιανούλη φρόντισον ύπενθυμήσατε τού Κυρίου Καλιονζή νά διατάξη τόν κ. Γιαννίδη νά ύποβάλη καί πιστοποίησην τής όδού Καλιανίου σύντομα. έγώ θά μεταβώ αύριον βερβίτζαν νά φέρω καί άλους έργάτας βρετουμπέους (25) καί καλιανέους καί τήν δευτέραν θά είμαι έδώ νά είσθε καί σείς έδώ νά τακτοποιήσουμεν τίς δουλιές μας. νά φέρης ένα καντάρι νά λάγει (26) 80 όκάδες άξίας 10-12 δραχ. είχα είπεί είς τούς Άδελφούς Κοτζιά νά παραγγίλουν ένα τοιούτον είς βλαχοράπτη (27) ή άλλού. φέρετε τρία φανάρια καί τρία λυχναράκια λαδιού καί τρία πετρελαίου.

Σάς άσπάζουμαι. πρώθυμος φίλος

Ιωάν. Γεωργίου

ζητήσατε παρακαλώ νά σάς δόσουν άπό τό Γραφείον άντίγραφον τής Βας

πιστοποιήσεως νά δούμε τί έχουν πιστοποιήσει καί φέρατε καί σημείωσιν

τά ποσά καί τούς άριθ. τών έντελμάτων διά νά τά καταχωρίσωμεν είς τά

βιβλία μας.

Ο αγωγιάτης Αντώνης Τουρής βεβαιώνει ότι εξοφλήθηκε αυτός και ο συνεταίρος του, για τη μεταφορά θηραϊκής γης, επίσης παρατίθενται αριθμητικές πράξεις μεταφοράς θηραϊκής γης και πληρωμής αγωγιατών, ο Γεώργιος Λιαρομάς δηλώνει ότι πληρώθηκε για την ξυλεία κατασκευής των καλουπιών και οι Αντώνης Τουρής, Σωτήρης Παναγιωτόπουλος, Γεώργιος Βέζος, Βασ.

Καραντώνης και Δ. Ορφανός πληρώθηκαν για τη μεταφορά θηραϊκής γης από Ολυμπία στη θέση κατασκευής της γέφυρας.

 

Ο Ευθύμιος Δάρας πληρώνεται με 4000 για τη δουλειά του στην κατασκευή της γέφυρας και ο Ιωάννης Δημητρίου 350 δραχμές.

Με  επιστολή του ο Ι. Γεωργίου ενημερώνει τον Αθ. Αντωνόπουλο για την μη έγκαιρη πληρωμή των μαστόρων και των εργατών, του ζητάει χρήματα για να είναι εντάξει στις υποχρώσεις τους (για ασβέστη, ξυλεία, κλπ), του αναφέρει όλες τις ανάγκες του έργου και του εντοπίζει τον κίνδυνο της ματαίωσής του.
Διασώζονται ακόμη πολλές αποδείξεις πληρωμών για διάφορες προκαταρκτικές εργασίες στη γέφυρα, αποδείξεις για διάφορες πληρωμές σε διαφόρους και πολλά έγραφα που αφορούν την κατασκευή της γέφυρας, τα προσόντα μαστόρων και εργαζομένων και πολλά άλλα.
 Η κατασκευή της γέφυρας άρχισε, με τις προκαταρκτικές διαδικασίες, τον Απρίλιο του 1896, διακόπηκε σε προχωρημένο στάδιο το 1897 και στην ουσία δεν τελείωσε ποτέ. Αυτό οφείλεται στον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 που οδήγησε στην ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας. Ύστερα, λόγω των μεγάλων αποζημιώσεων που έπρεπε να καταβληθούν στην Τουρκία, οδήγησαν στην παύση κατασκευής των διαφόρων τεχνικών και άλλων προγραμματισμένων έργων. Έτσι, η γέφυρα δεν τελείωσε ποτέ και ως εκ τούτου η φύση παίζοντας το ρόλο της, σιγά-σιγά την εξαφάνισε. Σύμφωνα με μαρτυρίες των ντόπιων, για αρκετά χρόνια μετά τα μεσόβαθρα στην κοίτη του ποταμού φαίνονταν, μέχρι να καλυφθούν και αυτά από τις προσχώσεις.

 

Σημειώσεις – βιβλιογραφία

1. Τα στοιχεία (έγραφα, επιστολές κλπ) μου χορηγήθηκαν απλόχερα από τον Βασίλη Σιακωτό, ιστορικό από την Τρίπολη. Οι άπειρες ευχαριστίες μου είναι δεδομένες. Ανακαλύφθηκαν τυχαία από το Νίκο Κουμπέτσο από το Ξυλόκαστρο, ο οποίος τα παραχώρησε στον Βασίλη Σιακωτό.
2.. Ο Κωνσταντίνος Φούρλας ήταν πλοίαρχος και συνιδιοκτήτης με τον Ιωάννη Γ. Βισβίκη, από το Γαλαξείδι. Επρόκειτο για μια βρατσέρα, που ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος, 61 τόννων. (Ευθ. Μ. Γουργουρής, “Το Γαλαξείδι στον καιρό των καραβιών”. Τόμος 3ος, σελ. 155)
3..Βερβίτζα . Τα Τρόπαια
4. Ένας Στατήρας = 44 οκάδες ή 56.408 κιλά. Μία οκά είχε 1282 γραμμάρια.
5. Καλιάνι. χωριό του τ. δήμου Τροπαίων 
6. Καπελιούζα. Χωριό μεταξύ Ερύμανθου και Λάδωνα, κοντά στη συμβολή τους με τον Αλφειό. Σημαίνει μικρή κάπελη, μικρό δάσος.
7. Μπέλεσι. Το παλιό όνομα του χωριού Τριποταμιά.

8. Σκληρή πέτρα, ο πυρίτης λίθος. Χρησίμευε στο άναμα της φωτιάς.
9. Αναζήρι. Μικρό εγκαταλελειμμένο χωριό της Ηραίας.
10. Λότι. χωριό της περιοχής.
11. Καλύβια. Χωριό της περιοχής.
12. Μπουγιάτι, το χωριό του Μπούγα. Αρβανίτικη όνομα. Η σημερινή Λυσσαρέα, σπουδαίο μαστοροχώρι της περιοχής.
13. Μπέτζη. Χωριό της περιοχής, τώρα λέγεται Αγιονέρι.
14. Οι θολίτες.
15. 1500 καντάρια = 66.000 οκάδες = 85,5 τόννοι (προς 1,90 δρχ. Το καντάρι, δηλαδή 33,3 δρχ. Ο τόννος ή 9,8 λεπτά του ευρώ).Παρατσούκλι κάποιου Νικολόπουλου από το χωριό Βυζίκι.
16. Είδος φόρου στην τοπική κοινότητα.
17. Ντράτζας, παρατσούκλι του Νικολόπουλου.
    18. "Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου". Ξωκκλήσι κοντά στο κάστρο της Άκοβας.
    19. Μπαράκα. Πρόχειρο μικρό σπιτάκι, χρησίμευε σαν αποθήκη κυρίως υλικών.
    20. Η σκαλωσιά.
    21. Μεγάλο κουτάλι, ξύλινη κουτάλα.
    22. Προυτζουλάνη. Η θηραϊκή γη.
    23. Φαγάνα. Σκαφτικό μηχάνημα.
    24. Χωριό στο Λάδωνα, βόρεια από τη Γύριζα.
    25. Εργάτες από τη Βρετεμπούγα, σημερινή Δόξα, σπουδαίο μαστοροχώρι της περιοχής.
    26. Να ζυγίζει 80 οκάδες.
    27. Χωριό της Γορτυνίας.