Πέτρινα γεφύρια στα Πομακοχώρια Ξάνθης

   Στην περιοχή της Ξάνθης και κυρίως στην ορεινή  (Ganevo loko) που βρίσκονται τα Πομακοχώρια, συναντάμε πολλά διασωθέντα πέτρινα γεφύρια και αρκετά όμως μισογκρεμισμένα, απαραίτητα για την επικοινωνία των ντόπιων. Πολλά απ’ αυτά συγκοινωνιακά χρησιμοποιούνται ακόμη, με τις ανάλογες προσθήκες και παρεμβάσεις, όχι πάντα με τον κατάλληλο τρόπο.

   Τα λιθόχτιστα αυτά γεφύρια, διάσπαρτα στην περιοχή, πανέμορφα, αναπόσπαστα κομμάτια του τεχνικού πολιτισμού και του τοπίου, συνδυάζονται αρμονικά με τη φύση και προσδίδουν ιδιαίτερη γραφικότητα στα ποτάμια, στα ρέματα και τους χείμαρρους, πάνω από τα οποία στέκονται αγέρωχα. (1)
   Δυστυχώς, κατά την θεομηνία που έπληξε βαρύτατα την περιοχή το 1996 βρέχοντας ασταμάτητα για τέσσερα ημερόνυχτα, κάποια γεφύρια κατέρρευσαν ενώ κάποια άλλα πληγώθηκαν βαρύτατα και περιμένουν την αποκατάστασή του.

   Ας γνωρίσουμε κάποια απ΄ αυτά.

                 Λίγο έξω από την Ξάνθη επί του Κόσσυνθου. 

   Ήταν τετράτοξο, αλλά οι δύο δεξιές από κατάντη καμάρες του είναι γκρεμισμένες. Το μήκος του είναι 64 μ., το πλάτος 3 μ., το άνοιγμα των τόξων 10 και το ύψος 6,80 μ.

 

Γεφύρι στον Κόσσυνθο. Από κατάντη (Φωτο: ΑΓΠ)

 Τα τόξα είναι ισομεγέθη και πατάνε πάνω σε κυκλικές βάσεις, που χρησιμεύουν και σαν πρόβολοι.

 

Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Έχει στηθαία και μια σειρά θολίτες ενώ στα δύο γκρεμισμένα τόξα έχουν γίνει τσιμεντένιες παρεμβάσεις για την στερέωση του γεφυριού συνολικά. Είναι χτισμένο με την χαρακτηριστική άσπρη πέτρα της περιοχής, που έβγαζαν από διπλανό νταμάρι ενώ λέγεται και γεφύρι του Αβδούλ Χαμίτ ή Χαμιδιέ (Hamidiye), από τον τότε σουλτάνο που το χρηματοδότησε. Άγνωστο είναι πότε ξεκίνησε η κατασκευή του (πιθανώς το 1903), ολοκληρώθηκε όμως το 1904. Κατά πολλούς τα δύο βάθρα του ανατινάχθηκαν το 1941 κατά την οπισθοχώρηση του Ελληνικού στρατού μετά την πτώση των οχυρών του Εχίνου. Κατά κάποιους άλλους ανατινάχθηκε από τον Αντώνη Φωστερίδη (Τσαούς Αντόν) για να εμποδίσει το πέρασμα του βουλγαρικού στρατού κατά την αποχώρησή του. Πιθανότατα κατασκευαστές του ήταν Ιταλοί μηχανικοί.

 

         Τρικάμαρο επί του Κόσσυνθου.

   Βρίσκεται λίγο πιο πάνω από το προηγούμενο και αριστερά του δημόσιου δρόμου.

Τρικάμαρο στον Κόσσυνθο. Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Η κοίτη του ποταμού έχει αλλάξει λίγο και το γεφύρι βρίσκεται λίγο πιο έξω και αριστερά από κατάντη.

 

Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Κομμάτι του δεξιού μέρους του γεφυριού, από κατάντη και που αποτελούσε την τέταρτη καμάρα, παρασύρθηκε από ένα δυνατό κατέβασμα  του Κόσσυνθου κατά τη θεομηνία του 1996 και γενικά το γεφύρι δεν είναι σε καλή κατάσταση, με κίνδυνο πλήρους κατάρρευσής του. Αποτελείται από τρία ανισομεγέθη τόξα, με το μεγαλύτερο στο κέντρο, ένα ανακουφιστικό άνοιγμα μεταξύ του μεγάλου και του αμέσως επόμενου τόξου και μια σειρά από θολίτες. Λέγεται ότι είναι του 16ου αιώνα και ότι αρχικά είχε εννέα τόξα. Εντυπωσιακό γεφύρι αλλά ετοιμόρροπο, αν δεν επισκευαστεί έγκαιρα.

                                  Μονότοξο στο 6ο χιλιόμετρο Ξάνθης - Σταυρούπολης

   Γεφυρώνει ένα ρέμα, που κατεβαίνει από αριστερά του δημόσιου δρόμου και χύνεται στον Κόσσυνθο.

 

Μονότοξο από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Έχει στηθαία, μια σειρά θολίτες και είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής. Είναι άγνωστο πότε και από ποιους χτίστηκε. Έπεσε, κυριολεκτικά, θύμα και αυτό της θεομηνίας του 1996 αλλά το ξαναχτίστηκε από  τον Πομάκο πρωτομάστορα Μουσταφά Αρναούτογλου το 1999. 

                    Γέφυρα Πιλήματος.

   Δίτοξο με τρία ανισομεγέθη ανακουφιστικά ανοίγματα, με κάθετα τα πλαϊνά τους, στηθαία και μια σειρά θολίτες.

 

Γεφύρι Πιλήματος. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Γεφυρώνει τον ποταμό Κόσσυνθο και η δεξιά από κατάντη καμάρα είναι η μεγαλύτερη. 

 

Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Αποτελεί κομμάτι του δημόσιου δρόμου από Ξάνθη προς το χωριό Πίλημα και είναι σε χρήση και από τα οχήματα, με τις αναγκαίες επισκευές, προσθήκες και επεκτάσεις προς τούτο. Το μεσαίο βάθρο πατάει στην κοίτη του ποταμού ενώ τα άλλα δύο σε στέρεο έδαφος. 

   Μονότοξο γκρεμισμένο

Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Πρόκειται για το αριστερό βάθρο και μέρος του τόξου, από κατάντη, ενός μονότοξου γκρεμισμένου γεφυριού που γεφύρωνε το ρέμα του Έρμου, παραπόταμου του Κόσσυνθου. Θύμα και αυτό της θεομηνίας του 1996. Άπ' ότι φαίνεται σώθηκε γιατί πατούσε πάνω σε βράχο, ενώ το δεξί του πάνω σε σαθρό έδαφος.

  Είχε στηθαία, μια σειρά θολίτες και ήταν χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής. Άγνωστο πότε και από ποιον χτίστηκε όπως και το πότε ακριβώς γκρεμίστηκε.

          Μονότοξο γκρεμισμένο στη Σμίνθη

Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Στο χωριό Σμίνθη, που αποτελείται από δύο μαχαλάδες, συναντάμε το αριστερό βάθρο, από κατάντη, ενός μονότοξου γκρεμισμένου γεφυριού. Γεφύρωνε τον Κόσσυνθο, ήταν χτισμένο με γκρίζα πέτρα και μια σειρά θολίτες. Δεν είναι γνωστό πότε και από ποιον χτίστηκε, γκρεμίστηκε όμως, στην πραγματικότητα ανατινάχτηκε μαζί με μια σειρά άλλα τέτοια γεφύρια στην περιοχή,  το 1941 στην προσπάθεια να εμποδιστεί η είσοδος των γερμανών. 

   Μονότοξο στη Μύκη

 

Μονότοξο στη Μύκη. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

      Βρίσκεται μέσα στο χωριό Μύκη, είναι μονότοξο και σκεπασμένο με τσιμέντο και άσφαλτο. Ζεύγει το ομώνυμο ποτάμι του χωριού Μύκη που χύνεται στον Κόσσυνθο, έχει μια σειρά θολίτες όπως η πλειοψηφία των γεφυριών στην ευρύτερη περιοχή και μας είναι άγνωστο πότε και από ποιον χτίστηκε.
 

     Γκρεμισμένο γεφύρι στη Μύκη

Γκρεμισμένο στη Μύκη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Ήταν χτισμένο επί του ομώνυμου ποταμού του χωριού Μύκη, μέσα στο χωριό και σώζεται μόνο τμήμα του αριστερού βάθρου του. Δεν είναι γνωστό πότε γκρεμίστηκε, πιθανόν και αυτό το 1941 στην προσπάθεια εμπόδισης της εισβολής των Γερμανών, καθώς επίσης πότε και από ποιον χτίστηκε.

    
     Γκρεμισμένο γεφύρι στον Εχίνο

Γκρεμισμένο στον Εχίνο. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Βρίσκεται στον Εχίνο, που αποτελεί το πολιτιστικό, πνευματικό και πολιτικό κέντρο των Πομάκων της Ξάνθης. Διακρίνεται μόνο το αριστερό βάθρο του και ήταν χτισμένο επί του Ξεροπόταμου, που διασχίζει τον Εχίνο και είναι παραπόταμος του Κομψάτου. Καταστράφηκε, κατά μαρτυρίες των ντόπιων, το 1941, προκειμένου να εμποδιστεί η είσοδος των Γερμανών εισβολέων. Άγνωστο πότε χτίστηκε και ποιος ήταν ο πρωτομάστορας.

                        Γκρεμισμένο γεφύρι στον Εχίνο

Γκρεμισμένο στον Εχίνο. (Φωτο: ΑΓΠ)

Γεφύρωνε τον ομώνυμο ποταμό στο χωριό Εχίνο και δεν είναι γνωστό πότε γκρεμίστηκε, ούτε πότε χτίστηκε καθώς επίσης και ποιος ήταν ο πρωτομάστορας. Σήμερα σώζεται τμήμα του αριστερού βάθρου του.

                      Μονότοξο στον Εχίνο

Μονότοξο από Εχίνο προς Σάτρες. Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Είναι μονότοξο, κοντά στον Εχίνο, στο δρόμο προς το χωριό Σάτρες. Αποτελεί κομμάτι του δημοσίου δρόμου Ξάνθης-Εχίνου-Σάτρες και είναι καλυμμένο με άσφαλτο και τσιμέντο. Γεφυρώνει το ρέμα Σαρμασίκ, που χύνεται στον ποταμό Κομψάτο και είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα, άγνωστο από ποιον και πότε, έχοντας επίσης μια σειρά θολίτες.

            
    Γεφύρι στο Ποταμοχώρι

Γεφύρι στο Ποταμοχώρι. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Είναι δίτοξο και βρίσκεται λίγο πριν το χωριό Ποταμοχώρι (Ιμάν ή Ντουρ) μεταξύ των χωριών Εχίνος και Σάτρες και από τους ντόπιους λέγεται Κανλί κιουπρί, γεφυρώνοντας τον Κομψάτο.  Η μεσαία καμάρα είναι η κύρια και η μεγαλύτερη, ενώ εκατέρωθεν αυτής υπάρχουν δύο ανακουφιστικά ανοίγματα με κάθετα τα πλαϊνά τους. Τα φερτά υλικά (ξύλα, χώμα κλπ) που έχουν σκαλώσει στο ανακουφιστικό άνοιγμα είναι αποτέλεσμα της θεομηνίας του 1996.
 

Η μεγάλη καμάρα. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Έχει υποστεί προσθήκες, σιδερένιες και τσιμεντένιες επεκτάσεις για να εξυπηρετεί τη συγκοινωνία μεταξύ των χωριών της περιοχής, αφού ακόμη είναι σε χρήση και για τα οχήματα.

   Το εκκλησάκι που βρίσκεται δίπλα, είναι χτισμένο στα μέσα του 20^ου αιώνα και είναι αφιερωμένο στους άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο και τον άγιο Δημήτριο τον Στρατηλάτη.

                     
  Γεφύρι στις Σάτρες

Δίτοξο στις Σάτρες. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Ζεύγει τον ποταμό Γκολέντο που χύνεται στον Κομψάτο, μέσα στο χωριό Σάτρες και αποτελείται από δύο τόξα και δύο ανακουφιστικά ανοίγματα εκατέρωθεν του κυρίως και μεγαλύτερου τόξου.
 

Η μεγάλη καμάρα. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

 Από ανάντη και προς τα αριστερά η επιφάνειά του χαμηλώνει σταδιακά ενώ έχει στηθαία και μια σειρά θολίτες. Δεν έχει κατορθώσει να αποφύγει και αυτό τις ακαλαίσθητες τσιμεντένιες επεμβάσεις στα στηθαία του και πάνω από το δεξιό ανακουφιστικό άνοιγμα από ανάντη. Έχει προβόλους, καλντεριμωτή επιφάνεια και αποτελεί σημείο αναφοράς του χωριού.

     Γεφύρι ανάμεσα Σάτρες και Τέμενος

Μονότοξο ανάμεσα Σάτρες και Τέμενος. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Είναι μονότοξο και βρίσκεται μεταξύ των χωριών Σάτρες και Τέμενος. 
 

Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Γεφυρώνει το ποτάμι Γκολέντο, παραπόταμο του Κομψάτου, η επιφάνειά του είναι καμπυλωτή και καλντεριμωτή, έχοντας μια σειρά θολίτες. Είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα ενώ και αυτό έχει υποστεί τσιμεντένιες παρεμβάσεις στα στηθαία του, εντελώς ακαλαίσθητα όμως που δεν δένουν με το γεφύρι και το περιβάλλον. Δίπλα του ακριβώς, για να υπάρχουν αναπόφευκτα οι συγκρίσεις, έχει χτιστεί μοντέρνα τσιμεντένια γέφυρα. Η περιοχή που είναι χτισμένο λέγεται Zelenitska, που σημένει Πρασινότοπος.

   Γεφύρι Τεμένους

Μονότοξο στο Τέμενος. Από κατάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Τέμενος (Staro selo-παλιό χωριό), είναι μονότοξο και ενώνει τις δύο όχθες του ποταμιού Γκολέντο. Είναι ένα όμορφο γεφύρι, χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής, άγνωστο πότε και από ποιον, με μια σειρά από θολίτες και με καλντεριμωτή και καμπυλωτή επιφάνεια δένοντας απόλυτα με το περιβάλλον της περιοχής. Έχει όμως και αυτό υποστεί ακαλαίσθητες τσιμεντένιες παρεμβάσεις στα στηθαία του. Εξυπηρετούσε και εξακολουθεί να εξυπηρετεί τις αγροτικές ανάγκες των ντόπιων.

  
   Γεφύρι στο Ακραίο

Δίτοξο στο Ακραίο. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

   Βρίσκεται στα όρια του χωριού Ακραίο (Ντόλεβο), είναι από τα ωραιότερα της Θράκης, έχει δύο άνισες ως προς το μέγεθος καμάρες, μια σειρά από θολίτες και είναι χτισμένο – άγνωστο πότε και από ποιον – με την χαρακτηριστική γκρίζα πέτρα της περιοχής.

Το μικρό και το μεγάλο τόξο. Από ανάντη. (Φωτο: ΑΓΠ)

Αριστερά, από ανάντη, και εκατέρωθεν της κεντρικής μεγάλης καμάρας υπάρχουν ψηλά δύο ανακουφιστικά ανοίγματα με κάθετα τα πλαϊνά τους. Έχει υποστεί και αυτό σε κάποια σημεία τσιμεντένιες παρεμβάσεις στα στηθαία του. Το μεσαίο βάθρο, μεταξύ της μεγάλης και της μικρότερης καμάρας, ακουμπάει στην κοίτη του ποταμού, έχοντας και τον σχετικό πρόβολο για την μείωση της έντασης του νερού σε περίοδο απότομων και δυνατών κατεβασμάτων του ποταμού. Στη θεομηνία του Νοεμβρίου του 1996, ο Κομψάτος ξεχύλισε με αποτέλεμα να περάσει πάνω από το γεφύρι. ευτυχώς οι ζημιές ήταν λίγες και περιορίστηκαν κυρίως στα προστατευτικά τοιχία, τα οποία τσιμεντώθηκαν πρόχειρα παρά την ύπαρξη άφθονου πρωτογενούς υλικού στην περιοχή.

    Και σ’ αυτήν την περιοχή, όπως και σ’ ολόκληρο τον Ελλαδικό και όχι μόνο χώρο, τα πέτρινα γεφύρια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με λαϊκούς μύθους, ανέκδοτα, παροιμίες, μάχες, συνθηματικές λέξεις, ιστορικά γεγονότα, μαρτυρίες, θρύλους και παραδόσεις. (2)

   Οι καταστροφές τους, κατά ή μετά τη θεμελίωσή τους, ανέπτυξαν τη φαντασία του κόσμου που τις απέδιδε σε υπερφυσικές δυνάμεις, εχθρούς των μαστόρων κυρίως αλλά και των γεφυριών, που για να τις εξευμενίσουν και να τις μαλακώσουν προέβαιναν πολλές φορές σε ανθρωποθυσίες και μάλιστα συγγενικών τους προσώπων.

   Παραθέτουμε τρεις ντόπιες παραλλαγές του γεφυριού της Άρτας, τρεις Πομακικές διασκευές, όπως παρουσιάστηκαν το 1979 από το ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου (3), καθώς και μια Πομακική παραλλαγή από τη Βουλγαρία.

Παραλλαγή από το χωριό Μύκη της Ξάνθης

TRIMINA BRATJE KJURPUJE GRADEVO     ΤΡΙΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΧΤΙΖΟΥΝ ΓΕΦΥΡΙ

     Trimina bratje krupruje gradevo              Τρία αδέλφια χτίζουν γεφύρι,

     Prez denie gradot vecer sa sipo.                Τη μέρα το χτίζουν, τη νύχτα γκρεμίζεται

     Trimina bratje pazdumino so                     Τα τρία αδέλφια συνεννοήθηκαν,

     (pazdumiho so) poizlogoho so                   συνεννοήθηκαν και αποφάσισαν,

5   komune dojde jurte na rano                        όποιος έρθει αύριο νωρίς

     Ce se jo gradjot v srede gradoso.                να τον χτίσουν στη μέση της οικοδομής.

     Zadala so je Gjurke Kadona,                       Φάνηκε η κυρά Gjurke (κρατώντας)

     Vaf denso rook vodo studeno                     στο δεξί χέρι κρύο νερό,

     Vaf levo rook toplo projono.                       Στο αριστερό χέρι ζεστό πρωϊνό.

10 Ce se je mina, ne setimi so                          Της έγνεψε, δεν κατάλαβε.

     Sas rokoj mahna, po naborzi so,                 με το χέρι της έκανε νόημα, (και εκείνη) βιάστηκε

     Trimina bratje pazdumiho so                     Τα τρία αδέλφια συνεννοήθηκαν,

     Pazdumiho so, poizlogoho so,                    συνεννοήθηκαν και αποφάσισαν,

     Ce si mi stata naj malkomune                     και σηκώθηκε ο μικρότερος:

15 -Jala mi, jala, Gjurke Kadona,                     - Έλα, έλα, κυρά Glurke,

     Porsten mi pana v srede gradoso.              Μου έπεσε το δαχτυλίδι στη μέση του χτίσματος.

    -Molci mi, molci, naj malku bratce              - Σώπασε, σώπασε, μικρότερε αδελφούλη,

     Izvadi ste me srebaran porsten.                  εγώ θα βγάλω το ασημένιο δαχτυλίδι.

     Vakusala so, vazpriotnala so                       Ανασκουμπώθηκε, σήκωσε το φόρεμά της

20 da si izadi srebaran porsten.                        να βγάλει το ασημένιο δαχτυλίδι.

     Ce si je gradjo v srede gradono.                   Και την χτίζουν στου γεφυριού τη μέση.

      -Punsi mo, punsi, moje le ljube,                  -Άφησέ με, άφησέ με, αγαπημένε μου,

      Dete imom razvito mi je,                              έχω παιδί που μου είναι ξεσκέπαστο,

      Razvito mi je pak ne povito.                         Ξεσκέπαστο και αφάσκιωτο.

25. –Majko imas, poviti go ste,                           -Έχεις μάνα, θα το φασκιώσει,

      Poviti go ste, razviti go ste,                           θα το φασκιώσει, θα το σκεπάσει.

      -Plemo imam, zapratimi so                           -Έχω φασκιές, που άρχισα να πλένω,

      (zapratimi) so pak ne doprati.                      Άρχισα να πλένω και δεν αποτελείωσα.    

Παραλλαγή από το χωριό Σάτρες της Ξάνθης

TRIMINA BRATJI GRADA GRADEHO          ΤΡΙΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΕΧΤΙΖΑΝ ΠΟΛΗ

      Trimina bratji grada gradeho.                    Τρία αδέλφια έχτιζαν πόλη.

      Deno go gradjot, nastes so turi.                  Τη μέρα τη χτίζουν, το βράδυ γκρεμίζεται.

      Jubreklihi so kurban da kolhot                   Υποσχέθηκαν να προσφέρουν θυσία,

      Juga donese Maneljavana                             juga φέρει το Μανώλη

5    Mlada nevesta, ci si junela                            η νέα γυναίκα και έφερε

      Gjuzel Hasanovo mlado neveste.                Του όμορφου Χασάν η νέα γυναίκα.

      Si joci hi mahna, ne setisi so,                         Με τα μάτια της έγνεψε, δεν κατάλαβε,

      s roko hi mahna, ne vrastasi so                     με το χέρι της έγνεψε, δεν γύρισε πίσω,

      Jam si so po na borzava.                                Αλλά έκανε πιο γρήγορα.

10  -Seljom alejkum hjusta ketije!                       -Γειά σου, μάστορα Ketije!

      -Alejkum selam, Hjurke Kadona!                -Γειά σου, κυρά Hjurke!

      -Gradimi, gradi, v srede gradono,               -Χτίζουμε, χτίζω στη μέση της οικοδομής,

      v srede gradono srebaran porsten.              στη μέση της οικοδομής το ασημένιο δαχτυλίδι.

      -Molci mi, molci, gjuzel Hasane,                  -Σώπασε, σώπασε, ωραίε Χασάν.

15  Jutre na rano da mi doneses,                         αύριο νωρίς να μου φέρεις,

      (da mi doneses) malkono dete,                     να μου φέρεις το παιδάκι μου,

       Ne zakranenkono ne zakopenkono.          Το ατάιστο, το άπλυτο.

      -Molci mi, molci, Hjurke Kadona,                -Σώπασε, σώπασε, κυρά Hjurke,

      Pana ste slana, zahrani go ste,                      θα πέσει πάχνη, θα το ταίσει,,

20  Letna ste rosa, jokopi go ste,                          θα πέσει δροσιά, θα το πλύνει,

      Dujna ste vetar, zaljule go ste.                       Θα φυσήξει αέρας, θα το κουνήσει.

      Placi mi, place, gjuzel Hasane.                      Κλαίγε, κλαίγε, ωραίε Χασάν.

Παραλλαγή από το χωριό Ωραίο Ξάνθης

TROISTA BRATJE GRADO GRADEHO              ΤΡΙΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΕΧΤΙΖΑΝ ΠΟΛΗ

      Troista bratje grado gradejo,                   Τρία αδέλφια έχτιζαν πόλη,

      deno jo gradot, vecer so rasturva            τη μέρα τη χτίζουν, το βράδυ γκρεμίζεται,

      deno jo gradot, vecer so rasturva.           Τη μέρα τη χτίζουν το βράδυ γκρεμίζεται.

      Troistabratje Kabul storoha,                     Τα τρία αδέλφια συμφώνησαν,

5    kat ranom dojde jutre naj napres,            όποιος έρθει αύριο πρώτος,

      kat ranom dojde jutre naj napres,            όποιος έρθει αύριο πρώτος,

      ti stem vgradime vaf koprujono.             Θα τον χτίσουμε στη γέφυρα.

      Zadala so jo, podala so jo                          Φάνηκε, πρόβαλε

      naj malkomune Hjurke Kadona.              Η γυναίκα του μικρότερου, η Hjurke.

10  Hjurke Kadona poramila jo                       Η κυρά Hjurke κρατούσε

      nan nana raka toplo projova,                    στο ένα χέρι ζεστό πρόγευμα,

      nan nana raka I malkono deti.                  και στο άλλο το παιδάκι της.

     -Klaj delevi, troista brate!                           -Καλή δουλειά, τρία αδέλφια!

     -Allah razola, Hlurke Kadona!                 -Νάσαι καλά, κυρά Hjurke.

15   Hasan si sjonnal, sjonnal da place        Ο Χασάν κάθησε, κάθησε να κλαίει.

      -Joti mi places, ljuboji mlado,                    -Γιατί μου κλαις νέα μου αγάπη;

       joti mi places, ljuboji mlado?                    Γιατί μου κλαις νέα μου αγάπη;

      -Kak da ni placom,parvicko ljube,           -Πώς να μη κλαίω, πρώτη μου αγάπη,

      Kak da ni placom, parvicko ljube.           Πώς να μη κλαίω, πρώτη μου αγάπη.

20   Zagubil si som srebaran parsten            Έχασα το ασημένιο δαχτυλίδι,

       srebaran parsten gumus joltonen.          Το ασημένιο δαχτυλίδι, ασήμι χρυσάφι.

       S raka ti mahna nad zad se varni            Με το χέρι σου έκανα νόημα να γυρίσεις πίσω,

       su oko ti migna ne razbrami so,               με τα μάτια σου έγνεψα, δεν καταλάβαμε ,

       jam si so seti na barza vaj so.                    αλλά κατάλαβες, κάνε γρήγορα.

25  Tosi jo fatvo trojitsa brate                           Την άρπαξαν τα τρία αδέλφια,

      da jo vgradiho v srede gredono                 την έχτισαν στη μέση της οικοδομής,

      jam ji ostavjot desnjono rook                     αλλά της άφησαν το δεξί χέρι,

      (desnjono roko) i levono bisko                  (το δεξί χέρι) και το αριστερό στήθος

      da si jovidva malkono deti,                        να φροντίζει το μικρό της παιδί,

30  malkono deti parvicko tsaro.                     Το μικρό παιδί, το πρώτο σπλάχνο.

      -Moj te go pravi, trevitsa brate,                  -Μη το κάνετε αυτό, τρία αδέλφια,

      det som razvila, pak ne puvila,                 το παιδί έχω ξετυλίξει και δεν το φάσκιωσα,

      drip som zaprala, pak ne duprala,           ρούχα έχω αρχίσει να πλένω και δεν τα έπλυνα,

      lap som zamesla, pak ne dumesla.           Ψωμί έχω αρχίσει να ζυμώνω και δεν το ζύμωσα.

Πομακική παραλλαγή από τη Βουλγαρία

VGRADENA NENESTA                                          Η ΧΤΙΣΜΕΝΗ ΝΥΦΗ

       Truista bratja grada gradjaha,                    Τρία αδέλφια έχτιζαν πόλη,

       denza go gradjat po jasno slance,               τη μέρα τη χτίζουν στο λαμπρό τον ήλιο,

       nostja sa sipja po mjasacina.                        Τη νύχτα στο φεγγάρι γκρεμίζεται.

       Truista bratja kaul storiha:                           Τα τρία αδέλφια έδωσαν λόγο:

5     -Cijato ljubja naj-rano dojdja,                       -Όποιου η αγάπη έρθει πολύ νωρίς

       ta mi dunjacerana progimka,                       να μας φέρει το πρωινό

       da go vgradimja v Bjalana grada!                Να τη χτίσουμε στην πόλη Bjalana!

       Vsjaku si ljubja ljubimu kaza,                       Καθένας τους στην αγαπημένη του το είπε,

       Strunino ljubja ljubja ni kaza,                       Ο αγαπημένος της Στρούνας δεν το είπε στην

                                                                                       αγάπη του,

10   ami mu kaza mlogu raboti:                            μόνο της όρισε πολλές δουλειές:

      -Oj, Struno, Struno, mlada nivjasto,               -Στρούνα, νιόνυφη Στρούνα,

      utrja  mi, ljubja, rano podrani,                        ξύπνα αύριο νωρίς, αγαπημένη,

      ta si obanjaj maleno djate,                                λούσε το παιδάκι,

      ta cja go povij i nahrani go                              τύλιξέ το μετά και τάισέ το,

15  i nahrani go i prispi si go,                                και τάισέ το και κοιμισέ το

      cja mi izpjaci rani furniti                                  άναψε κατόπιν νωρίς το φούρνο,

      i opera si bjalono pranje,                                  πλύνε τα ασπρόρουχα

      ta cja mi sgotni rana progimka                       και ετοίμασέ μου μετά το πρωινό

      i donjasi mi na Bjala grada!                             Και φέρτο μου στην πόλη Bjala!

20  Struna nivjasta rano podrani,                        Η νύφη η Στρούνα ξύπνησε νωρίς,

      ta si napravi mlogu raboti,                               να κάνει τις πολλές δουλειές

      denu nasadi nehinu ljubja,                              που της παράγγειλε ο αγαπημένος της,

      ta cja sgotvi rana progimka,                            να ετοιμάσει μετά το πρωινό,              

      i sgotvila ja, i otnela ja.                                     Και το ετοίμασε και το έφερε.  

25  Aga ja vide nehino ljubja,                               Όταν την είδε την αγαπημένη του,     

      nehino ljubja nikum unikna,                          την αγαπημένη του έσκυψε,

      nikum unikna, solzi zaroni.                           Έσκυψε και έχυσε δάκρυα.

      Ci si go vidja Struna nivjasta                         Όταν τον είδε η νύφη η Στρούνα,

      ta sin a ljubja tiho romonja:                            σιγά ψιθύρισε στον αγαπημένο της:

30  -Oti  mi, ljubja, nikum unikna,                      -Γιατί, αγαπημένε, έσκυψες,

      nikum unikna, solzi uroni?                            Έσκυψες και έχυσες δάκρυα;

     -Oi Struno, Struno, mlado nivjasto,               -Στρούνα, νιόνυφη Στρούνα,

      izpusnal sam si srebaran porsten,                μου έπεσε το ασημένιο δαχτυλίδι,

      srebaran porsten s kantasi kamjan,              το ασημένιο δαχτυλίδι με την κόκκινη πέτρα,

35  izpusnah si go v Blalana grada!                   Το έχασα στην πόλη Bjalana.

      -Oj ljubja, ljubja, Strunino ljubja,                    - Αγάπη, αγάπη, αγάπη της Στρούνας,

      ripna stja Struna, izvadi stja go!                    Η Στρούνα θα πηδήξει να το βγάλει!

      Ripnala Struna v Bjalana grada,                    Πήδηξε η Στρούνα στην πόλη Bjalana,

      da si izvadi srebaren porsten.                         να βγάλει το ασημένιο δαχτυλίδι.

40  Strunini strici, sasti deverja.                             Οι κουνιάδοι της Στρούνας,

      Kamjan po kamjan, djarvo po djarvo,            πέτρα την πέτρα, ξύλο το ξύλο,

      ta si vgradiha Struna nivjasta.                         Την έχτισαν τη νύφη Στρούνα.

      Struna nivjasta vikna, zaplaka:                       Η νύφη η Στρούνα, φώναξε και έκλαψε.

      -Oj strici, strici, sasti deverja,                            -Ω, σεις κουνιάδοι μου,

45  Izgraditja mi ot djasna strana,                          χτίστε με από τη δεξιά μεριά,

      ot djasna strana Bjalana grada,                        από τη δεξιά μεριά στην πόλη Bjalana,

      da si mi hranja malono detja,                            να ταίζω το παιδάκι μου,

      malono detja s prjasnono mliako.                    Το παιδάκι μου με φρέσκο γάλα.

Σημειώσεις - Βιβλιογραφία

(1). Το ταξίδι στην περιοχή έγινε το Φθινόπωρο του 1999. Δεν γνωρίζω την σημερινή κατάσταση των γεφυριών.

(2). Χρήσιμα στοιχεία για τα παραπάνω γεφύρια (ονομασίες, περιοχές, ζημιές, πρωτομάστορες κλπ) μου έδωσε ο Μιχάλης Πασσαλής από την Ξάνθη. Τον ευχαριστώ.
(3). Κ. Μητσάκης. Γ’ Συμπόσιο Λαογραφίας του Βορειοελλαδικού χώρου ( Ήπειρος – Μακεδονία – Θράκη). Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου. Θεσσαλονίκη 1979. 
Δείτε το παρακάτω video για τα γεφύρια της Ξάνθης.