Καλωσόρισμα ΑΓΠ

....της Πέτρας και του Νερού

Πέτρα και νερό!
Δύο υλικά, που συναντά κανείς σε αφθονία στην Ελληνική γη.
Πέτρα και νερό!
Δύο στοιχεία, που καθημερινά συναντάμε στη ζωή μας.
Πέτρα και νερό!
Με τη δική του μεταφορική σημασία το καθένα.
Πέτρα και νερό!
Σταυραδέρφια της Μάνας φύσης.

διαδρομές.... 
Η  πέτρα που φανερώνει τις δυσκολίες που περνάμε, μαρτυρά το χρόνο και τις αναμνήσεις, την ανάγκη, την ιστορία.
Το νερό που οδηγεί στη λύτρωση, που δείχνει δρόμους και χαράζει πορεία.
Το ένα συμπληρώνει το άλλο.
Το ένα αποζητά τη βοήθεια του άλλου.
Το ένα σφιχταγκαλιάζει το άλλο.

της φύσης τα καμώματα....
Πολλές φορές "κονταροχτυπιούνται" μεταξύ τους. Μα πάντα νικητής βγαίνει το νερό!
Έτσι, το νερό τρέχει και σμιλεύει την πέτρα φτιάχνοντας κάποτε-κάποτε απαράμιλλα έργα τέχνης.
Στο πέρασμά του από την πέτρα, "γεννά" σπήλαια, φαράγγια, καταβόθρες, βάραθρα, γεφύρια, περίτεχνα σχέδια.

δημιουργήματα....
Κάποιες φορές, είναι ο άνθρωπος, που χρησιμοποίησε την πέτρα για να δαμάσει το νερό.
Και το κατόρθωσε.
Έστησε πέτρινα γεφύρια, ακονίζοντας με τη σειρά του την πέτρα, για να διαβεί το ορμητικό ρέμα.
Γεφύρια, που ακουμπάνε πάνω σε πολλά πόδια.
Δύο, τρία, τέσσερα ή και περισσότερα, για να δρασκελίσει το νερό ενώνοντας τους τόπους.
Και τους ανθρώπους. Και τον κόσμο.
Έτσι, ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε όλες τις δυνατότητες, που η φύση παρέχει απλόχερα.
Απλόχερα και εμείς εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας σ' αυτούς τους δουλευτάδες, που φτιάξανε γεφύρια με αντοχή και ομορφιά. Σμίξανε χωριά και τάφεραν σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο.

μνήμες....αναφορές....βιώματα.... 
 Στη διαδρομή του χρόνου, μέσα από απάνθρωπες και βέβηλες συμπεριφορές αλλά και φυσικές καταστροφές, έφτασαν στις μέρες μας όπως έφτασαν!
 Τα θαυμαστά αυτά έργα της λαϊκής μας γεφυροποιίας πρέπει να παραδοθούν αλώβητα και με σεβασμό, στη μνήμη και τον θαυμασμό των επόμενων γενιών.

Καλώς ήλθατε στους δρόμους του νερού και της πέτρας
Καλώς ήλθατε στον θαυμαστό κόσμο των πετρογέφυρων
Καλώς ήλθατε στο Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Θοδωρής Χαμάκος / Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου (Α.Γ.Π.)
Αγίου Δημητρίου 29
18547 Νέο Φάληρο                                         
Πειραιάς
Τηλ.        210 4829520                                    
Κιν.        693 7433866                                      
Email: theodoros.hamakos@uww.org

           thodorischamakos@gmail.com          

Youtube: www.youtube.com/agpelop       
Blog:  www.agpelop.blogspot.gr                                   
Facebook: www.facebook.com/thodorischamakos                                  

Ura e Halilit. Klos - Albania.

  Πρόκειται για ένα παλιό πέτρινο γεφύρι, που η κατασκευή του ανάγεται στην Οθωμανική περίοδο, όπως η πλειοψηφία σχεδόν όλων των γεφυριών στην Αλβανία, λίγο πιο έξω από την κωμόπολη Klos  της κεντρικής Αλβανίας και αποτελείται από μια κεντρική καμάρα, καταβιβασμένη και ένα ανακουφιστικό παράθυρο αριστερά από ανάντη, προκειμένου να υποβοηθά την ομαλή ροή του ποταμού σε περιόδους μεγάλων κατεβασμάτων.

Το γεφύρι από ανάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

 Η επιφάνεια διάβασής του είναι καλντεριμωτή και καμπυλωτή πάνω από το τόξο και το ανακουφιστικό παράθυρο, δεν έχει στηθαία, με μια σειρά θολίτες και με τα βάθρα του να ακουμπάνε σε πετρώδες έδαφος σ’ ένα στενό σημείο του ποταμού Klos που διασχίζει την ομώνυμη πόλη.

Η κεντρική καμάρα και το ανακουφιστικό παράθυρο από κατάντη. Φώτο: ΑΓΠ.

 

  Έχει υποστεί κάποιες φθορές στα βάθρα του και κυρίως στο δεξιό από ανάντη και χρειάζεται συντήρηση.

Το κεντρικό τόξο από ανάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

 

  Ο φίλος, γνώστης των γεφυριών της περιοχής, Nusret Latifi και συνοδοιπόρος στην καταγραφή των πέτρινων γεφυριών στην Αλβανία και την Βόρεια Μακεδονία, μας λέει για το γεφύρι αυτό:

  «Όπως είπαμε και μας είπε ένας κάτοικος υπάρχει άλλο ένα γεφύρι στο ίδιο ποτάμι, κοντά στην πόλη Klos. Τη λένε Ura e Halilit – η γέφυρα του Χαλίλι και είναι επίσης από την Οθωμανική περίοδο».

Η επιφάνεια διάβασης. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Το γεφύρι από κατάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Το κεντρικό τόξο και το ανακουφιστικό παράθυρο από κατάντη. Φώτο: ΑΓΠ.

 

 

Με τον Nusret Latifi στο γεφύρι. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

 

Γεφύρι του Λίθου. Κέρτεζη Καλαβρύτων.

 Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, επί του ποταμού Λίθου ή Μοναστηριά στην περιοχή «Τσιρικέϊκα», από το προεπαναστατικό σόι Τσιρίκος της Κέρτεζης.

Ο ποταμός Λίθος έχει τις πηγές του στη Νερομάνα και δευτερευόντως στην μικρή πηγή στη θέση Κυρά-Μαριώ, που όταν δεν αρδεύει, το νερό της πάει κι αυτό στον Λίθο που πιο κάτω ενώνεται με τον Κερτεζίτικο Βουραϊκό. 

Η πηγή του νερού στην περιοχή της Νερομάνας βγαίνει από την πλαγιά, βόρεια της πηγής, που λέγεται "Στου Μοναστηριού το πλάι". Οι δύο πηγές απέχουν σε ευθεία γραμμή περίπου 150 μέτρα.

Το γεφύρι ένωνε και ενώνει την Νοτιοδυτική με την κεντρική Κέρτεζη και κατά μαρτυρίες των ντόπιων χτίστηκε τα χρόνια 1933-36 από άγνωστο πρωτομάστορα, αν και κάποιες μαρτυρίες λένε ότι κατασκευαστές του είναι οι φημισμένοι Λαγκαδινοί μαστόροι της πέτρας.

Και τα τέσσερα γεφύρια της Κέρτεζης, διαφορετικών διαστάσεων, χτίστικαν την ίδια χρονική περίοδο από τους ίδιους μαστόρους, την ίδια μορφή, καταβιβασμένα με κάθετα τα βάθρα τους.

Το γεφύρι και οι τσιμεντένιες παρεμβάσεις. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

 Η δεξιά πλευρά του από κατάντη έχει στηριχτεί και καλυφτεί με τσιμέντο σε μήκος περίπου 1,5 μέτρα για να κρατηθεί το γεφύρι που πάνω του περνάει ο δρόμος που ενώνει τις γειτονιές του χωριού καθώς επίσης έχει γίνει επέκταση, από κατάντη και δεξιά του γεφυριού, του τοίχου ενός σπιτιού καλύπτοντάς το σχεδόν. Αποτέλεσμα των ακαλαίσθητων αυτών παρεμβάσεων είναι η πλήρης αλλοίωση της αρχικής μορφής του γεφυριού.

 Όλες αυτές οι παρεμβάσεις με αποτέλεσμα την αλλοίωση της αρχικής φυσιογνωμίας των γεφυριών του χωριού έγιναν επί χούντας.

Πρόκειται για ένα μεγάλο μονότοξο γεφύρι, καταβιβασμένο, χωρίς στηθαία, με μια σειρά καλοπελεκημένους θολίτες, κάθετα βάθρα και το οποίο έχει επεκταθεί από ανάντη με τσιμέντο για να καλύψει τις αυξημένες συγκοινωνιακές ανάγκες.

Οι διαστάσεις του είναι:

Άνοιγμα καμάρας: 8 μ.

Ύψος: 4 μ. καθαρό

Πλάτος: 2 μ. στην αρχική του μορφή.

Μήκος: 10 μ.

Μήκος καμαρολιθιού: 0,38 μ.

                Διάστημα από κεντρικό θολίτη (Κλειδί) με επιφάνεια διάβασης: 0,60 μ.

 

                     Από κατάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

 Μία μαρτυρία ενός ντόπιου μας δίνει κάποια σημαντικά στοιχεία για το γεφύρι ειδικά και την περιοχή γενικότερα.

«Βρισκόμαστε 100 μέτρα από την απαρχή του Βουραϊκού της επαρχίας Καλαβρύτων και Διακοφτού. Στα 100 μέτρα συναντιώνται τρεις παραπόταμοί του, ο ένας είναι αυτός που βλέπουμε και λέγεται ποταμός Λίθος, διότι προέρχεται από μια περιοχή που έχει πέσει ένας τεράστιος βράχος σε μια λαγκαδιά δύο χιλιόμετρα πίσω μας, ή αλλιώς Μοναστηριάς διότι η πηγή που βγαίνει το περισσότερο νερό λέγεται νερομάνα και δίπλα του ήτανε μετόχι της Αγίας Λαύρας μέχρι την εποχή του Όθωνα. Το Καλοκαίρι το νερό δεν το αφήνουμε να έλθει στο ποτάμι, το παίρνουμε για ύδρευση και άρδευση των διαφόρων περιοχών. Μέχρι το 1990 το νερό μέσω του ειδικού συστήματος αυλάκων πότιζε τους κήπους του χωριού και κάποια χωράφια διότι εκεί δεν έφτανε το νερό της μεγαλύτερης πηγής που θα δούμε σε λίγο, του Κεφαλόβρυσου. Στο σημείο αυτό, αρχές της δεκαετίας του 1930 τίστηκε ένα από τα τέσσερα πέτρινα γεφύρια, ένα είναι αυτό, το οποίο λόγω των πολλών αυτοκινήτων αργότερα σκεπάστηκε και διαπλατύνθηκε με τσιμέντο και σίδερα βέβαια και επειδή φοβόντουσαν, μηχανικούς αποκλείεται να είχαν βάλει, την εποχή της χούντας φέρανε και ρίξανε ένα στηθαίο στη μέση του γεφυριού, όπως βλέπουμε, γιατί φοβόντουσαν μην πέσει από τα πολλά αυτοκίνητα και ταυτόχρονα το 1972 το Καλοκαίρι σκεπάστηκε γύρω στα 50 μέτρα ακόμα του παραπόταμου αυτού, του Λίθου και έγινε ένα υπέργειο γκαράζ, όχι γκαράζ, πάρκιγκ που βοηθάει τους καλοκαιρινούς μήνες που συσωρεύεται πολύς κόσμος στο παρκάρισμα των αυτοκινήτων.

Στην πρώτη μορφή, είπαμε  (ότι χτίστηκε), αρχές της δεκαετίας του 1930, μάλλον το 1932 αν θυμάμαι καλά απέξω, μαζί με άλλα τρία γεφύρια που θα δούμε σήμερα.

Δεν έχω μάθει (από ποιούς χτίστηκε), προσπάθησα να πάρω πληροφορίες, οι άνθρωποι που ζούσαν τότε ήταν παιδιά και δεν θυμόντουσαν ούτε βρήκα σε έγγραφα άρα το ποιοι το χτίσανε μάλλον πρέπει να το βγάλουμε δια της ανάποδης πορείας, δηλαδή να δούμε τη δομή του, την κατασκευή του και να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα. Θα δούμε και τα υπόλοιπα, γιατί ήτανε τετράδα, θα τα δούμε, εγώ δεν είμαι ειδικός, τα άλλα δύο είναι παρόμοια. Το τρίτο έχει μια ιδιαιτερότητα, το οποίο όμως είναι πλήρως εμφανές διότι από κει δεν περνάει αυτοκίνητο. Έχουμε αυτό το καλό.» (1)

 

              Το εύρος των παρεμβάσεων. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Σημειώσεις-βιβλιογραφία

 1.Μαρτυρία στις 11/02/2025 του ντόπιου Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα. Ο Παναγιώτης Μπούρδαλας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρτεζη, τελείωσε το Φυσικό τμήμα του Πανεπιστημίου της Πάτρας και το Θεολογικό τμήμα του Α.Π.Θ. και εργάστηκε για 33 χρόνια σαν καθηγητής φυσικής σε σχολεία της Αχαίας. Έχει εκδόσει αρκετά βιβλία για τον τόπο του και όχι μόνο και συμμετέχει ενεργά στην κοινωνικοπολιτιστικη ζωή του τόπου του.

 Δείτε τα παρακάτω βίντεο για το γεφύρι: 

 

Συνέντευξη στην εφημερίδα "Πατρίς".

 

Ο ερευνητής Θοδωρής Χαμάκος στην εφ. «Πατρίς»: 83 πέτρινα γεφύρια έχουν καταγραφεί επίσημα μέχρι σήμερα στην Ηλεία.

Νάντια Μανιάτη 6 Μαρτίου 2025 - 10:45

Μιλώντας στην εφημερίδα «Πατρίς» και τη Νάντια Μανιάτη αναφέρει το πώς ξεκίνησε η επαφή του με τα γεφύρια, το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου που δημιούργησε, τα βιβλία που έχει γράψει και άλλα ενδιαφέροντα.

Θοδωρής Χαμάκος, Οικονομολόγος - Ερευνητής.

 

Ακούστε το άρθρο:

Χτισμένα αιώνες πριν στις όχθες των ποταμών, ή ανάμεσα σε βουνά, τα γεφύρια αναμφισβήτητα αποτελούν σήμερα διάσπαρτα στολίδια στην ελληνική επικράτεια.

 

Στο Κάστρο της Γλαρέντζας στην Κυλλήνη. Γεφύρωνε την τάφρο στην Ανατολική είσοδο του Κάστρου.

Είναι οι θησαυροί που δημιούργησαν οι πρόγονοί μας για να εξυπηρετούν ανάγκες τους … άλλα μικρά, άλλα μεγάλα, και άλλα ιδιαίτερα ξακουστά! Καθένα από αυτά με τη δική του ιστορία και χρησιμότητα να ζωντανεύει μέσα από θρύλους και μύθους που περνούν από γενιά σε γενιά.

Στην Ηλεία μέχρι τώρα έχουν καταγραφεί 83 πέτρινα γεφύρια, ενώ σε όλη την Πελοπόννησο εκτιμάται ότι πάνω από 1500 μονότοξα, δίτοξα και πολύτοξα πετρογέφυρα, γεφυρώνουν ρυάκια, ρέματα και ποτάμια για τα οποία έχει κάνει έρευνα ο Οικονομολόγος – Ερευνητής Θοδωρής Χαμάκος ο οποίος κατάγεται από τον Άγιο Ηλία Πύργου Ηλείας.

Ο κ. Χαμάκος είναι Γενικός Γραμματέας του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών, και το 1998 ίδρυσε το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου, έχει δημοσιεύσει άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες και έχει λάβει μέρος σε ημερίδες και σεμινάρια σχετικά με τα πετρογέφυρα.

Μιλώντας στην εφημερίδα «Πατρίς» και τη Νάντια Μανιάτη αναφέρει το πώς ξεκίνησε η επαφή του με τα γεφύρια, το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου που δημιούργησε, τα βιβλία που έχει γράψει και άλλα ενδιαφέροντα.

 

Στη θέση «Πετρωτό», έξω από το Κακοτάρι προς Κρυόβρυση, σε ένα παρακλάδι του Πηνειού.

Εκτός από την ενασχόλησή του με τα πέτρινα γεφύρια, σημειώνει λαμπρή πορεία και στον χώρο του αθλητισμού καθώς είναι Αντιπρόεδρος  της Διεθνούς Ομοσπονδίας Πάλης, ενώ έχει διατελέσει και Πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας του αθλήματος, μέλος της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής και εκπρόσωπός της στην Οργανωτική Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004».

«Τρανό» γεφύρι, κάτω από το χωριό Χρυσοχώρι επί του αρχαίου ποταμού Διάγοντα που χύνεται στον Αλφειό.

 

Κύριε Χαμάκο, πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας για την ανάδειξη των πέτρινων γεφυριών ;

 Οδοιπορώντας στην Ήπειρο στις αρχές της δεκαετίας του 1980 «έπεσα» πάνω στο πέτρινο γεφύρι του Κόκκορου, κάτω από το χωριό Κήποι στο Ζαγόρι. Αυτό ήταν! Η αρχή μιας ωραίας περιπέτειας που συνεχίζεται. Άρχισε η μελέτη, μέτρηση, φωτογράφιση και βιντεοσκόπηση των γεφυριών στον Ελλαδικό χώρο και όχι μόνο. Εκμεταλλευόμενος την συμμετοχή μου στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Πάλης μπορώ να κάνω καταγραφή πέτρινων γεφυριών σε Ασία, Ευρώπη, Αμερική και Βαλκάνια.

«Στρουσέϊκο» γεφύρι, επί του επαρχιακού δρόμου Ανδραβίδας –Στρουσίου-Νεοχωρίου – Κυλλήνης.

 

Από πού αντλείτε στοιχεία για την κατασκευή και την ιστορία τους ;

Κυρίως, μέσω του Αρχείου Γεφυριών Πελοποννήσου γίνεται η καταγραφή και μελέτη των πετρογέφυρων. Όλα τα γεφύρια έχουν την δική τους ιστορία. Εκείνο που σε συγκλονίζει είναι οι μάστορες εκείνοι της πέτρας, που με μόνα όπλα το μεράκι και τη δύναμη της ψυχής τους, άφησαν με τα εμπνευσμένα έργα των χεριών τους το ίχνος τους στην ιστορία της νεοελληνικής αισθητικής, σμιλεύοντας την πέτρα και δαμάζοντας το νερό της Πελοποννησιακής γης, με την απαράμιλλη τεχνική τους, τη φλόγα της ψυχής τους και το σεβασμό στη φύση. Τα στοιχεία προέρχονται από την πολύχρονη μελέτη διαφόρων έργων περιηγητών, παλιών ερευνητών και στρατιωτικών αποστολών, και άλλων, από πάμπολλες επιτόπιες επισκέψεις και βεβαίως εκεί που δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία έρχεται η στοματική παράδοση και καλύπτει το κενό.

Μιλήστε μας για το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου…

Το Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου www.agpelop.blogspot.gr παρουσιάζει ολοκληρωμένη εικόνα των γεφυριών της πέτρας σε όλα τα επίπεδα (ιστορικά, αρχιτεκτονικά, κατασκευαστικά, οικονομικά, κοινωνικά, λαογραφικά, πολιτιστικά). Χώρος έρευνας και καταγραφής είναι η Πελοπόννησος, όπου η κατεργασία και η χρήση της πέτρας άκμασε από τον 17ο αιώνα έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου τα πέτρινα γεφύρια δεν καλύπτουν μόνο τις ανάγκες επαφής και επικοινωνίας αλλά στην ουσία εξελίχθηκαν σε αξιοθαύμαστα έργα λαϊκής αρχιτεκτονικής που στέκουν αγέρωχα στο χρόνο, ενώνοντας το παλιό με το καινούργιο, ενώνοντας στην ουσία τον…κόσμο.

Γεφύρι «Σμέρνας», κάτω από το χωριό Σμέρνα στη Ζαχάρω.

 

Μπορούμε να υπολογίσουμε πόσα γεφύρια συναντάμε στην Ηλεία και πόσα στην Πελοπόννησο ;

Η καταγραφή γίνεται ανά νομό, δήμο και ποταμό. Αυτή την στιγμή η καταγραφή έχει ξεπεράσει τα 900 γεφύρια και συνεχίζεται γιατί πολλές φορές πηγαίνεις για ένα γεφύρι και βρίσκεις άλλα 2-3. Πολλές φορές δεν τα ξέρουν ούτε και οι ντόπιοι. Οι καλλίτερη πηγή είναι οι κυνηγοί, οι τσοπάνηδες και οι πυροσβέστες. Και βέβαια καταγράφονται όλα. Όρθια, γκρεμισμένα, χωμένα, καλυμμένα, ακόμα και οι θέσεις των εξαφανισθέντων.

Στην περιοχή της Ηλείας ο αριθμός των καταγραφέντων γεφυριών είναι 83 χωρίς να έχει τελειώσει η διαδικασία ενώ σε όλη την Πελοπόννησο εκτιμάται ότι πάνω από 1500 μονότοξα, δίτοξα και πολύτοξα πετρογέφυρα γεφυρώνουν ρυάκια, ρέματα και ποτάμια.

Έχουμε εικόνα για τους Τεχνίτες και τα γεφύρια εκείνης της εποχής ;

Οι σπουδαιότεροι τεχνίτες της πέτρας ήταν οι ξακουστοί Λαγκαδινοί μάστορες, των οποίων η συμβολή στη διαμόρφωση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι τεράστια. Ισορρόπησαν απόλυτα το σεβασμό προς το ορεινό τοπίο της Πελοποννήσου με τις ανάγκες των κατοίκων. Ιστορίες, μύθοι, ανέκδοτα, παροιμίες, συνθηματικές λέξεις και φράσεις διασώθηκαν μαρτυρώντας και αναδεικνύοντας τη ζωή και τη δράση των φημισμένων αυτών μαστόρων της πέτρας.

Γεφύρι Καζάρμας στο Αρκαδικό Αργολίδας χτισμένο πριν από 3.300 χρόνια.

Τα ξεχωριστά και αξιοθαύμαστα αυτά έργα της λαϊκής αρχιτεκτονικής, που στέκουν καμαρωτά στο χρόνο ενώνοντας το θρύλο με την πραγματικότητα και στεριώνοντας δρόμους με ποτάμια πρέπει να αποτελούν σήμερα αντικείμενο θαυμασμού και μελέτης. Έχουν τεράστια καλλιτεχνική και πολιτιστική αξία και αποτελούν εφόδια για την αισθητική ανάπλασή μας.

 

Το γεφύρι του Κόπανου στον Ευρώτα, σε σκίτσο του Χριστόφορου Μελλίδη.

 

Μπορούμε να προσδιορίσουμε ποιο είναι το αρχαιότερο γεφύρι στην Πελοπόννησο ;

 

Το «Παραλλογίτικο» γεφύρι στον Ερύμανθο κοντά στο χωριό Παραλλογοί της Γορτυνίας χτίστηκε το 1877.

Τα πιο παλιά γεφύρια -περισσότερα από 3.300 χρόνια-, βρίσκονται στο Αρκαδικό της Αργολίδας πάνω στους αρχαίους Μυκηναϊκούς δρόμους (Καζάρμα, Γιαλούση, κλπ).

Τα τέσσερα γεφύρια του Μοριά, Αλφειού στην Καρύταινα, Βαλύρας στη Μεσσηνία, Ρασίνας στο Ξηροκάμπι Λακωνίας και Κόπανου (γκρεμισμένο τώρα) στον Ευρώτα είναι αυτά που σχολιάστηκαν, σχεδιάστηκαν και δημοσιεύθηκαν σε ξένα περιοδικά και εφημερίδες περισσότερο απ’ όλα τ’ άλλα από ιστορικούς, ερευνητές και περιηγητές.

Το 2021 εκδόθηκε το βιβλίο σας «Πετρογέφυρα Πελοποννήσου» και το 2003 συμμετείχατε στην συγγραφή του βιβλίου «Η σκάλα του Βραδέτου, Οδοιπορώντας στο Ζαγόρι». Ετοιμάζετε κάτι άλλο ;

Αυτή την περίοδο τελειώνει η καταγραφή, μελέτη, μέτρηση, φωτογράφιση και βιντεοσκόπηση των πετρογέφυρων του δήμου Καλαβρύτων που θα εκδοθεί με την ευθύνη του ομώνυμου δήμου, ελπίζουμε μέσα στο 2025. Και έπονται τα γεφύρια της Γορτυνίας, Μεσσηνίας, του ποταμού Σμήνου στη Λακωνία, κλπ.