1.Καλαβρυτινοί μαστόροι-Κλουκινοχωρίτες

Από τον 18ο αιώνα σε κάποια ορεινά χωριά της Αχαΐας επικράτησε μια ιδιαίτερη τέχνη κατασκευής, που έδωσε αξιόλογα δείγματα χτισμάτων.

Η τέχνη αυτή προήλθε από τους λεγόμενους Κλουκινοχωρίτες, της τέως επαρχίας Καλαβρύτων.

Οι παραπάνω προέρχονται από τα χωριά του παλιού δήμου Νωνάκριδος, τα λεγόμενα Κλουκινοχώρια ή Κλουκίνες, απ' όπου και το όνομά τους, που βρίσκονται κοντά στην Ακράτα και είναι σκαρφαλωμένα αμφιθεατρικά στην πλαγιές των Αροανίων (Χελμός). Πρόκειται για τα χωριά Αγία Βαρβάρα, Αγρίδι, Σόλοι, Περιστέρα, Μεσορούγι, Ζαρούχλα, Χαλκιάνικα, Βουνάκι  κ. ά.

Κατά την αρχαιότητα, στην περιοχή άκμαζε η πόλη Νώνακρις, ιερή πόλη για τους αρχαίους που ανήκε στην Αρκαδία, από την οποία προήλθε και η ονομασία χωριά της Νωνάκριδος και που διατηρήθηκε μέχρι και τον 13ο αιώνα.

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας όλη η περιοχή δόθηκε, σαν φέουδο, στον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Πατρών Αντέλο, ο οποίος με τη σειρά του την παραχώρησε, σαν μετόχι, στη μονή του Παρισιού Cluny και για τo λόγο τούτο όλη η περιοχή ονομάστηκε “Κλουκίνες” ή “Κλουκινοχώρια”.

Το σπουδαιότερο μαστοροχώρι στις Κλουκίνες ήταν η Αγία Βαρβάρα ή σκέτο Βαρβάρα, εξού και Αγιοβαρβαρίτες ή Βαρβαρίτες μαστόροι.

Γνήσιο δείγμα γραφής της Κλουκινοχωρίτικης τέχνης αποτελεί το γεφύρι της Πλατανιώτισσας, στο ομώνυμο χωριό της Πελοποννήσου, αλλά και οι πάμπολλοι πύργοι και πυργόσπιτα στα ορεινά χωριά της Αχαΐας. 

Πύργος Θεοχαρόπουλου στην Αγία Βαρβάρα

 

Οι χτίστες από τις Κλουκίνες θεωρούνταν από τους σοβαρούς ανταγωνιστές των φημισμένων λαγκαδινών μαστόρων και χτίζουν κυρίως στις περιοχές Καλαβρύτων, Κορινθίας, Ναυπλίας και Ερμιονίδας.

Οι μαστόροι από τα παραπάνω Καλαβρυτοχώρια κατευθύνονταν για δουλειά “κυρίως προς την Αργολίδα, την Κορινθία, την Ηλεία και τη Λακωνία. Έφταναν ως τα νησιά του Αργοσαρωνικού (Αίγινα, Πόρος, Ύδρα, Σπέτσες) (1) και απουσίαζαν με τα μπουλούκια τους από το Νοέμβριο ως το Πάσχα”. (2)

Οι Κλουκινοχωρίτες μαστόροι ασχολήθηκαν κυρίως με τον λεγόμενο λαϊκό τύπο σπιτιού, προσαρμοζόμενοι στις τότε οικονομικές δυνατότητες των κατοίκων, που τους έδινε την άνεση να αναλαμβάνουν την κατασκευή φτηνών λειτουργικών σπιτιών, κάνοντας χρήση του ξύλου και της επεξεργασμένης πέτρας για κεφαλάρια και λαμπάδες. Μη επεξεργασμένη πέτρα χρησιμοποιούσαν για τους τοίχους ενώ για κεραμίδια τοποθετούσαν σχισμένη πέτρα.

Την πέτρα αυτή, που αφθονούσε στην περιοχή, την έβγαζαν από τα νταμάρια χωρίς να ταλαιπωρούν το περιβάλλον, ενώ συγχρόνως οι κατασκευές τους έδεναν απόλυτα μ' αυτό.

Οι κάτοικοι της Αγίας Βαρβάρας, χτίστες κατά την συντριπτική τους πλειοψηφία, ξενοδουλεύουν στον Πόρο, την Ερμιόνη, τα Μέθανα, τη Σπάρτη, τα Λεχαινά, τον Πύργο.

Πύργος Πετμεζαίων στους Κάτω Λουσούς

Τα εργαλεία της δουλειάς τους τα ονόμαζαν ύπουργα και εκείνο που τους έκανε να διαφέρουν από τους Λαγκαδινούς και τους Ηπειρώτες μαστόρους ήταν η χρήση του ξύλου, που έχει αντισεισμικές ιδιότητες σε βάρος όμως της αισθητικής της κατασκευής τους.

Κατά τα άλλα, όπως ακριβώς και οι λαγκαδινοί μαστόροι, μετακινούνταν σε ομάδες μπουλουκιών με επικεφαλής τον πρωτομάστορα, είχαν περίπου την ίδια σύνθεση, ξεκινούσαν την ίδια περίοδο και είχαν σαν συνθηματική γλώσσα τα “Μπαραμπάτικα”.

Από τη γλώσσα αυτή λίγες λέξεις μας είναι γνωστές. Κατάλογο 55 απ' αυτές μας δίνει ο Χρήστος Γ. Κωνσταντινόπουλος:

Αθηναίος~ψωμί

Ασβέστης~τυρί

Βίνο~κρασί

Βόγγιλο~το μικρό παιδί

Γαϊδούρι~ο πάσσαλος που χρησιμοποιούσαν οι χτίστες για της εξαπάτηση του ιδιοκτήτη.

Γαζέπι~η μαστοριά

Γιαταγάνια~τα κουκιά

Αγία Βαρβάρα

Διάκος~το νερό

Δικηγόρος~η ρέγγα

Ζαρούχλα~το λάδι

Ιταλός~τα μακαρόνια

Καπόνια~τα κρεμμύδια

Κοτσίδα~ο τρόπος απάτης σε βάρος των ιδιοκτητών

Κουμπούρια~τα βυζιά

Κανέλια~τα α...

Λοστός~το φαγητό

Μάνα~ο πρωτομάστορας

Μαστρομιχάλης~το κρέας

Ματσιόνια~οι μαστόροι (Ματζώνης, στα Κρεκόνικα

Ματσιονάκι~το μαστορόπουλο (και Ματσακονάκι)

Μουσκούρεμα~η συνουσία

Μουσκουρεύω~συνουσιάζομαι

Μπαθεκούκια ή Μπάθες~τα κουκιά

Μπακογιανναίοι~τα φασόλια

Πέτρινο σπίτι στο Λεχούρι

Μπάνικος~ωραίος

Μπανιόκα~λάσπη

Μπαραμπάτικα~τα μαστόρικα

Μπάτσος~χωροφύλακας

Μπόσης~ο πρωτομάστορας

Μπούκουρε~ο όμορφος (Αρβανίτικη λέξη)

Μπούλιζα(πούλιζα)~η κότα

Νούσε~η νύφη (Αρβανίτικη λέξη)

Ντρούμιζες~οι τριφτιάδες

Ούγιε~το νερό (Αρβανίτικη λέξη)

Παραγκώνι~το όμορφο κορίτσι

Πασούμενο~το ωραίο

Ζαρούχλα

Περιστέρι~το κρεμμύδι

Πίγκες~τα αρβανίτικα τσαρούχια, γενικά τα παπούτσια

'πο 'κείνο που σκάβει~το γουρούνι, το παστό

Ρετσινιάς~ο μπακαλιάρος

Σακίμ~σιωπή (Τούρκικη λέξη)

Σηκοβάρι~το π...

σιόρι~το κρασί

Σιόπερος~ο ανόητος

Σιουραυλάω~κατουράω

Σιουραύλισμα~το κατούρημα

Σκυλόπατος~ο δύστροπος άνθρωπος

Τσουλουμάκια~οι χυλοπίτες

Τσιαχτάϊ~το φαγητό

Τσιούσηδες(Κιούσηδες)~οι υλοτόμοι, ξυλοσχίστες (Κρεκόνικα:οι χτίστες)

Τσουραντάς~ελιά-ές

Χάρτζια~τα έξοδα για διατροφή

Χαρζιλής~ο οικονόμος, ο επιμελητής

Χατζής~τα χρήματα

Χαμουρεύω~χαϊδεύω τη γυναίκα, κορτάρω. (3)

Δεν είναι γνωστό από πότε άρχισαν να ασκούν το επάγγελμα του χτίστη οι Κλουκινοχωρίτες και αν έμαθαν την τέχνη από άλλους ή είναι αυτοδίδακτοι. “Ως μόνη λογική υπόθεσις, δύναται να υποστηριχθεί ότι οι Κλουκινοχωρίται έγιναν μαστόροι από την επήρειαν του κοινωνικού και του φυσικού περιβάλλοντός των”. (4)

Γεφύρι Πλατανιώτισσας

Όπως αναφέρει ο ερευνητής Αθ. Θ. Φωτόπουλος, “...οι Κλουκινοχωρίτες μαστόροι έπαιρναν τη στράτα της ξενιτιάς πηγαίνοντας στις περιοχές που...κύλαγε πολύς ασημάκης (χρήμα)...” Φορτωμένοι χρήματα, είδη προίκας για την τσιούπα (κόρη) ή την ανύπαντρη αδελφή, διάφορα φτηνά δώρα για τα μέλη της οικογένειάς τους και πολλά αγροτικά προϊόντα, οι βαρβαρίτες μαστόροι επέστρεφαν στα χωριά τους για να κάνουν Πάσχα, Χριστούγεννα και δεκαπενταύγουστο με τα σπίτια τους και μετά έπαιρναν ξανά το δρόμο για τα πεδινά, χτίζοντας κυρίως σπίτια αλλά και βρύσες, πεζούλες, εκκλησίες, γεφύρια, καμπαναριά, μάντρες κλπ.

Η λαϊκή παράδοση έχει καταγράψει και διασώσει πολλά δημοτικά τραγούδια, που αναφέρονται στις συνθήκες δουλειάς, την αμοιβή κλπ. Ένα απ' αυτά λέει:

Που πάτε μαστορόπουλα, που πάτε μαστοράδες;

πάμε κατά την Αχαγιά, που βγαίνουνε παράδες.

Τον Αύγουστο στην Αχαγιά μαστοροπαίδι νάσαι

να τρως, να πίνεις, να κερνάς και να καλοκοιμάσαι...(5)

Ξένοι και Έλληνες περιηγητές έχουν αναφερθεί σε έργα τους στην ενασχόληση των Κλουκινοχωρητών με το επάγγελμα της πέτρας, όπως ο Leake (6) και ο Peytier. (7)

Πύργος Παλαιολογίνας στα Καλάβρυτα

Οι κάτοικοι της Αγίας Βαρβάρας είναι “χειροτεχνικοί εργολάβοι και μη γεωργικοί”, βλέπουμε σε έγγραφο του 1830. (8)

Χαρακτηριστικά δείγματα γραφής των Κλουκινοχωριτών μαστόρων είναι τα πυργόσπιτα και οι πύργοι, που υπάρχουν στα ορεινά της Αχαΐας και που τόσο σημαντικό ρόλο έπαιξαν στον αγώνα του 1821, με χαρακτηριστικότερο όλων τον πύργο της ιστορικής οικογένειας των Πετιμεζάδων στους Κάτω Λουσούς (Σουδενά) Καλαβρύτων. Ο πύργος είναι χτισμένος, όπως όλα τα σπίτια στους Κάτω Λουσούς με ντόπια γκριζοπράσινη πέτρα, η οποία έχει λαξευτεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργεί χρωμάτινες αντιθέσεις ανάλογα με το πως τη χτυπούν οι αχτίνες του ηλίου.       Ο πύργος, λέγεται ότι χτίστηκε τον 17ο αιώνα, που πέρα από την γκριζοπράσινη πέτρα της περιοχής, έχει και κατεργασμένα αγκωνάρια στις γωνίες και ημικυκλικά τόξα στα ανοίγματα.

Ακόμα ο πύργος του Χασαπόπουλου στην Κέρτεζη Καλαβρύτων, τα πυργόσπιτα των Ζαίμηδων στην Κερπινή, το παλάτι της Παλαιολογίνας στα Καλάβρυτα, στους Σόλους ο πύργος του Σολιώτη και στην Αγία Βαρβάρα οι πύργοι Θεοχαρόπουλου και Αργυριάδη. Επιπλέον στη Ζαρούχλα οι πύργοι των Φωτήλα, Ασημάκη και Παπαδημητρόπουλου, στο Αλεποχώρι (παραδοσιακός οικισμός στην Τριταία) ο τριώροφος πύργος του Τσαλαμιδά, στη Δάφνη του Πιτσουνά-Σπηλιόπουλου (οπλαρχηγού του '21) και πολλά άλλα πυργόσπιτα στα Αροάνια (Σοποτό), Βλασία, Αγρίδι, Νάσια, Λεχούρι (πύργος Λεχουρίτη), στην Παλούμπα ο μισογκρεμισμένος πύργος των Πλαπουταίων, κλπ.

Από το τέλος του 18ου αιώνα συναντάμε κάποιες μαρτυρίες σε έγγραφα, σημειώματα και επιγραφές για τους Κλουκινοχωρίτες μαστόρους. Και αυτοί, όπως και οι λαγκαδινοί και οι άλλοι μαστόροι της Πελοποννήσου δεν φρόντιζαν να αφήσουν το όνομά τους πάνω σε κάποια πέτρα. Έτσι οι πληροφορίες μας γι' αυτούς είναι λιγοστές.

Πύργος Λεχουρίτη στο Λεχούρι

Κύριοι εκφραστές της μαστορικής τέχνης των Βαρβαριτών μαστόρων είναι οι Παναγιώτης Σπηλιωτάκης, Βασ. Αραούζης, Κώστας Παπουτσής,  Στέλιος και Κώστας Φασόγιαννης. Οι δύο τελευταίοι έχουν φτιάξει, ανάμεσα στα άλλα και το ξενοδοχείο Ντάρλα στα Τρίκορφα Κορινθίας (γύρω στα 1932). (9)

Οι Σπηλιωτάκης και Αραούζης έφτιαξαν το 1906 το ναό της Αγίας Βαρβάρας στο χωριό τους. (10)

Σαν σπουδαίοι μαστόροι ακόμα αναφέρονται ο μαστρο-Αθανάσιος Αγιοβαρβαρίτης (1978), ο μαστρο-Γιώργης Σολιώτης εκ καζά Καλαβρύτων, (11) ο Δημήτρης Αν. Σολιώτης, ο Γεωργ. Μπλασταράς, Παν. Καπερόνης, Δημ. Ταρσινός, Μήτρος Σεφέρης, Παν. Σολιώτης, Κων. Κλουνιτζιώτης, Γιάν. Σολιώτης, Γεώργ, Μαθές. (12)

Επιπλέον σύμφωνα με μια επιγραφή “που μόλις τελευταία επισήμανα σε σπίτι του χωριού Βελά Αιγιαλείας (25/6/1880) αναφέρεται το όνομα του Σπήλιου Πλασταρά όπως επίσης και το επώνυμο του από Ράχοβα της Αιγιαλείας πρωτομάστορα Παλαιολογόπουλου.” (13)

Σολιώτες πρωτομάστορες έφτιαξαν το 1806 τον Άγιο Γεώργιο του χωριού τους (Σόλοι), την τουρκοκκλησιά στο Άνω Μεσορούγι και το αρχοντικό των Δασαίων στα άνω Τρίκαλα Κορινθίας, όπως φαίνεται από τις δυο παρακάτω επιγραφές:

“Η πρώτη, την οποία αντέγραψα το 1980, σώζεται σε γωνιόλιθο της ανατολικής πλευράς του αρχοντικού και έχει ως εξής:

ΙC ΧΡ

ΝΙ ΚΑ

Περιστέρα

1806 ΜΑΪΟΥ 7 (;)

ΔΗΜΗΤΡΙΟ

C ΑΝΑCΤΑCΙΟ

Υ CΟΛΙΩΤΗC

Η δεύτερη εκδόθηκε το 1963 από τον Σταύρο Κουτίβα (14) και λέει:

1806 Μαίου Ι. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΟΛΙΩΤΗ ΟΥΤΟΣ

Ο ΟΙΚΟΣ ΕΚΤΙΣΘΗ.” (15)

Κατά τον 18ο αιώνα οι Καλαβρυτινοί χτίστες είχαν αναπτύξει δραστηριότητα σ' όλη την Πελοπόννησο και αυτό τεκμαίρεται από τα πολλά δημοτικά τραγούδια, που αναφέρονται στους “Καλαβρυτινούς μαστόρους”, τους φημισμένους “Μαρμαροτεχνίτες”.

Οι Κλουκινοχωρίτες μαστόροι, όπως οι λαγκαδινοί και οι άλλοι χτίστες των μαστοροχωρίων της Πελοποννήσου, έθεσαν την τέχνη τους στην υπηρεσία της πατρίδας κατά την επανάσταση του '21, όπως και κατά την προσπάθεια αναγέννησης της χώρας από τον Καποδίστρια. Αυτό φαίνεται από μια σειρά εγγράφων που διασώθηκαν, μερικά εκ των οποίων αναφέρονται παρακάτω:

~ Σε γράμμα του Σωτήρη Θεοχάρη (Θεοχαρόπουλου) προς τον Ανδρέα Λόντο αναφέρονται μαστόροι από τα Χαλκιάνικα (16), ενώ μια επιγραφή στο ναό του Τιμίου σταυρού στον πύργο της Ακράτας μας δίνει άλλα δύο ονόματα μαστόρων από το Αγρίδι Καλαβρύτων, του μαστρο-Σωτήρη και του μαστρο-Πανάγου:

ίυσούς χριστός

έγηνε (δο)μησις της εκλισίας Δία έξοδων

τίς κινότητος

Μαστρόσωτίρις. Μαστρόπανάγος Αγρίδην

1836: Ιουνίου 9 (17)

~ “Προς το Σεβαστόν Υπουργείον των Εσωτερικών

Εις χωρίον καλούμενον Φονέα εθεμελίωσα μίαν εκκλησίαν, της οποίας τους κόπους μας δεν επληρώθην κατά συμφωνίαν. Παρακαλώ λοιπόν να μου δοθή μία διαταγή προς τους εκεί δημογέροντας δια να λάβω το δικαιόν μου, τόσον εκ της οικοδομής της εκκλησίας, όσον και του καμινίου το οποίον έκαυσα. Εγώ δε με όλον το προσήκον σέβας μένω ως ταπεινός δούλος.

1823, 15 Μαΐου εν Τριπολιντζά

Ζαφείρης Σολιώτης” (18)

~ “Σεβαστή Διοίκησης

Από 17 του παρελθόντος Νοεμβρίου του 1824 έτους δουλεύομεν εις Κρανίδιον, κτίζοντας οικίας, και ήδη οπού ηθελήσαμεν να λάβωμεν τον λογαριασμόν μας εβγήκεν ο πολιτάρχης Κρανιδίου καπ. Αναγνώστης και μας ζητεί να του δώσωμεν τρία γρόσια εις τα εκατόν από όλον τον λογαριασμόν των οικοδομημάτων, πράγμα οπού ποτέ εις την Ελλάδαν δεν ηκούσθη. Μας επήρε εις μετρητά γρόσια εκατόν είκοσι. Πληροφορημένοι λοιπόν δια το φιλοδίκαιον της Σ. Διοικήσεως, προστρέχομεν εις την προστασίαν της και παρακαλούμεν να ήθελεν επιτάξη τον ρηθέντα πολιτάρχην δια να μας επιστρέψει τα οποία γρόσια μας επήρε και να μας αφήση του λοιπού ανενοχλήτους από παρομοίας αδικίας, διότι είμεθα πτωχοί και πληρώνομεν και ημείς εις την επαρχίαν μας έξοδα και τροφάς εις την εκεί ευρισκόμενην φρουράν της Σ. Διοικήσεως. Εν τοσούτω δε μένομεν με όλον το σέβας.

Ο ταπεινός δούλος σας

Γεωργάκης υιός του μαστρομαθές

κτίστης” (19)

Πύργος στη Ζαρούχλα

~ “Προς τον κατά την Αργολίδα Έκτακτον Επίτροπον

Οι υποκάτωθεν αναφερόμεθα ότι αί εθνικαί καλύβαι (οικισμός Πρόνοια, που έφτιαξε ο Καποδίστριας λίγο έξω από το Ναύπλιο για τη στέγαση των κρητικών προσφύγων) οπού εκατασκευάσθησαν ετελείωσαν σήμερον έξ ημέρας και χαϊσομεράμε αδίκως, δια τούτο αναφερόμεθα και παρακαλούμεν να μας δοθή το δίκαιόν μας οπού μας ακαρτερεί κατά την συμφωνίαν μας δια να υπάγωμεν ο καθείς εις την δουλειάν μας, διότι είμεθα τριάντα άνθρωποι και ξεχωριστά τα ζώα μας και χαϊσομεράμε αδίκως, μάλιστα οπού είμεθα καταχρεωμένοι εις τους έξω (...) εις ψωμί και άλλας τροφάς και μας ζητούν τον παρά τους και μένομε με το ανήκον σέβας.

Τη 30η Μαΐου 1828 Άγιοι Πάντες

Οι μαστόροι

Μαστροζαφείρης (Οικονομόπουλος)

Μαστραργύρης

Εάν σήμερις δεν μας δοθή η απόκρισις της αιτήσεώς μας, είμεθα αναγκασμένοι δια να υπάγωμεν να αναφερθώμεν εις τον εξοχώτατον Κυβερνήτην

Στο νώτο: Άρ. 688 Μαϊστορες, κατασκευάσαντες τας έξω Καλύβας

Απάντησις” (20)
 

Εδώ θα πρέπει να κάνουμε μια χρονολογική παρένθεση λέγοντας ότι κατά την Ενετοκρατία στην Πελοπόννησο (1687-1715), “Η περιοχή της Πελοποννήσου που κατ΄εξοχήν ¨έβγαζε¨ οικοδόμους ήταν τα Κλουκινοχώρια της επαρχίας Καλαβρύτων. Το δημοτικό τραγούδι, το οποίομιλά για την κατασκευή του γεφυριού του Ίρι από Καλαβρυτινούς μαστόρους στις αρχές του 17^ου αιώνα, τεκμηριώνει έμμεσα τους Καλαβρυτινούς (Κλουκινιώτες) ως τους παλαιότερους γνωστούς μαστόρους του Μοριά. Πολύ συχνά στη διοικητική αλληλογραφία των εκάστοτε Γενικών Προνοητών της Πελοποννήσου με τους διοικητές της επαρχίας των Καλαβρύτων αναφέρεται το ζήτημα της αποστολής μαστόρων από τα Κλουκινοχώρια στα οχυρωματικά έργα της Κορίνθου ή της αντικατάστασής τους με άλλους συντοπίτες τους. Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του Γενικού Προνοητή Fr. Grimani με τον Προνοητή των Καλαβρύτων Santo Bulbi στις 17 Μαΐου 1698 (ν.ημ.) τα 3 Κλουκινοχώρια, Αγία Βαρβάρα, Σόλος και Βουνάκι υποχρεούνταν να στέλνουν 20 αρχιμαστόρους οικοδόμους στα οχυρωματικά έργα της Κορίνθου και έπρεπε να φροντίζουν με δική τους πρωτοβουλία την κατ' έτος αντικατάστασή τους με άλλους συντοπίτες τους. Σε μια τέτοια επιστολή διασώζονται και 20 ονόματα Κλουκινοχωριτών αρχιμαστόρων:

A.SV., Archivio Grimani dai Servi, busta 23, φφ. 1107 r, 1108r.

φ.1107r Restano finalmente spediti alle fabriche di Corinto bi viyti mastri muratori dalle ville di Cluchikes, per intrapendeze colla I lavori di quelle fabriche come dall' ingiouto effetto.

Calavrita li 10 Maggio 1698 s.n.

φ. 1108r boletto de' mastri maratori che devono portarsi a lavari di Corinto.

Villa Vunachi (6)

Policroni Dimitracopulo

Stamati Panagiotti

Stathachi Geropulo

Trianti Gavrili

Gianni Vellisario

Dimo Vellisario

Villa Solo (7)

Giannachi Varri

Thodoro Varri

Stamati Zambeli

Canello Carteglia

Stamati Zambelli

Giorgachi Carteglia

Panagiottachi Zambeli

Villa Santa Barbara(7)

Gianni tu stavru

Stavro Policrogni

Giannachi Sarmica

Panagiotti tu Alessandru

Panagiotti Papagigni

Panagiotti tu stathi

Giannachi Savino”. (21)

  Μια σπουδαία μαστορική οικογένεια ήταν και αυτοί των Λεζέδων. Ο Παναγιώτης Λεζές, γεννημένος το 1880, ήταν σπουδαίος μάστορας και αναφέρεται σε αρκετά βιβλία. Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) αναφέρονται και άλλοι σπουδαίοι μάστορες της οικογένειας Λεζέ, όπως ο Σταύρος Λεζές (ξακουστός) γεννημένος το 1816 και ο Αναστάσιος Λεζές το 1826. Απόγονος της οικογένειας των Λεζέδων, που συμμετείχε σε διάφορα μπουλούκια, ήταν επίσης και ο Ανδρέας Λεζές του Βασιλείου, που είχε σαν προπάππους τους παραπάνω Βασίλη και Αναστάσιο, ενώ ο προαναφερόμενος Παναγιώτης ήταν ήταν αδελφός του πατέρα του. (22)

Σπίτι Ι. Μπιμπή σε Πιάδα. Πηγή: Αθ. Ξυγκάς

 

"Το σπίτι του Ιωάννη Μπιμπή στην Νέα Επίδαυρο (Πιάδα το παλιό όνομα, που έγινε η Α' Εθνοσυνέλευση του επαναστατημένου ελληνικού κράτους, στις 20 Δεκεμβρίου του 1821) το έχτισε ο πρωτομάστορας Δημήτριος Ξυγκάς που ήταν παππούς μου και ο Αντώνιος Ξυγκάς, πατέρας μου 20 χρόνων τότε". (23)

Βιβλιογραφία-σημειώσεις

1. Χρ.Γ. Κωνσταντινόπουλος. “Οι παραδοσιακοί χτίστες της Πελοποννήσου”. Εκδοτ. οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ, σελ. 55. Αθήνα 1983
2. Leake. “Travels in the Morea, τ. 3, σελ. 159. London 1830
3. Χρ.Γ. Κωνσταντινόπουλος, όπως παρπάνω, σελ. 74,75
4. Αθ. Θ. Φωτόπουλος. “Ιστορικά και λαογραφικά της ανατολικής Αιγιαλείας και Καλαβρύτων” σελ. 273-275. Αθήνα 1982
5. Θ.Κ. Τρουπής. “Άνθρωποι της σκαλωσιάς”. Αθήνα 1983
6. Leake. Όπως παραπάνω,τ. 3 σελ. 159
7. Peytier. “Memoire sur la Grece” , ο Ερανιστής, σελ.151. 1971
8. Αθ. Θ. Φωτόπουλος. “Συμβολή εις την ιστορίαν της ληστείας κατά την Καποδιστριακήν περίοδον”. Πελοποννησιακά. ΙΑ' 1978. Πρακτικά Α' τοπικού συνεδρίου Κορινθιακών ερευνών, σελ. 221
9. Χρ. Γ. Κωνσταντινόπουλος. Όπως παραπάνω, σελ. 34,35
10. Ομοίως, σελ.35,35,112
11. Ιωάννα Γουναροπούλου. “Ποικίλα σημειώματα εκ γορτυνιακών κωδίκων”. Γορτυνιακά Α', σελ. 361,372. 1972
12. Χρ. Γ. Κωνσταντινόπουλος. Όπως παραπάνω, σελ.33,34
13. Ομοίως, σελ.34
14. Σταύρος Κουτίβας. “Ιστορικά του Ξυλοκάστρου”. τ. Α' Αθήνα 1963, σελ. 263
15. Χρ.Γ. Κωνσταντινόπουλος. Όπως παραπάνω, σελ. 33 και 111
16. Αρχείον Λόντου. Τομ. Α' σελ. 113,114
17. Αθ. Θ. Φωτόπουλος. “Ιστορικά και λαογραφικά της ανατολικής Αιγιαλείας και Καλαβρύτων”, σελ. 273-275. Αθήνα 1982
18. Χρ. Γ. Κωνσταντινόπουλος. Όπως παραπάνω, σελ. 34 και 153
19. Ομοίως, σελ. 166
20. Ομοίως, σελ. 167
    

    21. Βασίλης Σιακωτός. “Έργα γεφυροποιίας, υδραγωγεία, οικοδομικά συνεργεία και συντεχνίες οικοδόμων στη Βενετοκρατούμενη Πελοπόννησο (1687-1715). Η επισκευή της Γέφυρας της Μονεμβασιάς στα 1700”. “Περί Πετρογέφυρων – Μαστόροι και γεφύρια”. Γ' Επιστημονική Συνάντηση ΚΕΜΕΠΕΓ. Αθήνα 2009, σελ.32-39-40.
    22. Στοιχεία από τον  Βασίλη Λεζέ, γιό του Ανδρέα Β. Λεζέ. 

    23. Μαρτυρία του Θανάση Ξυγκά από την Αγία Βαρβάρα.