Πρόκειται για παλιά γέφυρα με πέτρινα βάθρα, πανομοιότυπα με αυτά των δύο κοντινών γεφυριών, Λειβαδιού και Τσάγανου. Είχε ξύλινη βάση και ένωνε τις όχθες του ποταμιού που έρχεται από τα χωριά του δήμου Καλαβρύτων Λεχούρι και Λειβάρτζι και που λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο κάτω χύνεται στον Αροάνιο.Το ποτάμι αυτό έχει νερό όλο το χρόνο και οι σπουδαιότερες πηγές του είναι ο «Κρουσταλλός» στο Λιβάρτζι και το «Κεφαλόβρυσο» στην περιοχή «Διλιβίνα», στο Λεχούρι.
Υπάρχουν ακόμη τα τρία βάθρα της και μόλις διακρίνεται το τέταρτο. Όχι για πολύ όμως γιατί χρόνο με το χρόνο κονταίνουν, αφού οι ντόπιοι αφαιρούν όλο και πιο πολλές πέτρες για δική τους χρήση.
Χτίστηκε επί δημαρχίας Γεωργίου Αριστείδη Θούα, στις αρχές του 20ου αιώνα. Βρίσκεται στην τοποθεσία «Διπόταμο» ή «Λέλου Χαλιά», γιατρού από το Λειβάρτζι, στην περιοχή Λειβαρτζινό, που ανήκει στην ευρύτερη περιφέρεια του Λειβαρτζίου. Όταν έγινε ο καινούργιος δρόμος Πύργου-Ολυμπίας-Καλαβρύτων, το Ξυλογέφυρο έπεσε σε αχρησία και ο καθένας έπαιρνε τα ξύλα της βάσης και τις πέτρες από τα βάθρα και έτσι καταστράφηκε. Εξυπηρετούσε τα χωριά του κάμπου με τα Καλαβρυτοχώρια, οι κάτοικοι των οποίων περνούσαν από εκεί για τις δουλειές του κάμπου σταφίδα, αμπέλια, ελιές κλπ. Η Ξυλογέφυρα έγινε γιατί ήταν αδύνατο το χειμώνα να περάσει κανείς λόγω του πολύ νερού και των συχνών «κατεβασμάτων» του ποταμού.
Ξυλογέφυρο στο Λειβαρτζινό. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.
Η περιοχή Λειβαρτζινό με την διπλανή «Σέλτσα», ή «Σέλιτσα» που κατά τον Περικλή Π. Δουδούμη είναι Σλαβική λέξη, βρίσκεται στις νοτιοανατολικές παρυφές του Ερύμανθου, σε ένα όμορφο τοπίο, στην είσοδο του δρόμου για τα χωριά Λειβάρτζι, Λεχούρι και του οικισμού Κερασιά (Κερέσοβα). (1) Παλιά, το χειμώνα οι κάτοικοι αυτών των χωριών συνήθιζαν να κατεβάζουν τα ποίμνιά τους (τα «πράματά» τους) εδώ για να ξεχειμωνιάσουν, γιατί ο χειμώνας ήταν πιο μαλακός και το χιόνι λιγότερο. Ως εκ τούτου το Ξυλογέφυρο ήταν απαραίτητο για ανθρώπους και ζώα.
Στα παλιά χρόνια, τα προκατοχικά χρόνια αλλά και μέχρι την δεκαετία του 1960 οι κάτοικοι των ορεινών χωριών της Αροανείας, των Τριποτάμων (Ψωφίδας), της Δίβρης (Λαμπείας) και της Γορτυνίας λόγω της ανέχειας και άρα της ανάγκης για δουλειά και επιβίωση, αναγκάζονταν να κατεβαίνουν κυρίως στον κάμπο της Ηλείας για εποχική απασχόληση σε αγροτικές δουλειές, όπως σκάψιμο αμπελιών, τρύγο, ελιές, σταφίδα κλπ.
Τα εναπομείναντα βάθρα του Ξυλογέφυρου. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.
Χαρακτηριστική είναι παρακάτω μαρτυρία:
«Οι γεωργικές εργασίες είναι εποχιακές και στην κτηνοτροφία μπορούν να ασχοληθούν και λιγότερο παραγωγικά άτομα. Έτσι υπήρχε πάντα πλεονάζον εργατικό δυναμικό, που ζητούσε να συμπληρώσει το οικογενειακό του εισόδημα μισθώνοντας την εργασία του. Το σκάψιμο της σταφίδας και των αμπελιών στους κάμπους και τα λιγοστά δημόσια έργα είναι οι μόνες δραστηριότητες που απασχολούν ανειδίκευτους εργάτες. Καραβάνια ολόκληρα μετέβαιναν ποδαρόδρομοστην Ηλεία, Μεσσηνία, Βόχα κ.α. όπου ¨ήλιο με ήλιο¨ δούλευαν με το ξινάρι ή έκαναν τις πιο βαριές εργασίες για το λιγοστό μεροκάματο, που ποτέ δεν ήταν αρκετό να καλύψει τις βασικότερες ανάγκες. Στα μέλη των μπουλουκιών αναπτύσσονταν ισχυρός συντροφικός σύνδεσμος και κατα τη διάρκεια της εργασίας τα ισχυρότερα βοηθούσαν τα αδύνατα για να μην ¨τα σχολάσει τ’ αφεντικό¨. Αλλά και εκτός εργασίας η κοινωνική τους συμπεριφορά και αλλυλεγγύη ήταν αξιοζήλευτη. Οι ¨πρωτάρηδες¨ήσαν πάντοτε κάτω από την προστασία μεγαλυτερων και έμπειρων εργατών. Οι γυναίκες έχαιραν το μεγαλυτερο σεβασμό...». Και παρακάτω «Τα γαϊδούρια και, δυστυχώς, οι γυναίκες (ζάλωμα) ήταν για τις ... εσωτερικές μεταφορές, ενώ τα άλογα και κυρίως τα μουλάρια για τις ... διεθνείς. Μετέφεραν προϊόντα ή ανθρώπους στα μεγάλα ταξίδια για τον Πύργο της Ηλείας και αλλού. Το χάνι του Κουτσιουρούμπα ήταν ο αναγκαίος σταθμός-ανάσα στην εξαντλητική πορεία. Έχει συνδεθεί με τις καλύτερες στιγμές, που διατηρούνται ζωντανές – ιδίως οι ευτράπελες – στη μνήμη όσων τις έζησαν αλλά και όλων των Βαχλαίων από τις άπειρες επαναλήψεις. Οι ευφυέστατοι χωρικοί μας, χάριν της τόσο απαραίτητης ψυχαγωγίας τους, αλλά και προκειμένου να εξασφαλίσουν...την εύνοια της ιδιοκτήτριας και να έχουν ένα καλό ¨αποκούμπι¨έγιναν οι πρωτοπόροι της ...βιοϊατρικής! Μ’ ένα μποτσίκι εφάρμοζαν μια πρωτότυπη, και όπως αποδείχθηκε επιτυχημένη μέθοδο γονιμότητας στο άτεκνο ζευγάρι. Τύφλα να ‘χουν οι γιατροί του...σωλήνα». (2)
Η διαδρομή που ακολουθούσαν ήταν «Ξυλογέφυρο» Λειβαρτζινού-γεφύρι Τριποτάμων-Χάνι «Ρουμελιώτη»-«Κοπέλας Βρύση»-Χάνι «Καρλέτση»- για τους Καλαβρυτινούς και «Λειβαρτζινό» γεφύρι ή «Παραλογγίτικο» γεφύρι-Χάνι «Ρουμελιώτη»-«Κοπέλας Βρύση»-Χάνι «Καρλέτση» για τους Γορτύνιους. Οι δρόμοι τους συναντιόντουσαν στα χάνια «Ρουμελιώτη» και «Καρλέτση», κατέβαιναν τη χαράδρα της Δίβρης, ανέβαιναν τον «Κακό Ανήφορο» και διανυχτέρευαν στο χάνι «Θεοφάνη». «Στο κατώϊ τα ζα, πάνου οι ανθρώποι».
Χάνι Θεοφάνη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.
Ο Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου από το χωριό Σκούπι (Πάος) Καλαβρύτων, που τελειόνοντας το σχολαρχείο Πύργου και μετά τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Αθήνας διορίστηκε στον Πύργο, γράφοντας στις αρχές του 20ού αιώνα, λέει ότι «...πάμπολλοι έκ Γόρτυνος, εκ Καλαβρύτων, εκ Λαμπείας και άλλοθεν, ή κατεβαίνοντας περιοδικώς και καλλιεργούσι σταφίδας εν Ηλεία, χωρίς να εγκαταλείπωσι τας μονίμους αυτών κατοικίας εν ταις πατρίσι αυτών (δηλ. εν Καλαβρύτοις, Γόρτυνι, Λαμπεία, κλπ.), ή εγκαθίστανται μονίμως προς τούτο εν Ηλεία κτίζοντες πολλάκις και ιδίους συνοικισμους, εξ ου πολλά νέα χωρία εν Ηλεία συνωκίσθησαν υπό ορεινών, μάλιστα μεν Γορτυνίων, αλλά και Καλαβρυτινών και άλλων άλλοθεν (Φενεατών, Αρκάδων, Λαμπιέων, κλπ)». (3)
Και παρακάτω «...η επαρχία εν αρχή του μετά τον ιερόν αγώνα βασιλείου κατωκείτο πυκνώς, κατόπιν δ’ όμως συν το χρόνω ηραιούτο, διότι οι κάτοικοι αυτής δια το ορεινόν καο πτωχόν του εδάφους άλλοι μεν κατήρχοντο εις τας ομόρους και ευφόρους επαρχίας Πατρών και Ηλείας, μάλιστα δε της Αιγιαλείας, ένθα και κατώκουν μονίμως οι
Χάνι Θεοφάνη από το 1912. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.
πλείστοι καλλιεργούντες σταφιδώνας και αμπελώνας και ελαιώνας και σιτηρά και άλλα γεωργικά προϊόντα, άλλοι δε καλλιεργούντες τα αυτά εν ταις αυταίς, ως άνω, επαρχίαις μετέβαιναν μεν εις τα εν αυταίς κτήματα των πολλάκις του έτους προς καλλιέργειαν, κατώκουν δ’ όμως εν Καλαβρύτοις, η αυτή δε κατάστασις εξακολουθεί και μέχρι του νυν, δηλ. άλλοι μεν φεύγουσι πανοικεί και εγκαθίστανται εν Ηλεία, Πάτραις και Αιγιαλεία, άλλοι δε κατοικούσι μεν εν Καλαβρύτοις, αλλά μεταβαίνουσι προς καλλιέργειαν των εν Ηλεία, Πάτραις και Αιγιαλεία κτημάτων των πολλάκις του έτους, άλλοι δε τέλος τον μεν Χειμώνα διαμένουσι μονίμως εν ταις εν λόγω επαρχίαις, το δε θέρος ανεβαίνουσι και κατοικούσι μονίμως εν Καλαβρύτοις». (4)
Από εκεί οι δρόμοι τους χώριζαν και όσοι πήγαιναν στον κάμπο της Αμαλιάδας διάλεγαν το δρόμο «Διβριώτικα Αμπέλια»-χάνι «Πανόπουλου»-Πηνεία φθάνοντας στον προορισμό τους ενώ όσοι ήθελαν να πάνε στα καμποχώρια του Πύργου διάλεγαν τον δρόμο «Διβριώτικα Αμπέλια»-«Παναίτσα»-Κούμανι-Λάλα-Πλάτανος-Πύργος. Υπήρχε και άλλος δρόμος από «Σινοβίθι», κοντά στη σμίξη του Διβριώτικου ποταμιού ή ρέμα Κλομποκής με τον Ερύμανθο, για όσους ήθελα να αποφύγουν τον «Κακό Ανήφορο». Στην περιοχή του χωριού Πεύκες (Βίλιζα μέχρι το 1928) υπήρχε καφενείο της παλιάς εποχής, όπου οι διερχόμενοι από εκεί μπορούσαν να σταματήσουν αν ήθελαν να πιούν νερό, το οποίο «πλέρωναν» ένα δίφραγκο το ποτήρι. «Λουκούμι και Δίφραγκο», όπως χαρακτηριστικά έλεγαν μέχρι πρόσφατα οι γεροντότεροι. Και έτσι έμεινε. Έπρεπε να πληρώσεις το λουκούμι για να πιείς το πολύτιμο νερό. (5)
Υπάρχει μία μαρτυρία που μιλάει για δύο γεφύρια που χτίστηκαν το 1898 στου Καλιακούδα τον μύλο η πρώτη και στον Ολουκό (Ελουκό) η δεύτερη. Η μαρτυρία αναφέρει ότι: «Εάν εξαιρέσει τις την διαχείρησιν το κληροδοτήματος Θεοδ. Τσαβλήρη ο κ. Γ. Θούας αποτελεί εξαιρετικήν τιμήν δια τον τόπον. Επί των ημερών του δε και δι’ ενεργειών του κατεσκευάσθησαν εν έτει 1898 αι δύο γέφυραι η μία εις του Καλιακούδα το μύλο και η άλλη εις Ολουκόν εκ του επαρχιακου οδικού ταμείου» (6)
Το καφενείο στις Πεύκες. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.
1. Περικλή Π. Δουδούμη ή Ντουντούμη. «Ιστορία της κωμοπόλεως Λειβαρτζίου Καλαβρύτων». Εν Αθήναις τη 25 Μαρτίου 1941, σελ 14. Πανομοιότυπη με την αρχική έκδοση, επανέκδοση του έργου από το Σύλλογο Λειβαρτζινών Αθήνας το 1986.
2. Ν.Π. Γεωργακόπουλος. «Βάχλια Γορτυνίας. Ο απόηχος μιας απίθανης ζωής». Σελ. 45. Εκδόσεις ΦΥΛΛΑ. Τρίπολη 2005.
3. Γεωργίου Παπανδρέου Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. «Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων». Αμαλιάδα 2010. Σελ. 260.
4. Γεωργίου Παπανδρέου Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. «Ιστορία Καλαβρύτων». 1928 Επανέκδοση από την Κοινοφελή Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Ποιότητας Ζωής Δήμου Καλαβρύτων (ΔΕΠΑΠΟΖ) 2011 σελ. 260.
5. Τα παραπάνω μου τα διηγήθηκε το καλοκαίρι του 2009 ο Νίκος Θ. Χαμάκος στα 96 χρόνια του, από τον Άγιο Ηλία Πύργου.
6. Περικλή Π. Δουδούμη ή Ντουντούμη. «Ιστορία της κωμοπόλεως Λειβαρτζίου Καλαβρύτων». Εν Αθήναις τη 25 Μαρτίου 1941, σελ 157. Πανομοιότυπη με την αρχική έκδοση, επανέκδοση του έργου από το Σύλλογο Λειβαρτζινών Αθήνας το 1986.
Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι:
