Γεφύρι Αγίου Πολυκάρπου στον Νέδοντα. Αλαγωνία Καλαμάτας.

 Είναι εξάτοξο χτισμένο το 1901 με χρήματα του κρατικού προϋπολογισμού, όπως λέγεται από Λαγκαδινούς μαστόρους  στην κεντρική λεκάνη των πηγών του Νέδοντα και επί δημαρχίας του τότε Δημάρχου Αλαγωνίας Χρήστου Β. Μασουρίδη. Το μήκος και η μορφή του διαμορφώθηκε από το πλάτος της κοίτης του Νέδοντα.

 Πρόκειται για ένα πανέμορφο και εντυπωσιακό γεφύρι,  σε καλή κατάσταση, χτισμένο με την χαρακτηριστική γκρίζα πέτρα της περιοχής, με ομοιόμορφα, ημικυκλικά και ισομεγέθη τόξα, που ενώνουν με τρόπο ασφαλή τις όχθες του Νέδοντα και μια σειρά καμαρολιθιών (θολίτες).

Γεφύρι Αγίου Πολυκάρπου. (Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου)

 Τα στηθαία έχουν υποστεί κάποιες φθορές αφού μερικές πέτρες λείπουν, ενώ ζημιές έχουν υποστεί τα δύο πρώτα τόξα στη βάση του νότιου τμήματος του γεφυριού. Η βάση του ήταν καλντεριμωτή, ίχνη του οποίου διακρίνονται στην  επίπεδη επιφάνειά του, ενώ από ανάντη έχει στρογγυλούς προβόλους για τη μείωση της έντασης του νερού σε περιόδους κατεβασμάτων.

   Εξυπηρετούσε κυρίως τους κατοίκους των χωριών Τσερνίτσας (Αρτεμισίας), Μικρής Αναστάσοβας (Πηγών) και Σίτσοβας (Αλαγονίας) στις επαφές τους από και προς την Καλαμάτα καθώς και μεταξύ των χωριών αυτών. Τώρα καλύπτει αγροτικές και κτηνοτροφικές ανάγκες των ντόπιων.

 

     Ηλίας Αθ. Λάζαρος και πίσω Γιάννης Λύρας. Φωτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

  Βρίσκεται στη θέση Άγιος Πολύκαρπος ή “Χάνι Λαγού” , τέσσερα περίπου χιλιόμετρα πριν τη Νέδουσα, εντός όμως των ορίων της τοπικής κοινότητας Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας.

   Ο Σμήναρχος ε.α. Ηλίας Αθανασίου Λάζαρος από την Αρτεμισία (Τσερνίτσα) μας λέει για το γεφύρι, την ιστορία του και την ευρύτερη περιοχή:

  “Ονομάζομαι Ηλίας Λάζαρος του Αθανασίου και κατάγομαι από την τοπική κοινότητα Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας. Θα σας δώσω λίγες πληροφορίες για τα γεφύρια, τα οποία βρίσκονται στους παραπόταμους και τον ποταμό Νέδοντα. Βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή στο εξάτοξο γεφύρι του Αγίου Πολυκάρπου. Βρίσκεται εντός των ορίων της τοπικής κοινότητας Αρτεμισίας του δήμου Καλαμάτας. Χτίστηκε το 1901 επί δημαρχοντίας του Χρήστου Βασιλείου Μασουρίδη, Δημάρχου του τότε δήμου Αλαγωνίας.

   Από το γεφύρι αυτό περνάνε τα νερά, τα οποία συγκεντρώνονται από τη βόρεια λεκάνη του ποταμού Νέδοντα, που είναι χτισμένο το χωριό Νέδουσα που παλιότερα λεγόταν Μεγάλη Αναστάσοβα. Ονομάζεται Αγίου Πολυκάρπου από το ομώνυμο εκκλησάκι, που υπάρχει εδώ δίπλα, ο Άγιος Πολύκαρπος ή Ζωοδόχου Πηγής. Εορτάζει και του Αγίου Πολυκάρπου και της Ζωοδόχου Πηγής. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες έχει χτιστεί από λαγκαδινούς μαστόρους. Δεν είμαι όμως βέβαιος γι' αυτό. Κάτι τέτοιο έχω ακούσει αλλά δεν είναι κάπου καταγεγραμμένο. 

 

Οι μεσαίες καμάρες. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

Το γεφύρι αυτό εξυπηρετούσε κατά κύριο λόγο τους κατοίκους της Τσερνίτσας, όπως λεγόταν τότε η σημερινή Αρτεμισία, για να πηγαίνουν προς την Καλαμάτα αλλά και στα σταροχώραφα της ευρύτερης περιοχής της Ρογκοζονίτσας.(1) Παράλληλα εξυπηρετούσε και τους κατοίκους της Σίτσοβας, σημερινής Αλαγονίας και των Πηγών για να κατεβαίνουν στην Καλαμάτα και αντιστρόφως.

   Εδώ τα παλιά τα χρόνια υπήρχε ένα χάνι, που σταματούσαν οι ταξιδιώτες για να πιουν λίγο νερό ή να ταΐσουν τα ζώα τους που ερχόντουσαν από την Καλαμάτα γιατί εκτός από τα χωριά εδώ εξυπηρετούσε και ταξιδιώτες από το Δυρράχι, από την Καστανιά, από το Γεωργίτσι και τα άλλα χωριά που βρίσκονται πίσω από το βουνό του Αγίου Παντελεήμονα. Το χάνι το είχε κάποιος Ηλιόπουλος ή Λαγός γι' αυτό λεγόταν και του "Λαγού το χάνι". Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα απ' αυτό το χάνι διότι με τη διάνοιξη του δρόμου προς Νέδουσα γκρεμίστηκε.   

Σ' αυτό εδώ το γεφύρι του Αγίου Πολυκάρπου το 1825, τις πρώτες μέρες του Ιουλίου συναντήθηκε ο Γεώργιος Βασιλάκης, χιλίαρχος από την Σίτσοβα, ο Στρούμπος από την Αρτεμισία και ο Μασουρίδης προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα αποσπάσματα του Ιμπραήμ, τα οποία ερχόντουσαν από την Καλαμάτα. Την πληροφορία την έλαβαν από έναν κάτοικο της Αρτεμισίας, ο οποίος είχε καταφέρει να γλυτώσει από τις αψιμαχίες οι οποίες έγιναν κοντά στο ιερό της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος,(2) όπου είναι το εκκλησάκι της Παναγίας της Βολιμιώτισσας ή Κατάθεσης Τιμίας Εσθήτας της Παναγίας.(3)

 

Η επιφάνεια διάβασης. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου

Στη συνέχεια μετά από σκέψη αποφάσισαν ότι τα αποσπάσματα του Ιμπραήμ θα κινηθούν μέσω της Μεγάλης Αναστάσοβας και σαν προσφορότερο μέρος για την αντιμετώπισή τους θεώρησαν ότι είναι τα στενά που οδηγούν στη Νέδουσα, κοντά στο σημερινό εκκλησάκι του Αγίου Στρατηγίου. (4) Πράγματι εκεί κατάφεραν να απωθήσουν τους αραπάδες του Ιμπραήμ και να μην καταφέρουν να μπουν στη Μεγάλη Αναστάσοβα”. (5).

Προηγουμένως όμως, όπως λέει ο θρύλος, σε μια απότομη και κρημνώδη πλαγιά, πάνω από το φαράγγι του Νέδοντα, οι γυναίκες από την Αρτεμισία και κάποιες από την Πολιανή που δούλευαν στην περιοχή, κυκλωμένες από τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ για να μην πέσουν στα χέρια τους έπεσαν από το γκρεμό στο απότομο φαράγγι.

"Γκρεμισμένες Γυναίκες". Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

 Από τότε η θέση αυτή ονομάζεται “Γκρεμισμένες Γυναίκες”.

 Οι διαστάσεις του είναι:

Από κατάντη και από αριστερά

Άνοιγμα καμάρας: 5,10 μ.

      Ύψος: 2,80-2,20-3,80-3,80-3-3,80 μ.

Πλάτος: 2,70 μ.

Μήκος: 65 μ.

Πλάτος καμαρολιθιού:

Ύψος στηθαίου: 0,60 μ.

 

1. Περιοχή που ανήκει στην ευρύτερη περιφέρεια της Αρτεμισίας.

2. Ιερό της θεάς Αρτέμιδας στη Μεσσηνία. Αναφέρεται από διάφορους ιστορικούς και περιηγητές (Τάκιτος, Στράβων κλπ)

3. Ιερός χιτώνας (εσθήτα) της Παναγίας

4. Άγιος της Ανατολικής Ορθόδοξης εκκλησίας. Υπέστη μαρτυρικό θάνατο μαζί με τον στρατιώτη Ευτυχιανό. Η μνήμη του τιμάται στις 19 αυγούστου.

5. Μαρτυρία στον γράφοντα.

 

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι:

 

Γεφύρι της Μαυρόπετρας και η μάχη της Λιγούδιστας. Χώρα Μεσσηνίας.

  "Από τη μελέτη του χάρτη του 1829, του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος και την ανίχνευση των δρόμων της εποχής, φαίνεται ότι η σύγκρουση έγινε λίγο πριν τη Λιγούδιστα, στο παλιό πέτρινο γεφύρι του Σέλα, λίγο βορειότερα από το κατοπινό γεφύρι του Μανούσου. Το γεωγραφικό ανάγλυφο δείχνει ότι η πλαγιά κάτω από το μικρό γεφύρι, που τότε ήταν και το μοναδικό πέρασμα της στράτας πάνω από τον Σέλα, ήταν ιδανική θέση για ενέδρα. Οι Τούρκοι επιτέθηκαν στους οχυρωμένους στην πλαγιά Έλληνες, πέντε φορές. Η μάχη ήταν σφοδρή και και κράτησε περισσότερο από τρεις ώρες. Οι Έλληνες κατάφεραν να τους αποκρούσουν και να τους καταδιώξουν ξιφήρεις".

Γιάννης Α. Μπίρης. Γιατρός-συγγραφέας από τη Χώρα.

  Γεφυρώνει το ρέμα Σελά, στη θέση Μαυρόπετρα, που έρχεται από απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων βορειοανατολικά και έχει τις πηγές του στο Κεφαλόβρυσο Χώρας. Μετά από περίπου 700 μέτρα , επί του ίδιου ποταμιού, συναντάμε το τρίτοξο γεφύρι του Μανούσου, που μετά από διαδρομή 700-800 μέτρων πιο κάτω το ρέμα αυτό, στη θέση Διπόταμα, συναντιέται με το ποταμάκι Κολοπανάς και εκβάλλει στο Kosta Navarino.

  Οι πηγές του Κεφαλόβρυσου είναι 1,5 χιλιόμετρο βόρεια της Χώρας σε υψόμετρο περίπου 320 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και εξαντλούνται γύρω στον Αύγουστο.

       Το γεφύρι της Μαυρόπετρας από κατάντη. Φώτο: Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου.

  Βρίσκεται βορειανατολικά από αυτό του Μανούσου και είναι μονότοξο, ημικυκλικό, με μια σειρά θολίτες, καμπυλωτή και καλντεριμωτή επιφάνεια διάβασης, χωρίς στηθαία.

  Το αριστερό του μέρος από κατάντη είναι χωμένο, κατά το ένα τρίτο σχεδόν, γιατί στην περιοχή μέχρι σχετικά πρόσφατα λειτουργούσε χωματερή σε βάρος του γεφυριού.

  Έχει καθαριστεί πρόσφατα, μέσα Μαρτίου 2022, από την τοπική κοινότητα της Χώρας και άλλους τοπικούς φορείς.

 Ο καθαρισμός του από τους τοπικούς φορείς. Φώτο: Γ. Κόκκινος.

  Εδώ, κοντά στην θέση του γεφυριού της Μαυρόπετρας,   στην περιοχή της Λιγούδιστας (παλιά ονομασία της Χώρας) στις 27 Μαρτίου 1821 και συγκεκριμένα στις 16:00 διεξήχθη μια μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Για το λόγο αυτό έχει στηθεί ένα λιτό μνημείο σε ανάμνηση της μάχης αυτής.  Η επίσημη ιστορία αναγνωρίζει ως πρώτη μάχη του Αγώνα τη μάχη της Καρύταινας που έλαβε χώρα στις 29 Μαρτίου 1821. Συνεπώς, η μάχη της Λιγούδιστας που ήταν προφανώς η πρώτη του αγώνα, δεν έχει καταγραφεί και αναγνωριστεί από την επίσημη ιστορία.

  Αυτή την ιστορική πτυχή οι φορείς και οι κάτοικοι της σημερινής Χώρας θεώρησαν  χρέος τους να αναδείξουν, αποδίδοντας φόρο τιμής στους πρωταγωνιστές και ταυτόχρονα στην ίδια την αξία της μάχης, εφόσον σηματοδότησε την έναρξη για την Εθνική Παλιγγενεσία.

 

Το μνημείο της μάχης. 

Φώτο: ΑΓΠ.
 

 Όμως, το ίδιο το γεγονός έχει περισσότερες πτυχές, αφού διαδραματίστηκε σε έναν χώρο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, που η παρουσία του πέτρινου γεφυριού χρονολογείται, πιθανώς,  από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Το εν λόγω γεφύρι μπορεί να είναι ξεχασμένο και εγκαταλειμμένο, ωστόσο μαζί με αυτό του Μανούσου,  αποτελούν μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και ιστορικής αναφοράς για την Χώρα και την περιοχή γενικότερα. Συνθέτουν ένα περιβάλλον που θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο αναφοράς για τη Χώρα, ως χώρος ιστορικής μνήμης και φυσικής ομορφιάς. Το γεγονός ότι αυτός ο χώρος «φιλοξενούσε» χωματερή είναι αναμφίβολα μια θλιβερή ιστορία, αλλά και μια πρόκληση για όλους, αν εκτιμηθεί ότι πιο κάτω, σε απόσταση 2-3 χιλιομέτρων —παρακάμπτοντας το οδικό δίκτυο— μέσα από χαράδρες και ρέματα συναντάμε το Ανάκτορο του Νέστορα και λίγο ανατολικότερα τον ελαιώνα της Καβελαριάς, με τα ελαιόδενδρα-μνημεία. Έτσι,  εύλογα η δημιουργική σκέψη και δράση, με αναγκαία συνθήκη τη συνεργασία, μπορεί να συνθέσει διαδρομές και μονοπάτια που διαθέτουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις να γίνουν πόλος έλξης για την περιοχή. (1)

Το γεφύρι από κατάντη, πριν τον καθαρισμό του.

 

 

  Ο ντόπιος Γιώργος Κόκκινος, από τη Χώρα, μας λέει για το γεφύρι και την περιοχή γενικότερα: «Εδώ βρισκόμαστε στο πρώτο πέτρινο γεφύρι, από βορειοανατολικά προς νότο. Κατά πάσα πιθανότητα φτιάχτηκε την ίδια εποχή (με αυτό λίγο πιο κάτω, το τρίτοξο γεφύρι του Μανούσου, επί τουρκοκρατίας), είναι μονότοξο και εξυπηρετούσε την επικοινωνία κυρίως αυτών που ερχόνταν ή πήγαιναν προς την Αρκαδιά (Κυπαρισσία). Η στράτα ξεκινούσε από την Αρκαδιά-Αρμενιούς-Μουζάκι και κατέληγε εδώ. Αυτό το έχει βρει, κυρίως, ο Γιάννης Μπίρης (ντόπιος γιατρός και συγγραφέας) από μια χαρτογράφηση της αποστολής των Γάλλων μετά την απελευθέρωση και εξυπηρετούσε αυτές τις ανάγκες. Είναι μονότοξο, σε αντίθεση με το άλλο (του Μανούσου) που είναι τρίτοξο, είναι και αυτό ένα μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς που θέλουμε να διατηρήσουμε και να αναδείξουμε και είναι το πρώτο από τα τέσσερα στη σειρά. Μεσολαβούν δύο μεταγενέστερα (τσιμεντένια). Αμέσως πιο κάτω στα 200 μέτρα αυτό που έγινε το 1944 η μάχη των ανταρτών με τους Γερμανούς, πιο κάτω είναι το ακόμα πιο μεταγενέστερο του 1970 και στα 200 μέτρα πιο κάτω, δηλαδή στα 700 στο σύνολο από δω είναι το πρώτο γεφυράκι, το πέτρινο (του Μανούσου). Δεν έχουμε κάποιες πληροφορίες (για τον πρωτομάστορα). Έχουμε προσπαθήσει να βρούμε κάποιες πηγές, δεν τα έχουμε καταφέρει». (2)

 Η καλντεριμωτή επιφάνεια διάβασης. Φώτο: ΑΓΠ.

  Μία περιγραφή της μάχης, της μάχης του γεφυριού, στις 27 Μαρτίου του 1821 μας δίνει ένας ντόπιος γιατρός και  συγγραφέας λέγοντας ότι: «...το πρωί της 27^ης Μαρτίου, οι επαναστάτες ξεκίνησαν για το Νιόκαστρο. Χίλιοι οκτακόσιοι ένοπλοι, στην πλειοψηφία τους Ντρέδες (3), με επικεφαλής τον Αθανάσιο Γρηγοριάδη και οπλαρχηγούς τους Γιαννάκη και Κωνσταντίνο Μέλιο, Δημήτρη Παπατσώρη και τα παιδιά του, τον Παναγιώτη Ντούφα, τον Γεώργιο Συράκο κ.α. ¨κατηφόρισαν¨ για το Νιόκαστρο και τη Μεθώνη. Η διαδρομή τους ακολούθησε τη συντομότερη χερσαία στράτα, ¨ριζοβουνιά¨ στους πρόποδες του όρους Αιγάλεω. Η στράτα από την Αρκαδιά (4) μέχρι το Μουζάκι, ήταν περίπου ένα τμήμα της σημερινής επαρχιακής οδού Κυπαρισσίας-Χώρας. Η στράτα ξεκινούσε από την Αρκαδιά, περνούσε από τους Αρμενιούς, το Περδικονέρι, τους Χριστιάνους και έφτανε στο Μουζάκι.  Από εκεί κατευθυνόταν νότια στη Λιγούδιστα (Χώρα), την Καβελαριά, τα Πετράλωνα, την Καμπίροβα, το Πισάσκι, το Οσμάναγα (σημ. Κορυφάσιο) και κατηφόριζε για το Νιόκαστρο... 

 

Η πρώτη εικαστική απεικόνιση της μάχης, φιλοτεχνημένη από τον Γιώργο Πηρούνια, ζωγράφο από τη Σπάρτη, Ιούλιο του 2023 για τη Γαλλική έκδοση του επετειακού τόμου των Ντρέδων.

Φώτο σταλμένη από Σταύρο Ριπεσιώτη.

Το απόγευμα της 27^ης Μαρτίου, πλησιάζοντας στη Λιγούδιστα, οι Έλληνες συνάντησαν ένα σώμα εξακοσίων ενόπλων Τούρκων που επέστρεφε στην Αρκαδιά με σκοπό να εξασφαλίσει τις εκεί περιουσίες τους και να ξαναπάρει την εξουσία από τους Έλληνες επαναστάτες. Η σύγκρουση στη Λιγούδιστα ήταν σφοδρή και κράτησε περισσότερο από τρεις ώρες....Από τη μελέτη του χάρτη του 1829, του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος και την ανίχνευση των δρόμων της εποχής, φαίνεται ότι η σύγκρουση έγινε λίγο πριν τη Λιγούδιστα, στο παλιό πέτρινο γεφύρι του Σέλα, λίγο βορειότερα από το κατοπινό γεφύρι του Μανούσου. Το γεωγραφικό ανάγλυφο δείχνει ότι η πλαγιά κάτω από το μικρό γεφύρι, που τότε ήταν και το μοναδικό πέρασμα της στράτας πάνω από τον Σέλα, ήταν ιδανική θέση για ενέδρα. Οι Τούρκοι επιτέθηκαν στους οχυρωμένους στην πλαγιά Έλληνες, πέντε φορές. Η μάχη ήταν σφοδρή και και κράτησε περισσότερο από τρεις ώρες. Οι Έλληνες κατάφεραν να τους αποκρούσουν και να τους καταδιώξουν ξιφήρεις. Είχε πια σουρουπώσει και οι Τούρκοι, καταδιωκόμενοι οπισθοχώρησαν προς Νιόκαστρο, ακολουθώντας την πορεία του ποταμού Σέλα. Από αυτή την ¨παραποτάμια¨  καταδίωξη και το πέρασμα των Τούρκων από τα Διπόταμα, προέρχεται και το τοπωνύμιο ¨Τουρκόπορος¨ στην εκεί συμβολή των δύο ποταμών, του Σέλα και του Κολοπανά.

 Με τον Γ. Κόκκινο. Φώτο: ΑΓΠ.

 Ουσιαστικά αυτή ήταν η πρώτη ένοπλη σύγκρουση του Αγώνα, μεταξύ των Ελλήνων με των Τούρκων και ήταν νικηφόρα για τους Έλληνες επαναστάτες. Μετά τη μάχη στη Λιγούδιστα, ενσωματώθηκαν στο ένοπλο ελληνικό σώμα και Χωραίτες αγωνιστές που ακολούθησαν και αργότερα τους Ντρέδες, υπό την αρχηγία του Μήτσου Αναστασόπουλου».(5)

Οι διαστάσεις του είναι:

                       Άνοιγμα καμάρας:6,70 μ.

                       Ύψος: 4,70 μ. έως το κλειδί

                       Πλάτος: 2,70 μ.

                       Μήκος: 12 μ.

                       Μήκος καμαρολιθιού:  Πρώτο διάζωμα: 0,25 μ.

                                                             Κυρίως θολίτες: 0,55 μ.

 

Το βιβλίο του Γιάννη Μπίρη.

  Σημειώσεις-βιβλιογραφία

 1. Πληροφορίες  στον γράφοντα του Γιώργου  Κόκκινου.

 2. Μαρτυρία του Γ. Κόκκινου στον γράφοντα στις 30/04/2022.

 3. Οι Ντρέδες αρχικά ήταν σαράντα οικογένειες, που κατέβηκαν από τη Βόρεια Ήπειρο το 1380 περίπου και εγκαταστάθηκαν στα ορεινά των περιοχών του Δωρίου και της Αυλώνας της Μεσσηνίας, όπου έχτισαν τα χωριά τους, τα Σουλιμοχώρια.

 4. Αρκαδιά. Έτσι ονομαζόταν το Μεσαίωνα η Κυπαρισσία, λόγω της εγκατάστασης Αρκάδων που ξέφευγαν από την πίεση των Σλάβων.

5. Γιάννης Α. Μπίρης, Η Ελληνική Επανάσταση 1699-1834 Αθήνα 2022 σελ. 95-96.

Δείτε το παρακάτω video για το γεφύρι στο Σέλα: