1. Γενικά-Περί Λαγκαδινών μαστόρων.

“...λένε τάχα, πως αν κοίλαγε από το βουνό μια κοτρώνα...θα 'παιρνε μπροστά: ή μάστορα ή δάσκαλο ή γάιδαρο...”


Ο τόπος, που η χρήση και η κατεργασία της πέτρας βρήκε το κατάλληλο ανθρώπινο υλικό για να αναπτυχθεί και να εκτοξευθεί σε απίθανα ύψη τελειότητας, ήταν η Αρκαδία και ειδικά η περιοχή των Λαγκαδίων. Και αυτό έγινε κυρίως από τον 17ο αιώνα μέχρι και τον Β' παγκόσμιο πόλεμο.

Σ' αυτό βεβαίως βοήθησε το πλήθος των ποταμών, ρεμάτων και χειμάρρων της περιοχής και της Πελοποννήσου γενικότερα, η ύπαρξη και η εύκολη πρόσβαση στην πέτρα και το ξύλο και κυρίως το ανήσυχο πνεύμα των λαγκαδινών μαστόρων της πέτρας, που μετέφεραν την πατροπαράδοτη τέχνη τους από πατέρα σε παιδί και από γενιά σε γενιά.

Και καθώς είναι αποδεδειγμένο ότι η ιστορική πραγματικότητα, τα ήθη και τα έθιμα αλλά και τα φυσικά χαρακτηριστικά του κάθε τόπου διαμορφώνουν τους χαρακτήρες και τα επαγγέλματα, οι μαστόροι της πέτρας άρχισαν να την πελεκάνε σιγά – σιγά φτιάχνοντας μικρά στην αρχή, πολύπλοκα και όμορφα έργα ύστερα, κυρίως γεφύρια, σπίτια και εκκλησίες, νικώντας τα φυσικά εμπόδια και φαινόμενα, σπάζοντας την απομόνωση και ερχόμενοι σε επαφή με τα διπλανά χωριά και τις πόλεις.

Μαστοροχώρια στην Πελοπόννησο υπήρχαν πολλά. Ονομαστά τέτοια, ήταν στη Γορτυνία τα χωριά Σέρβου, Ρεκούνι (Λευκοχώρι), Μπουγιάτι (Λυσσαρέα), Βρετεμπούγα (Δόξα), Βυζίκι, Ζουλάτικα (Περδικονέρι). Στην περιοχή των Καλαβρύτων τα Κλουκινοχώρια Αγία Βαρβάρα, Σόλοι, Περιστέρα, Μεσορούγι, Χαλκιάνικα επίσης η Κυνουρία με τους σπουδαίους τσάκωνες χτίστες, η Μάνη, η Επίδαυρος και στο Φενεό της ορεινής Κορινθίας τα χωριά Καλύβια, Φονιά, Γκούρα και Ταρσός.

Οι σπουδαιότεροι, οι καλλίτεροι όμως μαστόροι της πέτρας ήταν οι λαγκαδινοί, που σαν αυτοδίδακτοι λαϊκοί τεχνίτες άφησαν σπουδαία διαχρονικά μνημεία της πολιτιστικής τους παράδοσης της γεφυροποιίας.

                               Eργαλεία λαγκαδινών μαστόρων

Ιστορίες, θρύλοι, ανέκδοτα, παροιμίες, συνθηματικές λέξεις και φράσεις διασώζονται μέχρι τις μέρες μας, που φέρνουν στη μνήμη μας και φανερώνουν το βαθμό της δράσης των φημισμένων αυτών μαστόρων της πέτρας.

Η παράδοση λέει ότι σε κάποιο ορεινό χωριό της Πελοποννήσου, πριν από πολλά – πολλά χρόνια, ο δάσκαλος ρωτώντας έναν μαθητή ποιός έχτισε τον κόσμο πήρε την άμεση απάντηση: οι λαγκαδινοί. Πίσω και πέρα από τη σαφή και άμεση σύνδεση και παραπομπή με το αντίστοιχο της Ηπείρου {Οι Πυρσογιαννίτες, μα κουβάλαγαν λάσπη και οι Βουρμπιανίτες (1)}, υπάρχει και μια πραγματικότητα. Η απλότητα, η γνησιότητα και η αυθεντικότητα δένουν με την αρμονία, την ποιότητα και την ομορφιά. Ο λαγκαδινός μάστορας ζωγραφίζει επεξεργαζόμενος και χτίζοντας την πέτρα. “Οι λαγκαδινοί με τα γαιδούρια τους έχτισαν τον κόσμο” (2).

Η φήμη των σπουδαίων αυτών μαστόρων της πέτρας από το ορεινό χωριό της Γορτυνίας σ' όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και μέχρι τον Β' παγκόσμιο πόλεμο, είχε απλωθεί όχι μόνο στην Αρκαδία αλλά και σε ολόκληρη την Πελοπόννησο.

Με πρώτη ύλη την σπουδαία αρκαδική πέτρα και με όπλο το μεράκι και τον ανθεκτικό χαρακτήρα τους, οι φημισμένοι αυτοί χτιστάδες, γυρίζουν με τα μπουλούκια τους από χωριό σε χωριό και από πόλη σε πόλη και χτίζουν σπίτια, εκκλησίες, γεφύρια, σχολεία, μοναστήρια, βρύσες, πύργους, κάστρα, καμπαναριά, μύλους, πεζούλες και κάθε είδους κατασκευές, τον γνωστό δηλαδή κόσμο του παλιού μαθητή, δικαιώνοντας έτσι τον Φωτάκο που έγραφε ότι οι λαγκαδινοί “δύο τέχνας γνωρίζουν. Είναι χτίστες και μυλωνάδες” (3).

Η κυριαρχία τους φαίνεται από το ότι ολόκληρα χωριά στην Πελοπόννησο όπως το Γεράκι στη Λακωνία, ο Μάρκος στο Πάρνωνα, η Αλέσταινα και οι Σειρές (Βερσίτσι) στην Αχαΐα, η Ανδρίτσαινα στην Ηλεία, η Δημητσάνα, το Βαλτεσινίκο, η Αλωνίσταινα και η Στεμνίτσα στη Γορτυνία κ.α, είναι χτισμένα από τους φημισμένους αυτούς μαστόρους, που έγιναν μάστοροι από ανάγκη επειδή η γη τους ήταν άγονη.

Το χωριό Κωνσταντίνοι, κοντά στην αρχαία Ανδανία, που απέχει 37 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Καλαμάτας στο νομό Μεσσηνίας του δήμου Οιχαλίας, έχτισαν Λαγκαδινοί μαστόροι βάζοντας όλο το μεράκι και την ψυχή τους.

Επίσης το μεγαλύτερο μέρος της Κλειτορίας των Καλαβρύτων χτίστηκε από Λαγκαδινούς αλλά και Κλουκινοχωρίτες και Πλανητεριώτες μαστόρους της πέτρας.

Αναφέρουμε επιπλέον μια μαρτυρία  που αναφέρει χαρακτηριστικά πως "εξαίρεση απ' αυτόν τον κανόνα δεν θα μπορούσε να αποτελέσει το χωριό μας, το Ψάρι, στο οποίο οι Λαγκαδινοί μαστόροι (οι παλαιότεροι συγχωριανοί μας τους έλεγαν Λαγκαδιανούς), άφησαν εξαιρετικά μνημεία αρχιτεκτονικής, όπως το καμπαναριό του Αγιογώργη αλλά και αρκετά σπίτια, όπως αυτό του Γιώργη Βλ. Σκούρτη, με την υπέροχη τεχνοτροπία.

Ο Αγιώργης είναι η παλαιότερη εκκλησία στο χωριό. Εγκαινιάστηκε στις 16 Αυγούστου 1862. Το σκαλιστό καμπαναριό χτίστηκε μεταγενέστερα, το 1911, και σύμφωνα με τους γεροντότερους είναι έργο Λαγκαδινών μαστόρων". (4)

Καμπαναριό Αγιογώργη

Οικία Γιώργη Σκούρτη

Δυστυχώς, το χωριό Ψάρι Κορινθίας κάηκε ολοσχερώς τον Ιούλιο του '44 από τους Γερμανούς, στερώντας μας άλλη μια φορά την ευκαιρία καταγραφής των σπιτιών, που κατά μεγάλο ποσοστό είχαν χτιστεί από Λαγκαδινούς. Λίγα απ' αυτά έμειναν ανέπαφα.

Λέγεται ότι η τέχνη της τοποθέτησης, αντί κεραμιδιών, επίπεδων λεπτών πλακών η μια επάνω στην άλλη, δημιουργώντας έτσι μια όμορφη και σταθερή επιφάνεια που απέτρεπε το να περνά το νερό στο σπίτι, ήταν των λαγκαδινών μαστόρων της πέτρας, που σιγά - σιγά έγινε κτήμα των ντόπιων των ορεινών χωριών της κεντρικής Πελοποννήσου (Βεσίνι, Λεχούρι, Κέρτεζη, Λιβάρτζι κά.)

Φαίνεται ότι κατά τον 18ο αιώνα σχεδόν όλοι οι κάτοικοι των Λαγκαδίων ασχολούνταν με το επάγγελμα της πέτρας.

Ακόμη είναι σφηνωμένα στη μνήμη των παλαιότερων, στα ορεινά χωριά της Πελοποννήσου, η φράση “λαγκαδινοί πλακώσανε”, όταν αυτοί έφθαναν για κάποια κατασκευή ή “θα φέρουμε τους λαγκαδινούς”. Ποτέ δεν έλεγαν οι λαγκαδινοί μαστόροι, αλλά σκέτο λαγκαδινοί, γιατί η έννοια μάστορας ήταν πλήρως ταυτισμένη μ' αυτούς.

Τόσοι ήταν η φήμη τους, ώστε και αυτοί ακόμη οι ξακουστοί Ηπειρώτες τεχνίτες της πέτρας να βρουν έναν ικανότατο ανταγωνιστή.

Πέτρινο σπίτι στα Λαγκάδια

Δίκαια αναφέρεται ότι “...εδώ μάνα της μαστοριάς είναι τα Λαγκάδια. Από τα Λαγκάδια άρχεψε το μαστορικό και πήρε φούκο...Στα Λαγκάδια δε βρίσκεις άλλους τεχνίτες εξόν από μαστόρους. Δε βρίσκεις άνθρωπο, που να μη καταπιάστηκε ολότελα με την παλιότεχνη. Και από τους γραμματισμένους ο ένας στους εκατό θα ήταν τυχερός, που δεν ζύμωσε τη λάσπη...Σαν τα Λαγκάδια είναι στηλωμένα στ' ανάπλαγο κι είναι ο τόπος γερτός...Λένε, τάχα, πως αν κοίλαγε από το βουνό μια κοτρώνα ανάμεσα στο χωριό τον καιρό κείνονε, θα 'παιρνε μπροστά: η μάστορα ή δάσκαλο ή γάιδαρο!..” (5)

Ήταν τέτοιο το επίπεδο ανάπτυξης της τεχνικής τους κατά τον 19ο αιώνα ώστε ο Ν.Κ. Μουτσόπουλος λέει ότι οι λαγκαδινοί μάστοροι “απεδείχθησαν πλέον τολμηροί και ικανοί εις ζεύξιν μεγάλων διαμέτρων και μάλιστα άνευ εξωτερικών αντηρίδων”(6)

Δίκαια, λοιπόν, τα Λαγκάδια ονομάζονται “ χωριό των χτιστάδων”.

Η εξάπλωση των λαγκαδινών μαστόρων και η κυριαρχία τους στην Πελοπόννησο, σχεδόν ολοκληρωτικά, προσέδωσε στο ορεινό χωριό τους, τα Λαγκάδια, δύναμη, κύρος, φήμη, χρήμα, ευμάρεια και οικονομική ανάπτυξη.

Σήμερα, σε κάθε γωνιά της Πελοποννήσου βλέπουμε ανόθευτη την δουλειά των σπουδαίων λαγκαδινών χτιστάδων, των άριστων μαστόρων της πέτρας, που συνέβαλαν απεριόριστα στη διαμόρφωση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της γεφυροποιίας.

Ας είναι αυτή η αναφορά μια μικρή απότιση τιμής και αναγνώρισης εν πολλοίς των ανώνυμων και επώνυμων μαστόρων της πέτρας, που έδωσαν ώθηση στην παραπέρα ανάπτυξη της λαϊκής μας αρχιτεκτονικής. Ιδιαίτερης τιμής πρέπει να τύχει και η ηρωϊκή Λαγκαδινή γυναίκα για την τεράστια υπομονή και καρτερία της.


Ακολουθούν:

2. Η...έξοδος

3. Επί...τω έργω

4. Καταγωγή λαγκαδινών μαστόρων

5. Λαγκάδια...το κρεμαστό χωριό

6.Συνθηματική γλώσσα λαγκαδινών μαστόρων

7.Λαγκαδινή κομπανία

8.Ονομαστοί λαγκαδινοί πρωτομάστορες.

9."Άγιος Ιωάννης" και "Ταξιάρχες" χτίζονται σε 40...ημέρες



Αναφορές:


1.    Σπύρος Μαντάς. Γεφύρια της Ηπείρου. Τεχνικές εκδόσεις. Αθήνα 1984.

2.    Χρ. Γ. Κωνσταντινόπουλος. Η μαθητεία στις κομπανίες των χτιστών της Πελοποννήσου. Σελ. 18,25,27. Αθήνα 1987.

3.    Ο Φωτάκος ήταν ιστορικός του '21 και γραμματικός του Κολοκοτρώνη.

4.    Γιάννης Σκούρτης. Blog: Psarikorinthias.gr

5.    Θ.Κ. Τρουπής. “Άνθρωποι της σκαλωσιάς” Αθήνα 1983

6.    Ν.Κ. Μουτσόπουλος. “ Η αρχιτεκτονική των εκκλησιών και μοναστηριών της Γορτυνίας” Αθήνα 1956