Χωμένη γέφυρα στο Λειβάρτζι Καλαβρύτων

Βρίσκεται στην αριστερή όχθη του Λειβαρτζινού ποταμιού (ή Λειβαρτζινού Ερύμανθου), λίγο πριν την είσοδο στο χωριό Λειβάρτζι, του δήμου και της ομώνυμης επαρχίας Καλαβρύτων.

Λέγεται και γέφυρα στην περιοχή “Καμουτσάρη” και ήταν μονότοξη. Εξυπηρετούσε το μονοπάτι της Αγίας Τριάδας με το Λειβάρτζι, όπως επίσης από εδώ περνούσε και ο κεντρικός δρόμος από την πεδινή περιοχή "Λειβαρτζινό", όπου είχαν τα χωράφια τους οι ντόπιοι, για το Λειβάρτζι.

Ο ντόπιος και τ. Δήμαρχος Λεωνίδας Βασιλόπουλος. Η βρύση "ξεσκεπάστηκε" το 1988 (Φωτο: ΑΓΠ)

Το γεφύρι είναι χωμένο λόγω της αλλαγής της κοίτης του ρέματος, που χυνόταν στον Λeιβαρτζινό Ερύμανθο.

Χτίστηκε το 1856 μαζί με τις δυο βρύσες "Πάνω" και "Κάτω Καμουτσάρη". Η Κάτου βρύση"  ξεσκεπάστηκε τελευταία (1988) με ενέργειες  του τότε δήμου Αροανίας Λεωνίδα Βασιλόπουλου. Παραμένει ακόμη χωμένο το γεφύρι.

Και η βρύσες και το γεφύρι έγιναν με δωρεά του Λειβαρτζινού Ανδρέα Πάππα, από τον συνοικισμό “Μισοχώρι” του χωριού, όπως και το παλιό γεφύρι που χτίστηκε και αυτό το 1856, το γεφύρι δηλαδή που βρισκόταν αριστερά λίγο πριν την είσοδο στο Λειβάρτζι, επί του Λειβαρτζινού Ερύμανθου και αυτό, δίπλα από τη σημερινή λεγόμενη "Καμάρα". Το γεφύρι αυτό, το παλιό, παρασύρθηκε από κάποιο δυνατό κατέβασμα του ρέματος και στη συνέχεια χτίστηκε, πριν από το 1940, το καινούργιο. Ίχνη του υπάρχουν δίπλα στη σημερινή "Καμάρα".
 Μια έγγραφη μαρτυρία μας λέει ότι "...έτερος σύγχρονος ευεργέτης είναι ο εκ Μεσοχωρίου Ανδρέας Πάπας, θανών εν Πάτραις προ του 1880. Ούτος εργασθείς ως οινοπνευματέμπορος και πλουτίσας κατεσκεύασε το 1856 την λιθίνην γέφυραν του χωρίου, παρά την παλαιάν μικράν τοιαύτην (Σημείωση γράφοντος: την καμάρα στο Λειβάρτζι). Επίσης τας κρήνας Μεσοχωρίου, Λεύκου και το Καμουτσάρι μετά δύο κρηνών, μιας επί της οδού της φερούσης τότε εις τους αγρούς, παρά την χωσθείσαν γέφυραν, και ετέρας επί του πλακοστρώτου χώρου, έργον του ιδίου"(1).

Ο ντόπιος, από το Λειβάρτζι, Βασιλόπουλος Λεωνίδας, πρώην δήμαρχος του τέως δήμου Αροανίας, μας διηγείται χαρακτηριστικά: 

Η περιοχή της "Χωμένης Γέφυρας" στη θέση "Καμουτσάρη". (Φωτο: ΑΓΠ)

  “...οι δυο βρύσες, Πάνω και Κάτω Καμουτσάρη, έχουν φτιαχτεί το 1856. Αναφέρω τον δωρητή Ανδρέα Πάππα, Λειβαρτζινό, ο οποίος ήταν στην Πάτρα κι εκεί είχε πλουτίσει και ενδιάμεσα, όπως αναφέρει η ιστορία του Λειβαρτζίου, που γράφτηκε το 1940, αναφέρει πως ο Ανδρέας Πάπας έφτιαξε την επάνω και την κάτω Καμουτσάρη και την εγγύς γέφυρα προσφάτως παραχωθείσα παρά του παραποτάμου. Όχι από τον κυρίως ποταμό, αλλά τον παραπόταμο, γι' αυτό βρίσκεται εδώ μέσα. Εδώ είναι ο βασικός δρόμος που διήρχετο από το Λειβαρτζινό, από τα χωράφια, από τον κάμπο για να ανέβεις στο Λειβάρτζι. Ήταν καμάρα μ' ένα τόξο, μονότοξο και υπήρχε...υπάρχει και αυτή η μάντρα δίπλα από τη γέφυρα. Αυτή η μάντρα οδηγεί από τη βρύση στη γέφυρα. Ακόμη, μαρτυρίες λειβαρτζινών, του Καζαζάκη που είχε το καφενείο εδώ, Λεχουρίτης μάλλον ο Καζαζάκης, που είχε το καφενείο στο Λειβάρτζι, λέει ότι όταν ερχότανε μαθητής στο σχολαρχείο στο Λειβάρτζι, είχανε έλθει εκδρομή εδώ και ανέβαινε στην καμάρα και παίζανε...κάτω...και πηδάγανε, παιδάκια...κάτω. Δηλαδή, η καμάρα υπήρχε...ήτανε περίπου ένα μέτρο, δεν ήτανε χωμένη...αυτό περίπου...κάπου...το 1915. και αμέσως μετά χώθηκε. Και είναι και μια άλλη μαρτυρία του ότι η γέφυρα δεν έχει παρασυρθεί αλλά έχει επιχωθεί...είναι χωμένη μέσα γιατί είχε μείνει το πάνω κομμάτι, ένα μέτρο περίπου και παίζανε τα παιδάκια εκεί και η γέφυρα περίπου βρίσκεται σ' αυτό το σημείο περίπου...μαζί το 1856...γίνανε όλα αυτά τα έργα μαζί...με την καμάρα την άλλη, που έχετε πάρει στο Λειβάρτζι, είναι κι αυτή...όχι, ο Ανδρέας ο Πάππας είχε φτιάξει την πρώτη καμάρα πού 'ναι δίπλα απ' αυτήν ακριβώς, φαίνονται οι βάσεις, λίγο κάτω...επειδή παρασύρθηκε στη συνέχεια φτιάχτηκε αυτή που είδατε σήμερα...αυτή που έχετε στις φωτογραφίες.

Η βρύση στη θέση "Κάτω Καμουτσάρη". (Φωτο: ΑΓΠ)

Η βρύση αυτή, η κάτω βρύση Καμουτσάρη, η οποία φαίνεται στη μέση ο κάδος που λένε οι χτίστες, είναι η παλιά βρύση και δεξιά-αριστερά τα κολονάκια μέχρι το σημείο που είναι η πέτρα, που προεξέχει προς τα μέσα. Το υπόλοιπο είναι η επισκευή της βρύσης που έγινε. Εμείς τη βρήκαμε το 1988 από μαρτυρίες Λειβαρτζινών που έλεγαν ότι υπήρχε η κάτω βρύση που φτιάχτηκε το 1856 και χώθηκε κάπου το 1900. δηλαδή το 1940 που γράφτηκε το βιβλίο του Δουδούμη η ιστορία του Λειβαρτζίου, που έχει αρκετές αναφορές και σε βρύσες και σε τοπωνύμια, στην ανθρωπογεωγραφία της περιοχής... ο Δουδούμης δεν τη γνωρίζει αυτή τη βρύση, είναι χωμένη...θυμούνται κάποιοι από ιστορίες παλιών και με προσπάθεια που κάναμε με τσάπα δω πέρα τη βρήκαμε και ήμαστε τυχεροί που δεν την καταστρέψαμε γιατί την ψάχναμε λίγο από κει που είναι...δυο μέτρα πιο δεξιά προς τα πάνω και βρήκαμε το παλιό γκερέτσι, ασβέστη με κεραμίδι, που μετέφερε το νερό από την πάνω βρύση στην κάτω και ακολουθώντας το γκερέτσι δυο μέτρα φτάσαμε στην βρύση. Φαίνεται ακόμη και τώρα, αν πάμε εκεί θα δείτε...φαίνεται το αυλάκι με κεραμίδι και ασβέστη πούφερνε το νερό από την πάνω βρύση στην κάτω.

"

Η περιοχή "Καμουτσάρη", όπου και η θέση της "Χωμένης Γέφυρας". (Φωτο: ΑΓΠ)

Και αυτή φτιάχτηκε, όπως είπαμε πριν, επειδή ο δρόμος πέρναγε από δω και ήτανε δύσκολο για τους κουρασμένους οδοιπόρους να ανεβαίνουν πενήντα μέτρα ακόμη να πάνε πάνω να πιουν νερό...φτιάχτηκε εδώ για να πίνουνε νερό...και η πάνω βρύση φτιάχτηκε στο σημείο που βγαίνει το νερό. Η γέφυρα είναι δεξιά μας, όπως φαίνεται η μάντρα...δεξιά μας από τη βρύση. Η μάντρα συνεχίζει μέσα προς το χώμα και περίπου σε 3-4 μέτρα βρίσκεται η γέφυρα, που έχει χωθεί από τον παραπόταμο και κάποια στιγμή πρέπει να την αναδείξουμε, να την φέρουμε πάλι...να την φέρουμε πάλι...να την αποκαλύψουμε. Μάστορας της βρύσης, του κομματιού που επισκευάστηκε, όχι της παλιάς, ήταν ο μπάρμπα-Τάκης Κυριαζής, μακαρίτης πλέον, από το Λεχούρι...καλλιτέχνης...καλλιτέχνης.

Τάκης Κυριαζής. Από το Λεχούρι.

Έχει φτιάξει αρκετές βρύσες στο Λιβάρτζι, 5-6 βρύσες, συν την κεντρική πλατεία, συν τη στήριξη...το πάνω κομμάτι της μικρής γεφυρούλας που είδατε πριν από λίγο στην πλατεία. Το πάνω κομμάτι το 'χει φτιάξει ο μπάρμπα-Τάκης.”(2)

Για τον Ανδρέα Πάππα διαβάζουμε: "Εκ Μεσοχωρίου, πρωϊμώτατα αποκατασταθείς εν Πάτραις και πλουτίσας εκ της οινοπνευματοποιίας, ανεδείχθη μέγας ευεργέτης εφάμιλλος του Σπηλιωτάκη, το παράδειγμα του οποίου φαίνεται να επέδρασε.
Εξ ιδίων κατασκεύασεν έργα ουχί μικρά ικανά να τον αναδείξουν εις πρώτης τάξεως ευεργέτην, αναλόγως της εποχής. 1).Κατεσκεύασε την βρύσην του επάνω Καμουτσάρη(;) (Μιάλου λιθάρι(;)) μετά πλατείας πλακοστρώτου περιτοιχίσας την γηραιάν πλάτανον. 2).Τον κάτω Καμουτσάρη, ευεργετικώτατον τοις οδοιπόροις όταν η οδός διήρχετο παρά τα κράσπεδα της μονής. 3).Την εγγύς γέφυραν περιελθούσαν από 50ετίας εις αχρηστίαν μετά την αλλαγήν της οδού χωσθείσαν ήδη υπό του παραποτάμου. 4). Ομοίως βρύσην εις Μεσοχώρι. 5). Την μεγάλην γέφυραν (καμάρα) παρασυρθείσης πρότερον της μικράς τοιαύτης, άγνωστον πότε κτισθείσης ης ίχνη διατηρούνται, διότι αρχικώς ο ποταμός δεν ήτο τόσο μεγάλος, μετά την αποψίλωσιν απέβη ο καταστροφεύς, λέγεται δε ότι βους παρασυρθείς εξήχθη εις το διπόταμον κολυμβών εξ ου αποδεικνύεται ότι είχε κοίτην μακράν και βαθείαν. 5). Ομοίαν εις Περιτσέους, άνωθεν οικίας Παπαχρηστοδούλου, αι βρύσεις είναι ευμεγέθεις, με πολεκητούς λίθους και εντοιχισμένας πλάκας με το όνομα του ιδρυτού και το έτος 1856". (3)
Επιπλέον υπάρχει και μια μαρτυρία για τα χρόνια της δημαρχίας του γιατρού Γ. Θούα αναφορικά με τη συμβολή του στην κατασκευή δύο γεφυριών: "Εάν εξαιρέσει τις την διαχείρισιν του κληροδοτήματος Θεοδ. Τσαβλήρη ο κ. Γ. Θούας αποτελεί εξαιρετικήν τιμήν δια τον τόπον. Επί των ημερών του δε και δι' ενεργειών του κατεσκευάσθησαν εν έτει 1898 αι δύο γέφυραι η μία εις του Καλιακούδα το μύλο και η άλλη εις Ολουκόν εκ του επαρχιακού οδικού ταμείου". (4) 

Βιβλιογραφία-σημειώσεις

(1). Αθανασίου Θεοδ. Λέλου. Ιστορία Αρχαίας Ψωφίδας και Λειβαρτζίου. Αθήναι 1953. Σελ. 173,174.
 (2). Αφήγηση στον γράφοντα στις 20/08/2010.
(3). Περικλή Π. Δουδούμη ή Ντουντούμη. Ιστορία της Κωμοπόλεως Λειβαρτζίου Των Καλαβρύτων. Εν Αθήναις τη 25 Μαρτίου 1941, σελ. 136. Επανεκδόθηκε με φωτοσύνθεση πανομοιότυπη με την αρχική έκδοση, από το Σύλλογο Λειβαρτζινών Αθήνας το 1986.
(4). Ομοίως, σελ. 157.


Δείτε το παρακάτω video που αναφέρεται στο "Χωμένο γεφύρι" από: www.youtube.com/agpelop