Γεφύρια Δυτικού Πόντου. Αμάσεια - Τοκάτ

Στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του Αρχείου Γεφυριών Πελοποννήσου, παρουσιάζονται στον τομέα αυτόν μια σειρά από εργασίες σχετικές με τα πέτρινα γεφύρια περιοχών της Ανατολής, ώστε να γίνει αντιληπτή η όποια συγγένεια, η σχέση, η επιρροή, αλλά και η σύγκριση, ο αλληλοσεβασμός και η εκτίμηση που πρέπει να υπάρχει προς τα ανθρώπινα αυτά λαϊκά δημιουργήματα.

Γενικά η μορφή των γεφυριών της Ανατολής και κυρίως των περιοχών της Τουρκίας, με το ανεβοκατέβασμα του καλντεριμιού τους, το στενό διάδρομο διάβασης, το οξυκόρυφο του τόξου τους κλπ, δεν πρέπει να συγχέεται με την εκδοχή της ρωμαϊκής επιστημονικής κατασκευής των γεφυριών και ούτε θα πρέπει να εκλαμβάνεται σαν μια τοπική, λαϊκή εκδοχή αυτών. Άλλωστε, τα ρωμαϊκά γεφύρια μόνο μ' αυτά τα χαρακτηριστικά που είχαν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν το σκοπό κατασκευής τους (πέρασμα βαριών αρμάτων, λεγεώνων, κλπ για εξυπηρέτηση του ρωμαϊκού imperium).

Θα ξεκινήσουμε την περιήγησή μας πρώτα από την περιοχή του Δυτικού Πόντου και ειδικότερα αυτή των νομών της Αμάσειας και της Τοκάτ.

Βρισκόμαστε στις χαμένες πατρίδες ενός μεγάλου κομματιού του Ελληνισμού, τον Πόντο.

Τα πιο πολλά γεφύρια της περιοχής έχουν κατασκευαστεί τον 12ο και 13ο αιώνα και κάποια από την ρωμαϊκή ακόμη περίοδο.

Βρίσκονται όλα σχεδόν σε χρήση, με τις ανάλογες “επεμβάσεις” και είναι χτισμένα σε μεγάλα ποτάμια, για τα δικά μας δεδομένα.

Ο χρόνος είναι ανάλογα ο εχθρός ή ο σύμμαχος για όσα βρίσκονται εκτός των πόλεων και άρα εκτός φροντίδας των υπεύθυνων.

Τα πιο πολλά βρίσκονται μέσα στην πόλη της Αμάσειας, της πατρίδας του μεγάλου μας γεωγράφου και περιηγητή Στράβωνα και των Μιθριδατιδών, καθώς επίσης και στην Τοκάτη των Ποντίων και στην Νεοκαισάρεια των Βυζαντινών.

Στράβων

Όλα γεφυρώνουν τον Yesil Irmak, γκρίζος ποταμός ( Ο Ίρης των αρχαίων Ελλήνων) ή τους παραποτάμους του και η μοίρα του πρωτομάστορα, όπως και εδώ, είναι η ίδια. Μένει στην αφάνεια και μόνο το όνομα του χορηγού, κυρίως τοπικού διοικητή, διατηρείται.

Θα πρέπει να τονισθεί, ότι χωρίς την βοήθεια Τούρκων φίλων, κάποιες γέφυρες δεν θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε και βέβαια μετρήσεις ολοκληρωτικές δεν μπορείς να κάνεις στα γεφύρια των ποταμών της περιοχής γιατί εκτός του ότι έχουν νερά, πολλά νερά, είναι και δυσκολοπρόσιτα, με πολλούς θάμνους και δέντρα, εμποδίζοντας και την φωτογράφηση ακόμα και βέβαια δεν πρέπει καθόλου να παραβλεφθεί το ότι είσαι σε ξένη χώρα, με ότι αυτό συνεπάγεται.

Όλα τα γεφύρια τα συναντήσαμε σε μεγάλα ποτάμια, για τα δικά μας δεδομένα, ενώ όσο και αν προσπαθήσαμε να βρούμε περισσότερες πληροφορίες για αυτά, δεν το κατορθώσαμε. Ακόμα θα πρέπει να τονισθεί ότι όλες οι γέφυρες, που βρίσκονται μέσα στις πόλεις και βρίσκονται σε χρήση, έχουν εύκολη πρόσβαση.

Οι πιο πολλές, αν όχι όλες, έχουν πρωτοκατασκευαστεί την εποχή των Σελτζούκων Τούρκων, μέχρι και την πρώιμη εποχή των διαδόχων τους, Οθωμανών και βρίσκονται όλες, ή σχεδόν όλες, σε χρήση με τις σχετικές σ' αυτές τις περιπτώσεις επιστρώσεις ασφάλτου ή τσιμέντου και ανάλογες μικροεπεμβάσεις,προσθήκες ή μετατροπές.

Κάποιες ιδιαίτερες φροντίδες, κυρίως στα γεφύρια απομακρυσμένων περιοχών, εκλείπουν. Ο χρόνος είναι ανάλογα ο εχθρός ή ο σύμμαχος. Αν για κάποιο λόγο ραγίσουν και πέσουν, πάει τελείωσαν.

Προφανώς θα υπάρχουν και άλλα πολλά γεφύρια στην περιοχή, αλλά είτε παρασύρθηκαν από τα νερά των ποταμών ή το πιθανότερο γκρεμίστηκαν για να γίνουν καινούργια τσιμεντένια, για τούτο και εξαφανίστηκαν όλα τους τα ίχνη, αφού την έτοιμη σμιλευμένη πέτρα την έπαιρναν οι ντόπιοι για χτίσιμο σπιτιών, αποθηκών, μαντρών, κλπ.

Οι αποστάσεις των χωριών και τα μεγάλα ποτάμια είχαν ανάγκη από γεφύρια για να τα συνδέουν και για το λόγο τούτο μάλλον στέκει αυτή η άποψη, γιατί για τόσο μεγάλες περιοχές τα γεφύρια φαίνονται λίγα.

Γεφύρια περιφέρειας Αμάσειας

Η πόλη της Αμάσειας, η σημερινή πόλη, έχει 75.000 κατοίκους , βρίσκεται σε 392 μέτρα υψόμετρο και είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού.

Η πόλη κρατάει, εν πολλοίς, το παλιό της χρώμα, με τα πέτρινα κεραμιδένια σπίτια, σκαρφαλωμένα στις πλαγιές απόκρημνων και οχυρών βουνών (σε ένα απ' αυτά είναι χτισμένη η αρχαία ακρόπολη) και καταλαμβάνει μια στενή λωρίδα, χαράδρα στην ουσία, πλάτους 500-600 μέτρων και μήκους 5 χιλιομέτρων. Κατά μήκος της πόλης ρέει ο ποταμός Ίρης (Yesil Irmak).

Αμάσεια. (Φωτο: ΑΓΠ)

Από τα πλέον ενδιαφέροντα της πόλης είναι οι τέσσερις πέτρινες γέφυρες (Caglayan, Meydan ή Uistasyon, Sultan και Kus koprusu), το Mirror Cave, οι βασιλικοί τάφοι, το Sultan Vayazit (Yildirim=Κεραυνός) Mosque και το Kale (κάστρο).

Η Αμάσεια έχει ιστορία 7.000 ετών, το όνομά της δεν άλλαξε επί 3.000 και πλέον χρόνια και κατοικείται συνεχώς από τα μέσα της 4ης π.χ. χιλιετηρίδας, όπως μαρτυρούν οι ανασκαφές στο χώρο.

Βασιλικοί τάφοι Μιθριδατιδών. (Φωτο: ΑΓΠ)

Πριν τον ξεριζωμό, οι Έλληνες έφταναν τους 2.000, με τρεις ναούς (Γεωργίου, Χαραλάμπους και Βασιλέα). Ιδρυτής της θεωρείται ο θεός Ερμής, “ο κτίσας την πόλην” όπως αναφέρεται στη μια όψη ενός νομίσματος, λατρευόταν όμως κυρίως ο Δίας, ως Στράτιος Ζεύς, ο οποίος ήταν και ο περισσότερο λατρευόμενος θεός στον Πόντο, στην Ελληνιστική περίοδο.

Μετά τον Μέγα Αλέξανδρο, βασίλεψαν εκεί οι Μιθριδάτηδες και είχαν πρωτεύουσά τους την πόλη της Αμάσειας, με πρώτο βασιλιά τον Μιθριδάτη τον Α', τον ονομαζόμενο κτίστη.

Αμάσεια. Πάρκο Σουλτάνων. Ποταμός Ίρης. (Φωτο: ΑΓΠ)

Ο Στράβων, αυτός ο σπουδαίος Πόντιος Έλληνας γεωγράφος, περιγράφει πως ήταν στο τέλος του 1ου μ.χ. αιώνα η πόλη της Αμάσειας, αναφέροντας τα εξής:

“...επέζευκται δε γέφυρα του ποταμού: μία μεν από της πόλεως επί το

προάστειον, άλλη δ' από του προαστείου προς την έξω χώραν...”

Δύο γέφυρες αναφέρει ο Στράβων. Όμως από τις δύο, η μία όπως θα δούμε, σώζεται (όχι βεβαίως όπως ήταν τότε) και ίσως είναι η πιο παλιά γέφυρα, που έχουμε συναντήσει μέχρι τώρα στην περιοχή και μία από τις παλαιότερες στον κόσμο σε χρήση. Η άλλη δεν υπάρχει.

Ξεκινώντας από την ανατολική είσοδο της Αμάσειας και σε απόσταση περίπου 4 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης, συναντάμε το γεφύρι Caglayan-Iltekin Gazi κoprusu, στο δημόσιο δρόμο για Turhal και Tokat.

Caglayan-Iltekin Gazi koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Είναι ένα όμορφο γεφύρι, με έξι καμάρες και στη μέση χτισμένη μια πρόσθετη κατασκευή για τους πεζούς και τα ζώα, στην περίπτωση συνάντησης με ιππήλατα κάρα ή άλλα οχήματα. Είναι χτισμένο στην θέση Helvaci.

Πρωτοχτίστηκε το 1076 πάνω σε παλαιά θεμέλια ιστορικής γέφυρας, μάλλον ρωμαϊκής, όπως αναφέρεται από τον Iltekin Gazi, εξού και ένα από τα ονόματά της για πολλά χρόνια.

Από τη γέφυρα αυτή εισήλθαν τα οθωμανικά στρατεύματα και κατέλαβαν την Αμάσεια, κατά τις τραγικές για τον Ελληνισμό της περιοχής ημέρες.

Είναι στην ολότητά του κατασκευασμένο από πελεκητή πέτρα, υλικό που υπάρχει άφθονο στην περιοχή. Κατά το μεγάλο σεισμό του 1374 έπαθε ζημιές που αποκαταστάθηκαν από τον κυβερνήτη της πόλης, ο οποίος έβαλε τους χτίστες να τοποθετήσουν (όπως λέγεται) χρυσό στο εσωτερικό των ποδιών του γεφυριού, για να το θωρακίσουν εν όψη πιθανών ζημιών λόγω της στρατιωτικής της θέσης.

Είναι σε χρήση για όλα τα οχήματα, αφού ενώνει την Αμάσεια με την περιοχή της Τοκάτ.

Έχει μήκος 93,80 και άνοιγμα κεντρικής καμάρας 8,50 μέτρα.

Δεύτερη γέφυρα, που συναντάμαι στο τέλος της οδού Ziya Pasha, μέσα στη πόλη της Αμάσειας, είναι αυτή που ενώνει την περιοχή Ucler με την οδό Σταθμού. Πρόκειται για την Meydan ή Uistasyon koprusu (γέφυρα σταθμού).

Meydan ή Uistasyon koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Έχει πέντε καμάρες, είναι σε χρήση για τα οχήματα και βρίσκεται μπροστά από το τζαμί του σουλτάνου Vayazit.

Χτίστηκε το 1145, από τον Σελτζούκο σουλτάνο Ι. Mesut και είναι χτισμένο από πελεκητές πέτρες.

Το γεφύρι καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό του 1374 και ξαναχτίστηκε πάλι από τον Sadgeldi Pasha πάλι από πέτρα, ακριβώς όπως ήταν πριν. Το χτίσιμο αυτό έγινε το 1828, από τον Ozlu Yusuf Aga, τελευταίο διοικητή της Αμάσειας.

Περίπου 300 μέτρα πιο κάτω, βρίσκεται η ωραιότερη και παλαιότερη γέφυρα απ' όλες. Πρόκειται για την θαυμάσια Sultan koprusu ή low bridge.

Sultan koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Είναι ρωμαϊκή γέφυρα (σ' αυτήν αναφέρεται ο Στράβων) με τέσσερις καμάρες, που καθώς το νερό ανέβαινε, οι καμάρες στάθηκαν χαμηλά και ο τότε διοικητής της Αμάσειας Ziya Pasha κατασκεύασε τις κολόνες από την ίδια πέτρα, πάνω στις καμάρες, το 1865. Έτσι η γέφυρα μπόρεσε να σταθεί όρθια.

Κατά την ρωμαϊκή περίοδο, ο κόσμος μπορούσε να περάσει από την παλιά Αμάσεια του κάστρου, στην άλλη πλευρά της πόλης μέσω της γέφυρας αυτής.

Sultan koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Δεν είναι σε χρήση για τα οχήματα παρά μόνο για τους πεζούς, αφού είναι σημαντικός τουριστικός πόλος της πόλης και της περιοχής γενικότερα.

Βεβαίως, η επιφάνειά της είναι νέα κατασκευή, αλλά μόνο αυτή.

Στην άλλη άκρη της πόλης, τη δυτική, πάνω στον δρόμο που οδηγεί στην Σαμψούντα (την παλιά Αμισό), βρίσκεται η Kus koprusu (καμάρα) με τρία τόξα και είναι σε χρήση για όλα τα οχήματα.

Χτίστηκε από την Handi Hatum, κόρη του Σελτζούκου σουλτάνου Mesut. Ενώνει την περιοχή Vayazit πασά, με την περιοχή Samlar.

Kus koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Και για τα τέσσερα γεφύρια της πόλης της Αμάσειας δεν υπάρχουν στοιχεία για τους κατασκευαστές τους. Και εδώ η μοίρα του πρωτομάστορα είναι η ίδια. Μένει στην αφάνεια και μόνο το όνομα του χορηγού ή του τοπικού διοικητή διατηρείται.

Γεφύρια περιφέρειας Tokat

Στο δρόμο από Αμάσεια προς τον δήμο Turhal, και μόλις τέσσερα χιλιόμετρα έξω από τον παραπάνω δήμο υπήρχε γέφυρα, κατά μαρτυρίες των ντόπιων, η οποία γκρεμίστηκε για να φτιάξουν καινούργια τσιμεντένια και της οποίας ίχνη δεν υπάρχουν σήμερα.

Λίγο μετά και έξω από το δήμο Pazar, στο μέσον περίπου μιας μεγάλης πεδιάδας και επί του Yesil Irmak βρίσκεται μια θαυμάσια γέφυρα με πέντε καμάρες. Το όνομά της είναι Selcuklu koprusu, δηλαδή γέφυρα των Σελτζούκων, ίσως 900 ετών όπως μας είπαν οι ντόπιοι. Άρα είναι χτισμένη την εποχή των Σελτζούκων Τούρκων, προδρόμων των οθωμανών.

Selcuklu koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Είναι σε χρήση για όλα τα οχήματα, αφού είναι μέρος του δημοσίου δρόμου Αμάσειας-Παζαρ-Τουρχάλ-Τοκάτ και η φωτογράφηση έγινε με μεγάλη δυσκολία, λόγω της ομίχλης και του πολύ νερού.

Φτάνοντας στην πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού, την Tokat, (114.000 κάτοικοι), στην άκρη μιας μεγάλης πεδιάδας και στο βόρειο μέρος της πόλης υπάρχει μία από τις καλλίτερες ίσως γέφυρες της περιοχής, που είναι και αυτή σε χρήση, εκτός από τα πολύ μεγάλα οχήματα.

Hindirlik koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Πρόκειται για την ονομαστή Hindirlik koprusu (τυχερή γέφυρα). Έχει πέντε καμάρες, ενώ στο κέντρο υπάρχει μια επιπλέον κατασκευή όπου πάνω της υπάρχει αραβική επιγραφή, που πιθανόν αναφέρεται στους κατασκευαστές της και το έτος κατασκευής της.

Βεβαίως, έχουν και αυτοί τις κακοτεχνίες τους, με την ύπαρξη σιδερένιας γέφυρας ακριβώς δίπλα στην πέτρινη, θυμίζοντας τις δικές μας στην Κόνιτσα πριν την απομάκρυνση της σιδερένιας γέφυρας.

Χτίστηκε την εποχή των Σελτζούκων Τούρκων από πελεκητή πέτρα και το μήκος της είναι 151 μέτρα, ενώ το πλάτος 7.

Στον αμέσως επόμενο δήμο Niksar (η Νεοκαισάρεια των Βυζαντινών), στο τέλος του μέρους που γίνεται το παραδοσιακό παζάρι, υπάρχει η Leylekli koprusu (γεφύρι του Πελαργού).

Leylekli koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Είναι μονότοξο, χτισμένο επί ρωμαϊκής εποχής όπως μας είπαν οι ντόπιοι και γεφυρώνει έναν μικρό παραπόταμο του Kelkit (ο Λύκος των αρχαίων Ελλήνων), κυρίου παραπόταμου του Yesil Irmak, που περνάει μέσα από την Νεοκαισάρεια (44.000 κάτοικοι).

Περίπου 9 χιλιόμετρα μετά την Niksar, σε μια μικρή κοιλάδα και επί του κυρίου παραπόταμου του Yesil Irmak,Kelkit (ο Λύκος των αρχαίων) υπάρχει η μεγάλη και όμορφη γέφυρα Talazan koprusu, που είναι σε χρήση για μικρά αυτοκίνητα.

Talazan koprusu. (Φωτο: ΑΓΠ)

Έχει 6 καμάρες και η μεσαία είναι κατεστραμμένη. Για το λόγο τούτο έχουν φτιάξει σιδερένια, που την έχουν στερεώσει με τσιμέντο πάνω στις δύο βάσεις της κεντρικής καμάρας. Την σιδερένια προσθήκη έφτιαξε ο Δήμαρχος της Νεοκαισάρειας 22 χρόνια πριν, όπως μας είπε ο ντόπιος Οσμάν, που ψάρευε με τον γιο του στο ποτάμι, ένας καλοσυνάτος κάτοικος της περιοχής, που πρόθυμα δέχτηκε να φωτογραφηθεί.

Ο ντόπιος Osman (Φωτο: ΑΓΠ)

Η γέφυρα έχει μήκος 145 μέτρα, ενώ η μεσαία καμάρα, η γκρεμισμένη, είχε άνοιγμα 12,50 μέτρα.

Περίπου 10 χιλιόμετρα έξω από τον Δήμο Erbaa (47.000 κάτοικοι) και δεξιά σ' έναν παλιό χωματόδρομο, διασχίζοντας πρώτα το χωριό Buskioy (Κρυοχώρι) και στην άκρη μιας πολύ μεγάλης πεδιάδας βρίσκεται το χωριό Kale (Κάστρο). Στην άκρη του χωριού επί του Kelkit Irmak (Λύκος των αρχαίων Ελλήνων, κυρίου παραποτάμου του Yesil Irmak) συναντάμε τα απομεινάρια 6 βάθρων μιας γέφυρας με 5 καμάρες.

Kale ve kopru. (Φωτο: ΑΓΠ)

Θα ήταν από τις πιο ωραίες γέφυρες της περιοχής και όπως μας είπαν οι ντόπιοι, καταστράφηκε πριν 25 περίπου χρόνια.

Δίπλα της διακρίνονται τα ίχνη παλαιού κάστρου, εξού και το όνομα της γέφυρας Kale ve kopru (Κάστρο και γεφύρι).

Με τους φίλους Gokhan, Husein και Gungor. (Φωτο: ΑΓΠ)

Δείτε το παρακάτω video για τα γεφύρια του Πόντου: