Γεφύρι Τσερχοτάμπεη στο Λάδωνα

...Βρήκε θησαυρό και τον παρέδωσε στον Σουλτάνο. Έγινε Μπέης και “μέγας σημαιοφόρος της Ελλάδας”...

Γεφύρι "Τσερχοτάμπεη". (Φωτο: ΑΓΠ)

Το γεφύρι του Τσερχοτάμπεη ή Τσερνοτάμπεη ή Τσοροτά ή Τσορωτά ή Τσιορωτά ή Τσερνωτά ή γεφύρι στά Φιλαίϊκα ή Φιλέϊκα ή γεφύρι στα Φίλια ή Φιλέϊκο γεφύρι, γεφυρώνει τον Λάδωνα λίγο μετά την ένωσή του με τον Τράγο (αφού προηγουμένως έχει σμίξει με τον Αροάνιο), κοντά στην διασταύρωση του δρόμου “111” με τον δρόμο προς Κάτω Κλειτορία (Μαζέϊκα), στην κατεύθυνση Πάτρας-Ολυμπίας-Πύργου.

Είναι μονότοξο με δύο ισομεγέθη ανακουφιστικά ανοίγματα δεξιά και αριστερά, καμαρωτά και με κάθετα τα πλαϊνά τους. Τα στηθαία είναι χτισμένα σχετικά πρόσφατα με τσιμεντόλιθους ενώ η βάση του είναι καλυμμένη με τσιμέντο, προφανώς από τους ντόπιους για την διευκόλυνση διάβασης των αγροτικών μηχανημάτων τους.

Είναι από τα πιο όμορφα, γραφικά και σχετικά παλιότερα της Αχαΐας στην περιοχή των Καλαβρύτων, που στέκει αγέρωχα πάνω από τον πλούσιο όλο το χρόνο σε νερά και παμπάλαιη ιστορία Λάδωνα.

Χτίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα με έξοδα του Γεωργίου Τσορωτά ή Τσερνωτά ή Τσερνοτά ή Τσιορωτά και βρίσκεται κοντά στη θέση Φιλαίϊκα ή Φιλέϊκα καλύβια Καλαβρύτων, κοντά στα σύνορα Αχαΐας και Αρκαδίας, προκειμένου να συνδέει τα Φίλια με το Θεόκτιστο (Τοπόριστα ή Τοπόστα). Η περιοχή ονομάστηκε έτσι από το πλησιέστερο χωριό Φίλια (1 χιλ.). 

Ακόμη είναι σε χρήση. (Φωτο: ΑΓΠ)

Ο Γεώργιος Τσερχωτάς λέγεται ότι γεννήθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα στην ευρύτερη περιοχή του Λευκασίου (Κλειτορία) Καλαβρύτων. Ήταν χριστιανός, άγνωστης όμως καταγωγής (Έλληνας, Αλβανός ή Σλάβος), που κάποια μέρα σκάβοντας ένα χτήμα της Ι.Μ. Αγίου Αθανασίου στα Φίλια (ή κατ' άλλους στα κτήματά του στον Πύργο, στην συνοικία Νιοχώρι όπου βρισκόταν -πριν το εξαφανίσει ο πολιτισμός- και το περίφημο πηγάδι του Τσερνοτά  και μάλιστα υπάρχει και το γνωστό "όποιος πιει νερό του Τσερνοτά, τον Πύργο πια δεν τον ξεχνά" ) βρήκε ένα θησαυρό του αρχαίου Κλείτορα, πιθανώς θαμμένο από το φόβο των Γότθων του Αλάριχου, τον οποίο λόγω και του όγκου του είχε την πονηράδα να παραδώσει στο Σουλτάνο Σελίμ τον Α' τον Σκληρό (1512-1520). Με τα χρήματα αυτά ο Σουλτάνος κατέχτησε το 1517 την Αίγυπτο (1), με τη συμμετοχή του Τσερνωτά ως επικεφαλής 2500 χριστιανών σπαχήδων (ιππέων).

Τσερχοτάμπεη ή Φιλαίικο γεφύρι. (Φωτο: ΑΓΠ)

Ο Τσερχωτάς με τη δύναμη που του έδινε η εύνοια του Σουλτάνου απέτρεψε τους Τούρκους από το να λεηλατήσουν τη μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά κατά την εκστρατεία στην Αίγυπτο και γι' αυτό οι μοναχοί του απένειμαν τον τίτλο του “Μεγάλου Σημαιοφόρου της Ελλάδας”, σύμφωνα με χειρόγραφο της μονής.

Επιπλέον, για τις γενικότερες υπηρεσίες του στο Σουλτάνο, κατά τον πόλεμο των Μαμελούκων στην Αίγυπτο, χρίστηκε Μπέης και απέκτησε χτήματα στα Καλάβρυτα, Αιγιαλεία, Κορινθία, Ηλεία και Μεσσηνία. Έδωσε το όνομά του στο χωριό Τσερνωτά ή Τσορωτά (Λευκάσιο) στην περιοχή των Καλαβρύτων και ακόμη έχτισε μοναστήρια, πύργους και έκανε διάφορα κοινωφελή έργα, μεταξύ των οποίων την αναστήλωση της μονής Ταξιαρχών Αιγιαλείας, όπως αναφέρεται στο ρητορικό της μονής, που είχε καεί το 1500. (2) 

Το στηθαίο από τσιμεντόπλινθους. (Φωτο: ΑΓΠ)

 

Λέγεται ότι η πόλη του Πύργου της Ηλείας πήρε το όνομά της από έναν δικό του πύργο, που έχτισε το 1512 στη θέση “Επαρχείο”. Πέθανε την Πέμπτη 15/3/1535 στη μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού, την οποία ο ίδιος ίδρυσε.
 Μια άλλη διάσταση του θέματος αυτού μα δίνει ο Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου γράφοντας κατά την δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, από τον Πύργο όπου υπηρέτησε: "Ως προς τον Πύργον ιδία παρά πολλών μάλιστα δε παρά του Σταθοπούλου (θείου των νυν εν Πύργω Χρονοπούλων), έμαθον τα εξής: Ο εν τω χωρίω Τσορωτά των Καλαβρύτων Γεώρ. Τσορωτάς ή Τσερνοτάς εύρεν εντός φρέατος παρά το Νεοχώρι του Πύργου (μέχρι τινος εσώζετο εκεί του Τσερνοτά το πηγάδι) ή (το αληθέστερον) παρά την θέσιν Τρούπαν της Κοκκόβης των Καλαβρύτων πληθύν αρχαίων νομισμάτων, α μεταβάς εις Κων)πολιν έδωκε τω σουλτάνω Σελήμ τω 1512 και έλαβεν ως αντιτίμημα τον τίτλον του μπέη (Τσερνοτάμπεης) και απείρους εκτάσεις γαιών πέριξ του Πύργου ακατοικήτου τότε όντος. Εν αυταίς λοιπόν έκτισεν πύργον, από του οποίου εδέσποζε των πέριξ. Αλλ' εξαφανισθείσης της οικογενείας αυτού άνευ απογόνων περιήλθον αι κτήσεις αυτού κατά το οθωμανικόν δίκαιον εις το κράτος, ο δε τότε σουλτάνος εχάρισεν αυτάς εις την βασιλομήτορα, υπό την προστασίαν της οποίας έκτοτε διέμενε το διαμέρισμα ως τόπος ιερός, δι' ο και δεν επατείτο υπό των Τούρκων, Λαλαίων και λοιπών, αλλά τοσούτον επροστατεύετο, ΄στε από Αγουλινίτσης μέχρι Χανακίων (των υπό το Αλποχώριον) έπρεπε κατερχόμενοι των ίππων των οι διερχόμενοι Τούρκοι να ξεκαλιγώνωσι τους ίππους των ως πατούντες τόπον ιερόν (τοιαύτη παράδοσις ξεκαλιγώματος υπάρχει και αλλαχού, ως εν Δουμενοίς Καλαβρύτων)...Εκ του ρηθέντος δε Τσορωτάμπεη εκλήθη και το νυν χωρίον Τσορωτά εν Καλαβρύτοις, περί ων όλων ίδε και εμήν Καλαβρυτινήν επετηρίδα (σελ. 279), εν η μνημονεύεται μεταξύ των έργων αυτού και το εν Πύργω φρέαρ και ο εν Σκουροχωρίω ναός και πύργος του Τσερνοτά και θέσις παρ' αυτώ μετά γεφύρας έτι σωζόμενα".(3).
Επί πλέον ο ίδιος μας λέει στην "Αζανιάδα" του ότι "Η διάβαση του ποταμού Λάδωνα (στο δρόμο που πέρασε ο Παυσανίας βαδίζοντας από τις Καφυές προς την χώρα των Ψωφιδίων δια μέσου της περιοχής της Κλειτορίας), ήταν χωρίς αμφιβολία κοντά στα τωρινά πανδοχεία (χάνια) στην πεδιάδα του Φίλια. Σήμερα εκεί είναι γέφυρα και ο ένας κοντά στον άλλο στο μέρος εκείνο συμβάλλουν τρεις ποταμοί. Μαλοίτας, Λάδωνας και Αροάνιος". (4)
Σύμφωνα με την Βασιλική Καρατζά, αναφερόμενη σε μία έκδοση της εφημερίδας Αυγή του Πύργου που ονομάζεται "Οδηγός Πόλεως Πύργου-Η Ιστορία του τόπου", με επιμέλεια-σύνταξη του Αύγουστου Καπογιάννη, λέει ότι "Στην επόμενη περιγραφή για τα πηγάδια και τις βρύσες της πόλης, ξεκινώντας από το περίφημο πηγάδι του Τσερνοτά, και μνημονεύοντας το δίστιχο, όποιος πιει νερό του Τσερνοτά, τον Πύργο πια δεν τον ξεχνά, δεν λησμονεί τη δημοσιογραφική του ιδιότητα και παρουσιάζει μια σύντομη έρευνα για τα νερά του Πύργου.(5)
Σύμφωνα με το χρονικό του Γαλαξειδίου, κάποιος Ιωάννης Τσερχοτάμπεης (γιος ή εγγονός του Τσερχοτάμπεη), μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, επαναστάτησε κατά των Τούρκων στη Β. Πελοπόννησο και τη Ρούμελη. Πιάστηκε όμως και γδάρθηκε ζωντανός. Η οικογένειά του πέφτοντας σε δυσμένεια αναγκάστηκε να περάσει στα Επτάνησα.

Το πηγάδι του Τσερνοτά. (6)

Κατά την τοπική παράδοση το δημοτικό τραγούδι της Λάμπρως

“...σαράντα δυο τουρκόπουλα, την Λάμπρω κυνηγάνε.

Κι η Λάμπρω από το φόβο της, στον Αη Γιώργη πάει.

Άγιε μου Γιώργη γλύτωμε απ' των Τουρκών τα χέρια...”

αναφέρεται σε κάποια κόρη του Τσερχοτάμπεη, η οποία προσπαθώντας να γλυτώσει από τη σφαγή, έτρεξε να κρυφτεί στη μονή Αγίου Γεωργίου στο Φενεό της ορεινής Κορινθίας, όπου, όπως λέγεται, ήταν θαμμένος ο Τσερνωτάς (κατ' άλλους τάφηκε στη μονή Ταξιαρχών Αιγιαλείας).
  Υπάρχει και μια Ρουμελιώτικη παραλλαγή όπου τα "τουρκόπουλα" αντικαταστάθηκαν από τα "κλεφτόπουλα", πράγμα καθόλου περίεργο γιατί, όπως είναι γνωστό από άλλα τραγούδια αλλά και την ιστορική πραγματικότητα, η ζωή των κλεφτών, οι δυσκολίες της και ο τραχύς βίος τους ανάγκαζαν να πραγματοποιούν και επιδρομές και αιχμαλωσίες ζητώντας λύτρα και διάφορα υλικά πρώτης ανάγκης από τους προύχοντες της τότε εποχής, αγάδες και κοτζαμπάσηδες.
 Η Ρουμελιώτικη αυτή παραλλαγή λέει:

"Σαράντα δυο κλεφτόπουλα τη Λάμπρω κυνηγάνε

κι η Λάμπρω ήτανε φρόνιμη, στον Άη Γιώργη πάει.

Άγιε μου Γιώργη γλύτωμε απ' των κλεφτών τα χέρια.

να φέρω λίτρες το κερί κι οκάδες το λιβάνι

και με βουβαλοτόμαρα να κουβαλάω το λάδι
 Ανοίξαν τ' άγια μάρμαρα και μπήκε η Λάμπρω μέσα".

      
Μια πιο εμπεριστατωμένη περιγραφή της ιστορίας του Τσερχοτάμπεη σε σχέση με την χορηγία για την κατασκευή του γεφυριού μας δίνει ο Γεώργιος Παπανδρέου λέγοντας ότι, "Ούτος εύρε περί το 1512 μ.χ. κατά την Τρούπαν της Κοκκόβης και παρά τους πρόποδας του εκεί βουνού Αγ. Αθανασίου άφθονα χρήματα (ή αρχαία νομίσματα, διότι εκεί πιθανώς ήτο προάστειον του Κλείτορος, ως εύρε τοιαύτα πολλά προ ετών εν Παλαιοκατούνη ο εκ Μοστιτσίου Παν. Οικονομόπουλος, ή πιθανώτερον βυζαντινά νομίσματα κρυβέντα ίσως εκεί υπό Έλληνος μεγιστάνος της Πελοποννήσου κατά την τω 1460 εισβολήν των Τούρκων επί τη ελπίδι του μέλλοντος και είτα φονευθέντος, χωρίς να τα μαρτυρήση). Τούτων την εύρεσιν ανήγγειλεν (εκ φόβου πιθανώτατα) εις τον Σουλτάνον Σελήμ Α΄ τον Άκαμπτον (1512-1520) και, αφού τα παρέλαβον απεσταλμένοι του Σουλτάνου δια πολλών φορτηγών, έλαβεν ο Τσερνοτάμπεης ως αμοιβήν πολλάς εκτάσεις γαιών (αναγραφομένας εν Καλαβ.επετ.) και τον τίτλον του μπέη, εν αις και την εν Στρεζόβη θέσιν Βούτην, γενόμενος ούτω μέγας γαιοκτήμων, καίπερ χριστιανός ων. Ότε δ' ο Σελήμ τω 1517 εκστρατεύσας εις Αίγυπτον εκυρίευσεν αυτήν από των Μαμελούκων, ήτο και ο Γεωρ. Τσερνοτάμπεης εκεί ως οπλαρχηγός χριστιανικού σώματος εκ Καλαβρυτινών και των πέριξ, διότι και εξ άλλων Πελοποννησίων είχε στρατολογήσει χριστιανούς Έλληνας ο Σελήμ, αφού ο Μωρέας είχε τότε ολίγους Τούρκους, οι δε Χριστιανοί οπλαρχηγοί εκαλούντο σπαήδες. Πολεμών λοιπόν ο Τσερνοτάμπεης έφθασεν εις Κάϊρον, όπου κατά την συνοικίαν Τσουβανίαν ήτο μετόχιον της μονής του Σινά και οι εν αυτώ Σιναίται μοναχοί, εν οις και πολλοί Πελοποννήσιοι, εκρύπτοντο αναμένοντες εκ μέρους του κατακτητού τον θάνατον. Τούτους ανελπίστως ευρών εκεί ο Τσερνοτάμπεης,  χριστιανούς και ελληνιστί ομιλούντας, επροστάτευσε και εφρούρησε δια χριστιανών οπαδών του μέχρι της λήξεως του πολέμου, ότε τους ενεφάνισεν εις τον Σελήμ ως Χριστιανούς Σιναίτας και έχοντας ιδιόχειρον  την (γνωστήν) διαθήκην του Μωάμεθ, δι' ης διετάσσετο η προστασία και ασυδοσία της μονής του Σινά. Ο Σελήμ εχάρη δια το γράμμα τούτο, περί ου ήτο γνωστόν ότι υπήρχεν, αλλά δεν εγνώριζον πού, και το εκράτησε, δους εις αυτούς επίσημον αντίγραφον, τα δε προνόμια και μετόχια της μονής και αυτήν την μονήν και την ασυλίαν αυτών επεκύρωσε και αυτός, ως και οι πρότεροι καλίφαι και σουλτάνοι δι' ειδικού φιρμανίου. Εις τον Τσερνοτάμπεην αποδίδει η παράδοσις ότι έκτισεν ιδία δαπάνη και τη επί του Λάδωνος προς Ν. του Φίλια στερεάν γέφυραν την ήδη σωζομένην και ότι, επειδή το ρεύμα του ποταμού ήλλαξε κοιτην, έκτισεν ευθύς κατόπιν την εγγύς γέφυραν, την και νυν σωζομένην και επ' ίσης στερεωτάτην και εν χρήσει πλέον εν τη πεδιάδι του Φίλια και λεγομένην Φιλέϊκο γιοφύρι, υφ' ην διέρχεται ο Λάδων". (7).  Και παρακάτω αναφέρει ότι "Τα δε προ τριακονταετίας κατεσκευασμένα επί της οδού Καλαβρύτων-Τριπόλεως μικρά αμαξιτά τμήματα Μαζείκων-Μπονέσι (παρά τα Φίλια), Χελωνοσπηλιάς-Γεφύρας Καλογήρου-Μαζείκων μέχρι τινός εν δεξιά Αροανίου και τέλος από Φιλεϊκής γεφύρας μέχρι μύλου Καμπά, μικράν χρησιμότητα παρέχουσιν, αφού δεν είναι ηνωμέναι με κεντρικάς αμαξιτάς οδούς και είναι εκ τούτου ημελημέναι και κατεστραμμέναι". (8) Και λίγο πιο κάτω "...δια δε του παραλαδωνείου Φιλεϊκού κάμπου και του Φιλεϊκού γεφυριού και των Φιλεϊκών χανίων διέρχεται η μεγάλη οδός Ηλείας-Τριποτάμων-Ντάρα-Τριπόλεως." (9)

 Ο ποταμός Λάδωνας πηγάζει από μια σειρά μεγάλων πηγών, που βρίσκονται ΝΔ του χωριού Λυκούρια, των οποίων τα νερά έρχονται υπόγεια από τα νερά της λίμνης του Φενεού. Ακολουθεί ΝΔ πορεία μέχρι το κεφαλοχώρι Στρέζοβα (Δάφνη) και κατόπιν από μια πορεία για κάποια χιλιόμετρα, αφού πρώτα σχηματίσει την τεχνική λίμνη με το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, ενώνεται με τον Αλφειό κοντά στο χωριό Άσπρα Σπίτια. Η πορεία του μέχρι την Στρέζοβα είναι σε έδαφος Καλαβρυτινό και δέχεται από τα δεξιά τα νερά του Αροάνιου (Κατσάνα ή Μαζέϊκο ποτάμι), που πηγάζει από το χωριό Πλανιτέρο, ο οποίος δέχεται με τη σειρά του τα νερά του Κλείτορα (Μοστιτσέϊκο ποτάμι). Ο Αροάνιος με τους παραποτάμους του ενώνεται με τον Λάδωνα κοντά στο Φιλέϊκο γεφύρι ή γεφύρι Τσερχοτάμπεη, στη θέση που λέγεται Σμείξη. Επίσης, ο Λάδωνας από τα αριστερά του δέχεται τα νερά του Τράγου-Μαλοίτα (που αποτελείται από το Νταρέϊκο ποτάμι, το Βυτινέϊκο ποτάμι και τον χείμαρρο Ξεριά) στη θέση Μύλος Καμπά καθώς και τα νερά του Τοποριστέϊκου ποταμιού. Έτσι  στην συμβολή Αροανίου, Τράγου-Μαλοίτα και Λάδωνα σχηματίζεται Τριποταμιά ενώ και  τα τρία παραπάνω ποτάμια είναι ορμητικά και κάποιες φορές καταστρεπτικά, έχοντας νερό όλες τις εποχές του χρόνου.

 

Αναφορές:

1. Χειρόγραφο 282/189/1282 της μονής Διονυσίου Αγίου Όρους
2. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών
   3. Γεωργίου Παπανδρέου, Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων. Αμαλιάδα 2010. Σελ. 370 και 372
   4.  Γεωργίου Παπανδρέου Δ.Φ. ΑΖΑΝΙΑΣ. Εν Πύργω εκ του τυπογραφείου της εφημ, ΗΛΕΙΑΣ. 1886. Σελ.95.
   5. Βασιλική Καρατζά, Διευθύντρια Γυμνασίου Πύργου. Ηλειακή πρωτοχρονιά 11 Ηλειακό Πανόραμα/ Ιστορική-Λαογραφική-Λογοτεχνική έκδοση. Εκδόσεις βιβλιοπανόραμα, σελ.395.
   6. Η φωτογραφία είναι από την εργασία της Βασ. Καρατζά, από την ίδια έκδοση, σελ. 396. 
   7.  Γεωργίου Παπανδρέου. Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. 1928. Ιστορία των Καλαβρύτων, Β' έκδοση από την Κοινωφελή Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Και Κοινωνικής Ανάπτυξης Και Ποιότητας Ζωής Δήμου Καλαβρύτων (ΔΕΠΑΠΟΖ). Καλάβρυτα 2011, σελ. 226 και 227. 
   8.  Ομοίως, σελ. 266. 
   9.  Ομοίως, σελ. 315.
   
   

     
   

Δείτε παρακάτω το σχετικό video για το γεφύρι του Τσερχοτάμπεη από: www.youtube.com/agpelop

Δείτε και το σχετικό video για το χορηγό του γεφυριού, Γεώργιο Τσερχωτά, βασισμένο στην Ρουμελιώτικη παραλλαγή, για κάποια πιθανή κόρη του. Πρόκειται για το δημοτικό τραγούδι "Σαράντα δυο κλεφτόπουλα τη Λάμπρω κυνηγάνε..."