3. Σερβαίοι μαστόροι

Το χωριό Σέρβου, της περιοχής Ηραίας της Αρκαδίας, έβγαλε σπουδαίους χτίστες, τους ονομαστούς Σερβαίους μαστόρους, που ασκούσαν ήδη το επάγγελμα από την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Οι Σερβαίοι μαστόροι είχαν μπουλούκια και συνθηματική γλώσσα, που μαζί με το επάγγελμα του χτίστη έμαθαν από τους λαγκαδινούς μαστόρους (1) και ήταν αυτοί που ακολούθησαν τους λαγκαδινούς σ' αυτό το επάγγελμα.

Γνωστοί πρωτομάστορες του χωριού ήταν κατά τον 19ο και 20ο αιώνα οι Αντρέας Τσαντίλας, Παναγιώτης Σχίζας, Νικόλαος Σχίζας, Γεώργ. Κατσιάπης, Αθ. Μαραγκός, Αθανάσιος Στρίκος, Κωσταντής Στρίκος, Βασ. Σουλελές, Γεώργ. Γκούτης ή Καπλάνης και Λιαδάμης (Ηλ. Αδαμόπουλος). (2)

Σέρβου Γορτυνίας

Μάλιστα για τον Κωσταντή Στρίκο λέγεται ότι κάποτε, ενώ έφτιαχνε ένα γεφύρι στο Αετό της Μεσσηνίας, αυτό κατέρρευσε μετά το ξεκαλούπωμα και πριν καλά-καλά προλάβει το μπουλούκι να απομακρυνθεί από το γεφύρι. Οι κάτοικοι του χωριού έριξαν την ευθύνη στους μαστόρους και αυτοί με τη σειρά τους στους κατοίκους γιατί πήγαν “να βγάλουν τα καλούπια όταν ακόμη το γεφύρι ήταν χλωρό, προτού δηλαδή δέσει”. Το γεγονός έγινε γνωστό και αυτό ήταν βαρύ πλήγμα για την φήμη και το μέλλον του πρωτομάστορα, που πλήγηκε ανεπανόρθωτα. Για τον συγκεκριμένο πρωτομάστορα βγήκε και ένα τραγούδι, του οποίου όμως λίγες στροφές σώζονται και λέει:

“Και συ ρε Στρί-και συ ρε Στρίκο Κωσταντή,

και συ ρε Στρίκο Κωσταντή να πας στην Αντραβίδα

να πας να κλέβεις άλογα που ήταν το μάθημά σου”. (3)

Ακόμη, για το Βασίλη Σουλελέ λένε ότι, όπως διηγούνται στο χωριό, πλήρωσε από την προσωπική του περιουσία τα χρήματα που κρατούσε για το μπουλούκι, λόγω του ότι τα έχασε. (4)

Ωρολογοστάσιο Δημητσάνας

Ο Βασίλης Δάρας (5) παραθέτει αναλυτικά στοιχεία για τους Σερβαίους μαστόρους, δίνοντας τον κατάλογο αυτών:

Χρήστος Βέργος, χτίστης, πρώτος στα νταμάρια

Ιωάννης Βέργος, καλός χτίστης

Νικόλαος Βέργος, εργολάβος οικοδομών

Λάμπρος Βέργος, εμπειροτέχνης

Παναγ. Γκούτης, άριστος πελεκάνος που οργάνωσε το ιστορικό μπουλούκι

Θύμιος Δημητρόπουλος, παραδοσιακός χτίστης, πελεκάνος

Ιωάννης Δημόπουλος, φημιζόταν σαν ένας από τους καλλίτερους χτίστες της εποχής του.

Νικόλαος Κατσιάπης, ονομαστός χτίστης της εποχής του

Ιωάννης Κλεισούρας, τεχνίτης άριστος

Θεόδωρος Κουτσαπριάς, ειδικός πελεκάνος και εργατικός

Ζωοδόχος Πηγή Σέρβου

Νικόλαος Μαραγκός, τεχνίτης και μπουλουξής, μεταξύ των συντρόφων του

Μίχος Μαραγκός, χτίστης και μπουλουξής

Αθανάσιος Μπόρας, πρωτομάστορας στην κομπανία των συντρόφων του

Γεώργιος Μπόρας, εργολάβος οικοδομών

Χρήστος Μπόρας, ονομαστός χτίστης

Μήτσος Μπόρας, ονομαστός χτίστης

Ηλίας Παγκράτης, χτίστης

Χρήστος Παναγόπουλος, χτίστης και πρωτομάστορας

Ηλίας Αδαμόπουλος, εξαιρετική ικανότητα στην τέχνη

Γιάννης Παπαγεωργίου

Αναστάσιος Σχίζας

Θεόδωρος Τρουπής, από τους πρώτους παραδοσιακούς χτίστες που δούλεψαν στην Aθήνα

Μιχάλης Τερζής

Άγγελος Χειμώνας, χτίστης και καλός τεχνίτης

“Γύρω στο 1830 ο Φώτης Δάρας, γραμματέας του Δημ. Πλαπούτα και Δήμαρχος αργότερα, θέλησε να χτίσει πύργο στην Παλούμπα, όπου και πήγε με όλους τους Σερβαίους μαστόρους. Η οικοδόμηση του πύργου ματαιώθηκε τελικά, γιατί αντέδρασαν οι Παλουμπαίοι, οι οποίοι σε μια νύχτα έκοψαν τ' αυτιά των γαϊδουριών”. (6)

Ο Νικόλαος Σχίζας, είναι ο πρωτομάστορας, που έφτιαξε τη βρύση στην είσοδο του χωριού, την Τρανή βρύση, δίπλα στο ναό της Αγίας Παρασκευής, καθώς προκύπτει και από την ακόλουθη επιγραφή:

ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΣΧΙΖΑΣ

ΠΡΟΤΟΚΤΙΤΟΡ 1876

ενώ ο Λιαδάμης (Ηλίας Αδαμόπουλος) ήταν από τους Αράπηδες, συνοικισμό που ανήκει στου Σέρβου. Το 1889 έχτισε το ναό του Τιμίου Προδρόμου στις Μαυράδες Γορτυνίας”. (7)

Τα περισσότερα σπίτια του Σέρβου, οι βρύσες, οι πλακόστρωτοι δρόμοι και αυλές κλπ, όπως επίσης και στο συνοικισμό Αράπηδες χτίστηκαν από τους Σερβαίους μαστόρους.
Στα 1960 οι χτισμένες από τους Σερβαίους μαστόρους βρύσες της ευρύτερης περιοχής ήταν γύρω στις 35. Σαν σπουδαιότερες αναφέρονται η Απάνω βρύση στο Λευκό, χτισμένη το 1890 από το Δημήτρη Σχίζα και ο Δεκομοίτης, χτισμένη το 1920 από τον Αλέξη Δημόπουλο.

Συνοικισμός Αράπηδες

Έχοντας σα βάση τη μεγάλη παράδοση, μεταδίδοντας την τέχνη από πατέρα σε γιο και χρησιμοποιώντας την εξυπνάδα και την φαντασία τους, οι Σερβαίοι μαστόροι, έφτιαξαν υψηλής κατασκευαστικής και αισθητικής αξίας χτίσματα, που άντεξαν και αντέχουν στο χρόνο. Σαν υλικά χρησιμοποίησαν την πέτρα και τον ασβέστη, που απλόχερα προσέφερε ο τόπος τους.

Χαρακτηριστικά δείγματα της τέχνης τους είναι η σιδηροδρομική γέφυρα στο “Κακόρρεμα” Τριφυλίας με πρωτομάστορα τον Κωνσταντή Κλεισούρα, το γυμνάσιο, το ωρολογοστάσιο (8) και ο ηλεκτρικός σταθμός Δημητσάνας με τους Ιωάννη Κλεισούρα και Αθανάσιο Στρίκο κ. ά.

Σπίτια στου Σέρβου

Σερβαίοι μαστόροι εργάστηκαν στα κτίρια των στρατοπέδων Τρίπολης, Καλαμάτας και Αράξου, στα οχυρά Μπέλλες, Ρούπελ, Αγκίστρου κ. ά.

Οι μαστόροι του Σέρβου δεν περιορίστηκαν μόνο στην περιοχή τους, αλλά εκτός των παραπάνω εργάστηκαν και σε Ζάκυνθο, Καρπενήσι, Καρδίτσα, Βόλο χτίζοντας σπίτια, βρύσες, καμπαναριά, γεφύρια, μάντρες, πεζούλες, αυλές κλπ.

Οι πέτρες που έφτιαχναν οι Σερβαίοι μαστόροι ήταν τόσο καλά πελεκημένες και γωνιασμένες ώστε χρειαζόταν ελάχιστο υλικό ανάμεσά τους για να συγκολληθούν. Το υλικό αυτό αποτελούταν από ασβέστη, λίγη άμμο και τριμμένο κεραμίδι (Κουρασάνι).

Η τεχνική των μαστόρων του Σέρβου πλησιάζει να μοιάζει πιο πολύ μ' αυτή των λαγκαδινών, παρά των Ηπειρωτών. Έχει το δικό της τρόπο χτισίματος, που ξεχωρίζει από τα αγκωνάρια στις γωνίες, στις διασταυρώσεις, στις μαρκίζες και τα πρέκια.

Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της τεχνικής είναι η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής στο χωριό τους, που χτίστηκε το 1872, όπως επίσης και τα σπίτια των Τρουπή, Γκούτη, Παπαγεωργίου, Τερζή, Δάρα, Γιαννακόπουλου, Σχίζα, Μπόρα, Κωνσταντόπουλου, Στρίκου, Δημόπουλου, Ανδριόπουλου, Βέργου, Λιατσόπουλου, Ρουσιά, κ. ά. 
Ο Γιώργος Ζαφειρόπουλος, παλιός χτίστης από το Ψάρι της Ηραίας, μας λέει χαρακτηριστικά: "...ένας μάλιστα από τους παλιούς μαστόρους άριστος πετράς, ο παππούς μου Ντίνος Παπαδημητρίου που είχα την τύχη κατά τη δεκαετία του ’50 να του κουβαλάω πέτρα και λάσπη στη σκαλωσιά αλλά και «σόμπολα», έφυγε μόλις πριν 3 περίπου μήνες σε ηλικία 105 χρόνων. Εδώ στην Ηραία έχουμε πολλά μαστοροχώρια όπως του Σέρβου, η Λυσσαρέα (Μπουγιάτι) κ.α." (9)

Βιβλιογραφία-σημειώσεις

1. Χρ. Γ. Κωνσταντινόπουλος. “Οι παραδοσιακοί χτίστες της Πελοποννήσου”. Εκδ. οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ, σελ. 63. Αθήνα 1983
2. Ομοίως, σελ. 29
3. Ομοίως, σελ. 84
4. Ομοίως, σελ. 121
5. Βασίλης Δάρας. “Ιστορικό Σέρβου Γορτυνίας”
6. Χρ. Γ. Κωνσταντινόπουλος, όπως παραπάνω, σελ. 108
7. Ομοίως, σελ. 108
8. Τελείωσε το 1934, με έξοδα των Δημητσανιτών της Νέας Υόρκης
   9. Αφήγηση του Γ. Ζαφειρόπουλου στον γράφοντα.