“...φεύγανε
μου λέει...γιατί φεύγανε του λέου...μην τους χτίσουνε λέει μέσ' το
γεφύρι...οι μάστοροι...ελέγανε...προκαταλήψεις αυτά και
φεύγανε...κολάγανε απάνου στο Τσερί...μου λέγανε...”
Το γεφύρι της Κλομποκής,
όπως και αυτά του “Μουρτούκη”, το “Βορδολιό”
και το μικρό γεφύρι κοντά στο μύλο του “Κουτσόπουλου”,
τα είχαν φτιάξει οι Διβριώτες σ' όλο το μήκος του
Διβριώτικου ποταμού ή ρέματος Κλομποκής.
Χτίστηκαν μετά
το 1800 (κατά τον ντόπιο Άγγελο Αλμπάνη, το γεφύρι της Κλομποκής
χτίστηκε τον 17ο αιώνα) με ντόπια πέτρα και ξεχωριστή μαστοριά
εξυπηρετώντας τους κατοίκους και τους οδοιπόρους και παραμένουν μέχρι
σήμερα υπέροχα δείγματα παραδοσιακής λαϊκής τεχνικής.
 |
| Γεφύρι Κλομποκής. (Φωτο: ΑΓΠ) |
Το ιδιαίτερο αυτό γεφύρι της Κλομποκής
βρίσκεται στην ένωση με το ρέμα “Όντριτσι”
ή “Μόντριτσι” και υπήρξε σπουδαίος κόμβος
επικοινωνίας, γιατί συνέδεε τον “κεντρικό δρόμο”
από Ολυμπία μέσω Λάλα και από Πηνεία και Αχαΐα και κατόπιν μέσω “Χάνι
Θεοφάνη” - “Παναγιά Μπάλτα”
(τελωνείο) - “Κακός Ανήφορος” - “Γεφύρι
Κλομποκής” - “Χάνι
Καρλέτσι” - “Χάνι Ρουμελιώτη” -
Γεφύρι
Τριποτάμων στα Καλάβρυτα και την Τρίπολη.
Ήταν επίσης
συχνό πέρασμα των κλεφταρματολών του 1821 εναντίον των Τούρκων, των
Λαλαίων Αλβανών και του Ιμπραήμ κατά τις επιχειρήσεις του στην
Πελοπόννησο.
 |
| Γεφύρι Κλομποκής. (Φωτο: ΑΓΠ) |
Μια δεύτερη
διαδρομή παρέκαμπτε το γεφύρι της Κλομποκής και περνούσε κοντά από το
γεφύρι στο “Δομοκό” - “Διβριώτικα Αμπέλια” - “Σινοβίθι” (γκρεμισμένο
γεφύρι στη συμβολή του Διβριώτικου ποταμού με τον Ερύμανθο) - “Χάνι
Καρλέτσι” - “Κοπέλας βρύση” - “Χάνι Ρουμελιώτη” - Γεφύρι Τριποτάμων και
από εκεί Καλάβρυτα και Τρίπολη.
Κατά μαρτυρίες
των ντόπιων, το γεφύρι της Κλομποκής χτίστηκε από τους περίφημους
λαγκαδινούς μαστόρους της πέτρας και το αναφέρει ο σπουδαίος Γάλλος
επιστήμονας και περιηγητής, Πουκεβίλ, που το πέρασε το 1805 από τον “Κακό Ανήφορο”
πρός “Κοπέλας Βρύση”.
Ο Άγγελος
Αλμπάνης, ντόπιος, από τη Δίβρη μας αφηγείται παραστατικά για το γεφύρι
της Κλομποκής: (1)
 |
| Σωτήρης Σωτηρόπουλος-Άγγελος Αλμπάνης. (Φωτο: ΑΓΠ) |
“...δεν
ξέρω χρονολογία. Ξέρω ένα μοναχά, επειδή ήμουνα τσοπάνης παλαιά με τα
πρόβατα στο σημείο εκείνο...το θαύμαζα εκείνο το κτίριο...έχω 60 χρόνια
να πάω...ήτανε φθαρμένο από τότε...αλλά δεν πέφτει αυτό. Αυτό
εξυπηρετούσε τη διάβαση της επαρχίας Καλαβρύτων με την επαρχία
Ηλείας...η διάβαση ήταν εκεί κι έχουν περάσει, έχουν γίνει σημεία και
τέρατα εκεί...εμπάσει περιπτώσει...μούλεγε ο Κωστέλος πού τανε γεράκος,
ένας γέρος, ότι οι παρευρισκόμενοι...είδες κάτι σπιτάκια εκεί
τριγύρω...εκατοικούσανε ανθρώποι εκεί σ' εκείνα τα καλυβάκια και όταν
ήλθαν οι μαστόροι...δηλαδή θα ήτανε το...πρέπει να ήταν υποθέτω τον
αιώνα τον 17ο...κάτι τέτοιο θα ήτανε και φεύγανε μου λέει...γιατί
φεύγανε του λέου...μην τους χτίσουνε λέει μέσ' το γεφύρι...οι
μάστοροι...ελέγανε...προκαταλήψεις αυτά και φεύγανε...κολάγανε απάνω στο
Τσερί...μου λέγανε...απάνου φεύγανε...αλλά αυτό εγώ δεν το
πίστεψα...προς θεού. Ένα μου κίνησε την περιέργεια. Απάνου έχει
προφυλακτήρες...απάνου το γεφύρι και προσπαθούσα να βγάλω μια πέτρα...δε
βγαίνει με τίποτα...τρίβεται από το χτύπημα...δε βγαίνει, δεν
ξεκολλάει...έχει ενσωματωθεί. Είναι τόσο καλά φτιαγμένο...είναι ένα
αριστούργημα...Αυτή η διαδρομή ήταν από την Παναγία στα Μπάλτα,
κατεβαίνει κάτω στου Μπάλα τα γρέκια, έβγαινε στα αμπέλια τα δικά μας
και προχωρούσε πέρα στου Καρλέτσι το χάνι.”
 |
| Δίβρη Ηλείας. Το... Τρόπαιο. (Φωτο: ΑΓΠ) |
Το όνομα Δίβρη (Λάμπεια) κατά την κρατούσα άποψη είναι σλάβικο και
σημαίνει δροσιά. Κατά τον ντόπιο όμως γιατρό Σωτήρη Σωτηρόπουλο, έναν δραστήριο και ανιδιοτελή άνθρωπο με σπουδαία κοινωνική και πολιτιστική προσφορά στα δρώμενα της περιοχής και συνοδοιπόρο στην καταγραφή και μελέτη των πετρογέφυρων της περιοχής, υπάρχουν περίπου δέκα εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας του χωριού Δίβρη και ότι αυτή που, κακώς, έχει επικρατήσει (ότι το όνομα είναι σλάβικο) είναι η πλέον ασθενέστερη εκδοχή.
Ο Νίκος Β. Αναστασόπουλος καταγράφει τις παρακάτω απόψεις των διαφόρων ερευνητών, που ασχολήθηκαν ετυμολογικά με το θέμα, σαν πιθανές ερμηνείες και εκδοχές:
~ Ο Γεώργιος Χρυσανθακόπουλος στο βιβλίο του "Η Ηλεία επί Τουρκοκρατίας, Αθήνα 1950" γράφει για τη Δίβρη, ότι η ονομασία της είναι Αλβανική, χωρίς να το στηρίζει σε έρευνα.
~ Ο Γερμανός Σλαβολόγος VASMER παράγει το τοπωνύμιο Δίβρη από το αρχαίο σλάβικο "ντμπρ", που σημαίνει χαράδρα ή χάσμα ή πεδιάδα χωρίς να δίνει περισσότερα στοιχεία και καθώς το "ντμπρ" έχει τρεις διαφορετικές έννοιες προβληματίζει τον ερευνητή.
~ Ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος στην "Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά του 1961" καταλήγει ότι "υποθέτομεν λοιπόν, ότι εξ όσων είπομεν ανωτέρω περί του ονόματος της Δίβρης, απεδείξαμε, ότι, ούτε Σλαβικής προελεύσεως είναι ούτε Αλβανικής, πράγματι είναι Ελληνικώτατον, υποθέτομεν δε, ότι σφάλλεται ο κ. Χρυσανθακόπουλος χαρακτηρίζων την ονομασίαν της Δίβρης ως Αλβανικής".
~ Ο ερευνητής Ανδρέας Μπούτσικας στη μελέτη-βιβλίο του "Σλάβοι και τοπωνύμια στην Ηλεία" καταλήγει ότι " είναι πια βέβαιο ότι το όνομα της Δίβρης της Ηλείας προήλθε από μετανάστες κατοίκους της Δίβρης της βορείου Ηπείρου, όπως αναφέρει και κάποια σχετική παράδοση αυτών..."
~ Ο Γεώργιος Παπανδρέου, γυμνασιάρχης στον 3ο τόμο του λεξικού Μπάρτ και Χίρστ γράφει: " Ίσως δε η οικησίς της, να σχετίζεται με την εγκατάστασιν εν Πελοποννήσω των Αλβανών (1932), εξ ης πιθανώς έχει την αρχήν το όνομα Δίβρη, αν οικάσωμεν εκ της ομωνυμίας αυτής μετά της εν Αλβανία πολίχνης Δίβρης"
~ Ο Κωνσταντίνος Ηλιόπουλος καθηγητής του Πανεπιστημίου στη μελέτη του "Τοπωνυμικόν της Ηλείας" δημοσιευθείσα στην επετηρίδα Ηλειακών Μελετών τόμος ΣΤ' εν Αθήναις 1989-1990 στο τοπωνύμιο Δίβρη σελίς 106 γράφει: "Δίβρη, η κωμόπολις του τ.δ. Λαμπείας. Η τοπωνυμία αύτη είναι σλάβικη, έχουσα σχέσιν προς το βουλγαρικόν dbbrb, το δηλούν φάραγγα, βάραθρον, χαράδραν (Vasner).
Καθ' ημάς αναφέρεται ως παλαιοαρκαδικός οικισμός και στη συνέχεια καταγράφουμε, ότι επεσημάνθησαν ερείπια και ίχνη ακρόπολης στην περιοχή "Βάσκο"...
Η ονομασία της Δίβρης πρέπει να αναζητηθεί στα τοπωνύμια που προέρχονται από τη διαμόρφωση του εδάφους, τη Δίρφη και Δίρκη πηγή κατά τον Στράβωνα στις υπωρείες του Ολωνού, οπότε το τοπωνύμιο ανάγεται στη σφαίρα του μύθου. Συνεπώς δεν μπορεί να είναι σλάβικο, όπως αναφέρουν κάποιες εκδοχές. Στην ερευνά μας δεν συμπεράναμε, ότι στην περιοχή της Δίβρης εγκαταστάθηκαν οικογένειες σλάβων ποιμένων. Αλλά και από τα τριακόσια περίπου Διβριώτικα τοπωνύμια που μελετήσαμε δεν βρήκαμε κανένα σλάβικο. Μιά μαρτυρία του λόγιου παπά Νίκου Τσάμη, την οποία καταγράψαμε, αναφέρεται σε παλαιότερη παράδοση σεβάσμιου ιερέα π. Βασίλη που άκουσε μικρός, ότι οι κάτοικοι της Δίβρης ήσαν αυτόχθονες.(2)
Αποτελείται από 7 οικισμούς και σύμφωνα με την παράδοση “δεν πάτησε τούρκικο ποδάρι εκεί”.
Ο Νίκος Β. Αναστασόπουλος καταγράφει τις παρακάτω απόψεις των διαφόρων ερευνητών, που ασχολήθηκαν ετυμολογικά με το θέμα, σαν πιθανές ερμηνείες και εκδοχές:
~ Ο Γεώργιος Χρυσανθακόπουλος στο βιβλίο του "Η Ηλεία επί Τουρκοκρατίας, Αθήνα 1950" γράφει για τη Δίβρη, ότι η ονομασία της είναι Αλβανική, χωρίς να το στηρίζει σε έρευνα.
~ Ο Γερμανός Σλαβολόγος VASMER παράγει το τοπωνύμιο Δίβρη από το αρχαίο σλάβικο "ντμπρ", που σημαίνει χαράδρα ή χάσμα ή πεδιάδα χωρίς να δίνει περισσότερα στοιχεία και καθώς το "ντμπρ" έχει τρεις διαφορετικές έννοιες προβληματίζει τον ερευνητή.
 |
| Δίβρη. (Φωτο: ΑΓΠ) |
~ Ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος στην "Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά του 1961" καταλήγει ότι "υποθέτομεν λοιπόν, ότι εξ όσων είπομεν ανωτέρω περί του ονόματος της Δίβρης, απεδείξαμε, ότι, ούτε Σλαβικής προελεύσεως είναι ούτε Αλβανικής, πράγματι είναι Ελληνικώτατον, υποθέτομεν δε, ότι σφάλλεται ο κ. Χρυσανθακόπουλος χαρακτηρίζων την ονομασίαν της Δίβρης ως Αλβανικής".
~ Ο ερευνητής Ανδρέας Μπούτσικας στη μελέτη-βιβλίο του "Σλάβοι και τοπωνύμια στην Ηλεία" καταλήγει ότι " είναι πια βέβαιο ότι το όνομα της Δίβρης της Ηλείας προήλθε από μετανάστες κατοίκους της Δίβρης της βορείου Ηπείρου, όπως αναφέρει και κάποια σχετική παράδοση αυτών..."
~ Ο Γεώργιος Παπανδρέου, γυμνασιάρχης στον 3ο τόμο του λεξικού Μπάρτ και Χίρστ γράφει: " Ίσως δε η οικησίς της, να σχετίζεται με την εγκατάστασιν εν Πελοποννήσω των Αλβανών (1932), εξ ης πιθανώς έχει την αρχήν το όνομα Δίβρη, αν οικάσωμεν εκ της ομωνυμίας αυτής μετά της εν Αλβανία πολίχνης Δίβρης"
 |
| Η Δίβρη χιονισμένη. (Φωτο: ΑΓΠ) |
~ Ο Κωνσταντίνος Ηλιόπουλος καθηγητής του Πανεπιστημίου στη μελέτη του "Τοπωνυμικόν της Ηλείας" δημοσιευθείσα στην επετηρίδα Ηλειακών Μελετών τόμος ΣΤ' εν Αθήναις 1989-1990 στο τοπωνύμιο Δίβρη σελίς 106 γράφει: "Δίβρη, η κωμόπολις του τ.δ. Λαμπείας. Η τοπωνυμία αύτη είναι σλάβικη, έχουσα σχέσιν προς το βουλγαρικόν dbbrb, το δηλούν φάραγγα, βάραθρον, χαράδραν (Vasner).
Καθ' ημάς αναφέρεται ως παλαιοαρκαδικός οικισμός και στη συνέχεια καταγράφουμε, ότι επεσημάνθησαν ερείπια και ίχνη ακρόπολης στην περιοχή "Βάσκο"...
Η ονομασία της Δίβρης πρέπει να αναζητηθεί στα τοπωνύμια που προέρχονται από τη διαμόρφωση του εδάφους, τη Δίρφη και Δίρκη πηγή κατά τον Στράβωνα στις υπωρείες του Ολωνού, οπότε το τοπωνύμιο ανάγεται στη σφαίρα του μύθου. Συνεπώς δεν μπορεί να είναι σλάβικο, όπως αναφέρουν κάποιες εκδοχές. Στην ερευνά μας δεν συμπεράναμε, ότι στην περιοχή της Δίβρης εγκαταστάθηκαν οικογένειες σλάβων ποιμένων. Αλλά και από τα τριακόσια περίπου Διβριώτικα τοπωνύμια που μελετήσαμε δεν βρήκαμε κανένα σλάβικο. Μιά μαρτυρία του λόγιου παπά Νίκου Τσάμη, την οποία καταγράψαμε, αναφέρεται σε παλαιότερη παράδοση σεβάσμιου ιερέα π. Βασίλη που άκουσε μικρός, ότι οι κάτοικοι της Δίβρης ήσαν αυτόχθονες.(2)
Αποτελείται από 7 οικισμούς και σύμφωνα με την παράδοση “δεν πάτησε τούρκικο ποδάρι εκεί”.
 |
| Ρέμα Κλομποκής. (Φωτο: ΑΓΠ) |
Χαρακτηριστικό
είναι το “ Κούμανι κι Αντρώνι ο θεός να σε γλυτώνει κι αν περάσεις απ'
τη Δίβρη, θα σε φάει το μαύρο φίδι”. (3) Και αυτό λόγω του δύσβατου της
περιοχής και του φόβου που είχαν οι Τούρκοι και οι Τουρκαλβανοί Λαλαίοι
για τα μέρη αυτά. Και είναι αποδεδειγμένο πια ότι οι στίχοι αυτοί έχουν
να κάνουν με το απάτητο της περιοχής από τους Τούρκους και όχι βεβαίως
με την κλεψιά, όπως λαθεμένα μερικοί μέχρι εσχάτως πίστευαν και
διέδιδαν.
Μια παραστατική αναφορά του περάσματος από την περιοχή της Δίβρης-Τριποτάμων του σπουδαίου περιηγητή Πουκεβίλ μας δίνει ο Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου, που μετά το σχολαρχείο του Πύργου φοίτησε στη φιλοσοφική σχολή Αθήνας και διορίστηκε στον Πύργο απ' όπου έγραψε στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα: "Διελθών την Κάπελην εν 2 ώραις έφθασεν εις την και νυν πηγήν τα Διβρέϊκα αμπέλια γνωστήν τοις περιηγηταίς υπό μεγάλην πλάτανον...εκείθεν δε βαδίζων είδεν απέναντι (εν τη αριστερά του Ερυμάνθου ή Δοάνας όχθη) το μέλαν και ξηρόν όρος Δισβάκι (το Βυδιάκι?). Διήλθε το Διβρέϊκο ποτάμι (προς Α. της Δίβρης κατά τον Κακόν Ανήφορον νυν. Σημ. γράφοντος: προφανώς πέρασε απέναντι από το γεφύρι της Κλομποκής), την βρύσιν της Κοπέλλας (και νυν χάνι εν αυτή) με ύδωρ κακής ποιότητας, το Αλογοπάτημα (και νυν ούτω καλείται εκ βαθουλώματος λίθου, εφ' ου επάτησεν το άλογον του Χριστού {!} και εβαθουλώθη), οπόθεν είδεν απέναντι αριστερά του Ερυμάνθου τα χωρία Πέτα και Παραλογγούς, το ποτάμι της Μαρτινίτσης (=Μοστενίτσης, χωρίου) επί λιθίνης γεφύρας (σημ. γράφοντος, πρόκειται πιθανόν για το μονότοξο γεφύρι του Κοκλώνη), το ποτάμι της Νουσάς (=τον παραπόταμον Ερύμανθον), το Λειβαρτζινόν (=τον Αροάνιον) και ακολουθών την δεξιάν όχθην του ποταμίου Σκούπι-Δεχούνι (=του Σειραίου, του Βερτσιωτικού νυν του εκ των άνω χωρίων πηγάζοντος) επί Καλαβρυτινού πλέον εδάφους έφθασεν εις το μαγαζείον των Τριποτάμων (παρά τον νυν μύλον των Τριποτάμων)". (4).
Μια παραστατική αναφορά του περάσματος από την περιοχή της Δίβρης-Τριποτάμων του σπουδαίου περιηγητή Πουκεβίλ μας δίνει ο Γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου, που μετά το σχολαρχείο του Πύργου φοίτησε στη φιλοσοφική σχολή Αθήνας και διορίστηκε στον Πύργο απ' όπου έγραψε στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα: "Διελθών την Κάπελην εν 2 ώραις έφθασεν εις την και νυν πηγήν τα Διβρέϊκα αμπέλια γνωστήν τοις περιηγηταίς υπό μεγάλην πλάτανον...εκείθεν δε βαδίζων είδεν απέναντι (εν τη αριστερά του Ερυμάνθου ή Δοάνας όχθη) το μέλαν και ξηρόν όρος Δισβάκι (το Βυδιάκι?). Διήλθε το Διβρέϊκο ποτάμι (προς Α. της Δίβρης κατά τον Κακόν Ανήφορον νυν. Σημ. γράφοντος: προφανώς πέρασε απέναντι από το γεφύρι της Κλομποκής), την βρύσιν της Κοπέλλας (και νυν χάνι εν αυτή) με ύδωρ κακής ποιότητας, το Αλογοπάτημα (και νυν ούτω καλείται εκ βαθουλώματος λίθου, εφ' ου επάτησεν το άλογον του Χριστού {!} και εβαθουλώθη), οπόθεν είδεν απέναντι αριστερά του Ερυμάνθου τα χωρία Πέτα και Παραλογγούς, το ποτάμι της Μαρτινίτσης (=Μοστενίτσης, χωρίου) επί λιθίνης γεφύρας (σημ. γράφοντος, πρόκειται πιθανόν για το μονότοξο γεφύρι του Κοκλώνη), το ποτάμι της Νουσάς (=τον παραπόταμον Ερύμανθον), το Λειβαρτζινόν (=τον Αροάνιον) και ακολουθών την δεξιάν όχθην του ποταμίου Σκούπι-Δεχούνι (=του Σειραίου, του Βερτσιωτικού νυν του εκ των άνω χωρίων πηγάζοντος) επί Καλαβρυτινού πλέον εδάφους έφθασεν εις το μαγαζείον των Τριποτάμων (παρά τον νυν μύλον των Τριποτάμων)". (4).
Αναφορές:
-
Αφήγηση στον γράφοντα στις 26/08/2011
-
Νίκος Β. Αναστασόπουλος. "Η Δίβρη Ηλείας στο διάβα των αιώνων". Έκδοση της βιβλιοθήκης του Πνευματικού κέντρου της Πανελλήνιας Εκπολιτιστικής Ένωσης Λαμπειέων-Διβριωτών Ηλείας. Αθήνα 1994. Σελ.57, 58, 59, 60.
3.Το έλεγαν οι Τουρκαλβανοί Λαλαίοι και έτρεμαν όταν έπαιρναν την εντολή να περάσουν τις άγριες χαράδρες για να εισπράξουν τους φόρους.
4. Γεωργίου Παπανδρέου, Δ.Φ. Γυμνασιάρχου. Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων. Αμαλιάδα 2010. Σελ. 368.
Δείτε παρακάτω το
σχετικό video
για το γεφύρι της Κλομποκής από:
www.youtube.com/agpelop